O 1968 roku dosłownie
Dyskryminacja polskiej Żydówki Irmy Seidenman w czasie II wojny światowej i w powojennej Polsce jest tematem popularnej powieści Andrzeja Szczypiorskiego Początek . Losy żony słynnego lekarza Ignacego Seidenmana, która w czasie wojny ukrywała się pod nazwiskiem Gostomska, plotły się dość paradoksalnie (ironia losu!). W czasie II wojny światowej znalazła się na gestapo, ale została uratowana dzięki pomocy przyjaciół i życzliwych ludzi, w tym Niemców (!) i przetrwała straszliwy okres...
O 1968 roku parabolicznie
Według wielu interpretacji także inna, może mniej popularna niż Początek , ale zapewne wybitniejsza powieść Andrzeja Szczypiorskiego Msza za miasto Arras przedstawia dyskryminację Żydów. W średniowiecznym mieście Arras obwiniono ich o sprowadzenie gniewu Bożego na miasto (którego skutkiem była rzekomo epidemia). Odtąd stali się celem ataków... Książka jest uniwersalną opowieścią o nietolerancji i fanatyzmie, jednak wielu czytelników dopatrywało się jej związku z wydarzeniami 1968 roku w...
O Ewie lekko
O pramatce Ewie lekko i bez zbędnego patosu, żartobliwie pisze Konstanty Ildefons Gałczyński w Teatrzyku „Zielona Gęś” . Przedstawieni w nim pierwsi rodzice nie budzą przerażenia, lecz śmiech.
O macierzyństwie drastycznie i naturalistycznie
Przedstawienie zarysów literackich portretów matek nie wyczerpuje tematu macierzyństwa w literaturze. Nie pokazuje wszystkich sposobów ujęcia zagadnienia. Warto zwrócić uwagę, jakimi barwami i środkami obrazy matek są szkicowane. Wspomnieliśmy o idealizacji czy eksponowaniu cierpienia. Warto też odnotować, że niektórzy autorzy i autorki nie wahają się pokazać macierzyństwa drastycznie czy wręcz naturalistycznie. Nie cofa się przed pokazaniem takiego wymiaru macierzyństwa Stefan Żeromski....
O pogrzebie groteskowo
W Tangu Mrożka babcia leży na katafalku i nikt się nią nie interesuje – śmierć nie jest w stanie zburzyć groteski ani zmienić atmosfery szalonego domu Stomila i jego żony. Groteska nie jest jednak ulubioną konwencją Polaków, jeśli chodzi o mówienie o śmierci. Groteskowe obrazy z pogrzebów odnajdujemy np. w mistrzowskim czeskim filmie Kola . Polacy specjalizują się w nastrojowych, parabolicznych filmach o pogrzebach i śmierci, takich jak Requiem Witolda Leszczyńskiego czy Grający z...
O starości inaczej
Inaczej, bez lęku przed upływem czasu, opisuje starzenie się wybitna poetka Anna Świrszczyńska. W jej wierszach odnajdziemy poczucie wspólnoty ze starymi kobietami, szalonymi staruszkami, które mówiąca w wierszach (zapewne można ją utożