Refleksje Barbary Niechcicowej i Wiktora Rubena
Refleksje o przemijaniu odnajdziemy też w prozie polskiego dwudziestolecia międzywojennego. Panny z Wilka to opowiadanie Jarosława Iwaszkiewicza o konfrontacji Wiktora Rubena ze światem wspomnień z młodości. Powrotu do dawnych czasów jednak nie ma – wujostwo, które jako chłopiec Ruben odwiedzał na wakacjach, to starzy czekający na śmierć ludzie, mieszkanki Wilka (sąsiedniego majątku, które kiedyś podkochiwały się w Wiktorze i które kochał też Wiktor) zmieniły się w otyłe mężatki,...
Reinterpretacja mitu o Itace
Z bardzo ciekawą reinterpretacją mitu o Itace spotykamy się w piosence śpiewanej przez Edytę Geppert, do której słowa napisał Marek Dagnan: Prawdziwa historia Odyseusza – zwanego również Ulissesem – kończy się definitywnie na jednej z pomniejszych wysp Morza Śródziemnego. Olśniony niezwykłością urody mieszkanek tego skalistego lądu, zniewolony ich śpiewem, który skłonni jesteśmy rozumieć jako wewnętrzny głos budzącej się w nim miłości własnej, Odyseusz pozostał na Wyspie Syren, nigdy nie...
Renesansowa biesiada
Radość wspólnego biesiadowania przy winie sławi Jan Kochanowski w Pieśniach . Nawiązuje w nich do idei epikurejskich, ale podkreśla też, że pełną radość daje nie tylko wino, ale i dobre towarzystwo, i czyste sumienie. Nie widać jednak w utworach Jana z Czarnolasu zagrożenia pijaństwem. We fraszce O doktorze Hiszpanie opisana zostaje zabawna sytuacja z doktorem, który „szedł spać trzeźwo, a wstanie pijany”, przyniesiono mu bowiem do łóżka alkohol.
Renesansowe i barokowe obrazy nędzy chłopskiej
Utwory średniowieczne, a także renesansowe, takie jak Pieśń świętojańska o Sobótce czy inne teksty Jana Kochanowskiego tuszują krzywdę chłopów.Odważnym utworem poruszającym temat biedy wśród włościan jest Mikołaja Reja. Utwór ten pokazuje stosunki panujące na wsi: „Ksiądz pana wini, pan księdza,/A nam prostym zewsząd nędza”. Chłopi ukazani zostają jako warstwa ciemiężona zarówno przez duchowieństwo, jak i szlachtę. Straszliwe warunki pracy w polu opisuje Szymon Szymonowic w sielance...
Renesansowe i romantyczne przyjacielskie biesiady
Przyjacielskie biesiady niezwiązane z uroczystościami dworskimi, lecz przyjmowaniem bliskich w domu, opisuje Jan Kochanowski w pieśniach. Nawiązuje w ten sposób do tradycji horacjańskiej i epikurejskiej. Sławi uczty przy dzbanie wina, wiejskich rarytasach, w otoczeniu przyjaciół. Co ważne, podkreśla jednak, że zabawa nigdy się nie uda, gdy goście nie mają czystego sumienia: Ale kogo gryzie mól zakryty, Nie idzie mu w smak obiad obfity; Żadna go pieśń, żadny głos nie ruszy, Wszystko idzie...
Rewolucja
CHÓR CHŁOPÓW Naprzód, naprzód, pod namioty, do braci naszych! – naprzód, naprzód, pod cień jaworów,na sen, na miłą wieczorną gawędkę! – tam dziewki nas czekają – tam woły pobite, dawne pługów zaprzęgi, czekają nas. – GŁOS JEDEN Ciągnę go i wlokę, zżyma się i opiera – idź w rekruty – idź – GŁOS PANA Dzieci moje, litości, litości! – GŁOS DRUGI Wróć mi wszystkie dni pańszczyzny. – GŁOS TRZECI Wskrzesz mi syna, Panie, spod batogów kozackich. – GŁOS CZWARTY Chamy piją zdrowie twoje, Panie –...
Rewolucja jako dzieło bezbożne w Nie-Boskiej komedii
Rewolucja ukazana przez arystokratę Zygmunta Krasińskiego w Nie-Boskiej komedii przybiera kształt piekła na ziemi. Towarzyszą jej orgie, krew i bezbożność.Nie jest to żadna konkretna historyczna rewolucja, ale pisząc swoje dzieło czerpał autor z przekazów o rewolucji francuskiej, nawiązują też do niej niektóre symbole w utworze, np. czapka frygijska. Pankracy – przywódca rewolucjonistów – nienawidzi religii i bezwzględnie skazuje na śmierć przedstawicieli starego porządku. Inny...
Rewolucja jako rozlew krwi
W Przedwiośniu Stefana Żeromskiego rewolucja przedstawiona zostaje mniej metaforycznie, bardziej konkretnie. Zastaje bohaterów w wielonarodowym,pięknym Baku i zamienia je w miasto spływające krwią. W powieści pokazano racje rewolucjonistów odbierających dobra dawnym panom, ale także przemawiające przeciw buntownikom, związane z rewolucją bezprawie i zbrodnie.Zafascynowany ideami komunistów młody Polak Cezary Baryka ma jednak okazję w czasie rewolucji w Baku przekonać się, jak taki przewrót...
Rewolucja pożerająca własne dzieci
O okrucieństwie rewolucji, która pożera własne dzieci, będą mieli okazję przekonać się także uczestnicy rewolucji francuskiej, po pewnym czasie odsunięci od rządów i niejednokrotnie skazywani na śmierć. Takie losy czekają m.in. Dantona ( Sprawa Danton a Stanisławy Przybyszewskiej, film Danton Andrzeja Wajdy). Metaforycznie o tym niechlubnym mechanizmie rewolucji, prowadzącym do dyktatury i represji oraz mordowania przeciwników politycznych, opowie rozrachunkowy film Tengiza Abuładze...
Rewolucje groteskowe w "Szewcach" i "Operetce"
Katastroficzne przeczucie rewolucji odnajdujemy w utworach Stanisława Ignacego Witkiewicza. W dramacie Szewcy dał on obraz groteskowej rewolucji, która składa się z kilku etapów i kończy przewrotem dokonanym przez szewców, ukaranych przymusową bezczynnością. Ich przywódcą jest Sajetan Tempe, około sześćdziesięcioletni blondyn wygłaszający bełkotliwe monologi wyrażające niepokój istnienia (język groteski). Tragikomiczny język szewców odczuwających egzystencjalne dylematy, ale nieumiejących...
Rewolucjoniści
Joanna d’Arc, bohaterka wielu utworów literackich i dzieł filmowych (choćby filmu Bessona), wiedzie szeregi przeciw wrogom Francji. Na czele innych społeczności stają rewolucjoniści francuscy, rosyjscy, polscy. Ich celem jest walka o sprawiedliwość społeczną. Upomina się o nią komunista Lulek, opisany w Przedwiośniu Żeromskiego, bezpardonowo sięgają po władzę pokazani w powieści jako bezduszne bestie rewolucjoniści z Baku. Waha się, czy nie przyjąć podobnej postawy, główny bohater...
Rezygnacja z rycerskiej sławy
Wielką tragedią jest rezygnacja z rycerskiej sławy i honoru. Na drogę tę wkraczają spiskowcy i buntownicy, którym sytuacja nie pozwala na honorowe postępowanie, dotrzymywanie przysiąg, wierność kodeksowi rycerskiemu. Zrezygnować z etosu rycerskiego musi bohater Mickiewiczowskiej powieści poetyckiej Walter Alf (Konrad Wallenrod), który pod przybranym nazwiskiem, podszywając się pod niemieckiego rycerza gubi Zakon. Pełniąc funkcję wielkiego mistrza i łamiąc to wszystko, co w jego epoce...
Rodowód inteligencji
Ważnym tematem literatury jest rodowód polskiej inteligencji. Agnisia Niechcicówna pochodzi ze zubożałej rodziny szlacheckiej. Podobnie Zenon Ziembiewicz, bohater Granicy , który zostaje dziennikarzem, a potem p rezydentem miasta dzięki protekcji konserwatywnych środowisk, wobec których jest lojalny mimo swych lewicujących przekonań (ma bowiem wobec konserwatystów długi wdzięczności, to oni płacili za jego studia, ojca nie było stać). Ze środowiska szlacheckiego pochodzą też Piotr Cedzyna (...
Romantyczna konspiracja
Romantyczną konspirację przedstawił Juliusz Słowacki w dramacie Kordian – spiskowcy spotykają się w podziemiach warszawskiej katedry św. Jana, wypowiadają umówione hasła, by rozpoznać „swoich” i uniknąć zdrady. Dyskutują o zabiciu cara– wielu ma wątpliwości, że zadania podejmuje się Kordian. Z kolei w Panu Tadeuszu Mickiewicz opisał działalność księdza Robaka – emisariusza, który w tajemnicy przed rosyjskimi władzami podgrzewa nastroje i przygotowuje szlachtę do wzniecenia powstania na...
Romantyczna wieś sielankowa i nostalgiczna
Nieco inną wieś, niegroźną i sielankową, opisał Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu . Idealizująca moc wspomnień kazała mu zapomnieć o biedzie, konfliktach społecznych wsi, a pamiętać piękno krajobrazów, urodzajność pól, smak przepysznych potraw, dźwięki muzyki i odgłosy przyrody, taneczne kroki, wielobarwność ginącego szlacheckiego świata. Chłopi funkcjonują gdzieś w tle i na koniec obdarzeni zostają przez Tadeusza i Zosię wolnością. Nie towarzyszą temu żadne dramatyczne przełomy...
Romantyczny alchemik
A jednak doktor Faust marzy o zmierzeniu się z czasem. Bohater utworu Goethego zgłębia zagadki świata, ma ogromną wiedzę, ale wciąż nie posiadł umiejętności cofania czasu, przywracania młodości i osiągania szczęścia, pełni. Chce posiąść te zdolności. Tego jednak musi uczyć go... diabeł. W zamian Faust ma oddać mu duszę.Na szczęście, przed wiecznym potępieniem uchroni go miłość Małgorzaty i chóry aniołów zaśpiewają mu, że to, iż wciąż dążył do pełni i poznania rzeczy nowych, zasługuje na...
Rosjanin – kat i ofiara
Nie brakuje też w literaturze polskiej obrazów Rosjan – katów. Proza łagrowa, np. Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, pokazuje zarówno Rosję katów, zwyrodnialców z łagrów, jak i więźniów, na ogół niesprawiedliwie aresztowanych i osadzonych w łagrze. Niektórzy z nich pokornie uznają swoją winę, inni próbują walczyć o zachowanie godności (Kostylew). Motto dzieła zaczerpnięte z utworu Fiodora Dostojewskiego Wspomnienia z domu umarłych sugeruje, że Rosja miała problemy ze...
Rosjanin (w polskich tekstach kultury)
Wy, czy mnie wspominacie! Ja, ilekroć marzę O mych przyjaciół śmierciach, wygnaniach, więzieniach, I o was myślę: wasze cudzoziemskie twarze Mają obywatelstwa prawo w mych marzeniach. (Adam Mickiewicz, Dziady , cz. III) Gościna udzielona księżnej Szczerbatow-Mamajew nie wyszła matce Cezarego na zdrowie. Od tej chwili była, widać, ściśle tropiona, gdyż przytrzymano ją właśnie, gdy zamierzała wydobyć coś ze skarbu ukrytego w górze za miastem – w celu wyprawienia się znowu na wieś po...
Rosjanin godzien współczucia
A jednak niektórzy Polacy traktują Rosjan jako żołnierzy godnych współczucia. Maryśka z Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz karmi rosyjskich jeńców, bo twierdzi, że to tacy sami ludzie... Wcześniej, jeszcze gdy mieszka w mieście, po zakończeniu okupacji sowieckiej, litościwie traktuje wygnaną z domu żonę rosyjskiego dygnitarza.
Rosjanin jako przyjaciel, sprzymierzeniec
Mimo iż w utworach Mickiewicza znajdziemy tyle ostrych słów pod adresem cara, nie brakuje w nich także wyrazów sympatii dla Rosjan spiskowców, których wieszcz znał osobiście. Część III Dziadów kończy wiersz Do przyjaciół Moskali , w którym poeta wspomina Rylejewa i innych buntowników prześladowanych przez carat i skazywanych na śmierć i katorgę: Gdzież wy teraz? Szlachetna szyja Rylejewa, Którąm jak bratnią ściskał, carskimi wyroki Wisi do hańbiącego przywiązana drzewa; Klątwa ludom, co...
Rosjanin jako zaborca
Obraz Rosjan – wrogów i zaborców – utrwalił się nawet w piosenkach. Jacek Kaczmarski w Śnie Katarzyny II przedstawia władczynię Rosji jako żądną krwi kochankę-tyrankę, „niewyżytą Niemrę”, która „na smyczy trzyma filozofów Europy”, ale marzy o silnym kochanku – kazałaby go jednak ściąć w obawie przed tym, że ściągnie jej z głowy „koronę carów”. Obraz carskich służalców utrwalił Kaczmarski w piosence Rejtan – czyli raport ambasadora . Wizję Rosjan jako wrogów, zaborców znajdziemy w...
Rosyjscy dygnitarze
Sowieccy dygnitarze traktowani przez polskich komunistów z wyjątkową atencją ukazani zostali w Popiele i diamencie Jerzego Andrzejewskiego. Tona ich cześć – zwycięzców i sojuszników – organizuje się bankiet w eleganckiej restauracji, na który przygotowuje się same przysmaki i... morze wódki. Podobnie traktuje się rosyjskich dostojników w groteskowej Małej apokalipsie Tadeusza Konwickiego.
Rozrzutne córki mieszczanina
Żonom modnym trwoniącym mężowskie i własne majątki dorównują przejawiające wielkie zamiłowanie do luksusu córki tytułowego bohatera powieści Balzaka Ojciec Goriot . Anastazja i Delfina wychodzą dobrze i bogato za mąż, wciąż jednak nie starcza im pieniędzy na zbytki. Dlatego nadal wspiera je finansowo kochający i bardzo skromnie żyjący ojciec. Goriot kupuje ich miłość, której i tak nie ma: córki bezwzględnie wyłudzają od niego pieniądze, spotykając się z nim potajemnie, wstydzą się go bowiem...
Rozrzutne żony
Jako nierozsądna, skłonna do wielkich wydatków kobieta ukazana zostaje żona modna z satyry Ignacego Krasickiego pod takim właśnie tytułem. Mąż, który skarży się na nią koledze, ma wielkie wydatki na dom, jego przebudowę i urządzenie, nową służbę, przyjęcia dla gości... W dodatku powstają straty w wyniku zapalenia się obejść gospodarskich od fajerwerków. Wielkie wydatki chętnie czyniłaby też bohaterka Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej,żona Benedykta Korczyńskiego, Emilia, lubiąca żyć na...
Rozterki Hamleta
Wielkim źródłem inspiracji, zwłaszcza dla romantyków i twórców współczesnych, jest też postać Hamleta. Duński książę patronował wielu rozterkom bohaterów. Romantycy chętnie sięgali do świata Szekspira, ponieważ potwierdzał ich potrzebę odwoływania się do zjawisk irracjonalnych, nadprzyrodzonych, do świata duchów... Adam Mickiewicz – romantyk inspirowany światem wyobraźni ludowej, światem pełnym niezwykłych, niewytłumaczalnych zjawisk i tajemnic,uczynił mottem swej programowej ballady...
Rycerz
Dałeś mi Panie zbroję Dawny kuł płatnerz ją W wielu pogięta bojach Wielu ochrzczona krwią W wykutej dla giganta Potyka się o krok Bo jak sumienia szantaż Uciska lewy bok Lecz choć zaginął hełm i miecz Dla ciała żadna w niej ostoja To przecież w końcu ważna rzecz Zbroja (...) Choć krwią zachłysnął się nasz czas Choć myśli toną w paranojach Jak zawsze chronić będzie nas Zbroja (Jacek Kaczmarski, Zbroja )
Rycerze średniowieczni – obrońcy wiary, króla i ojczyzny
Średniowiecze ukształtowało wzorzec osobowy rycerza idealnego.Jego doskonałą realizacją jest starofrancuska Pieś ń o Rolandzie . Rycerz taki wiernie służy swemu władcy (w przypadku Rolanda to Karol Wielki, władca idealny – kolejny średniowieczny wzorzec), Bogu (oczywiście chrześcijańskiemu) i ojczyźnie (w tym przypadku „słodkiej Francji”). Taki rycerz jak Roland bardziej niż życie, zdrowie i bezpieczeństwo swoje i bliskich ceni honor. Jest odważny, dumny, nieustraszony. Dowodzi tylną...
Rycerze w czarnych płaszczach
Inaczej ukazani zostają w powieści Sienkiewicza rycerze krzyżaccy. Mienią się chrześcijanami i rzekomo nawracają pogan na chrześcijaństwo, faktycznie łupią, palą, mordują i to nie tylko pogańskie wsie. Napadają nawet na domy rycerzy, takich jak groźny i dumny Jurand ze Spychowa, któremu zabijają żonę, a potem w akcie zemsty porywają córkę. Ukazany w powieści Zygfryd de Löwe jest okrutnikiem, to on znęca się nad Jurandem i jego córką. Prawdopodobnie nie przestrzega też zakonnych ślubów...
Rycerze z czarnymi krzyżami na piersiach
N iekiedy słowa krytyki padają pod adresem chrześcijańskich rycerzy, jakimi są Krzyżacy. Liczne dzieła naszej literatury przedstawiają ich jako bezdusznych najeźdźców – taki obraz znajdziemy w Krzyżakach Henryka Sienkiewicza, Konradzie Wallenrodzie Adama Mickiewicza czy serialach ( Znak orła ). Szerzą oni wiarę mieczem i nie wcielają w życie ideałów religii chrześcijańskiej. W powieści Krzyżacy przedstawieni są jako pyszni, butni, nieskorzy do przebaczenia, chciwi, okrutni (nawet wobec...
Rządy cesarskie i tyrania według Herberta
Rządy cesarskie w Rzymie, ale także istotę tyranii jako takiej opisuje wiersz Zbigniewa Herberta Powrót prokonsula . Bohater tego utworu, mówiący w wierszu prokonsul, opowiada o tym, iż powraca z prowincji na dwór cesarski i będzie próbował żyć normalnie na pełnym intryg, niekiedy kończących się śmiercią,cesarskim dworze. Opisuje sposoby przetrwania w tym środowisku („będę bił brawo odmierzoną porcją/uśmiechał się na uncje marszczył brwi dyskretnie”) i granice konformizmu („jednego jestem...
Rzeczywistość łagrowa
Długo w Polsce była tematem tabu rzeczywistość sowieckich łagrów. Ostecznie opisali je więźniowie na podstawie własnych przeżyć i doświadczeń. Gustaw Herling-Grudziński napisanie Innego świata traktował jako obowiązek wobec tych, którzy zginęli i prosili go o świadectwo. Prezentuje on bezkompromisową postawę moralną i w odróżnieniu od Borowskiego sugeruje, że nawet w ekstremalnych warunkach można zachować kręgosłup moralny, jak odważny i zdeterminowany Kostylew, który konsekwentnie...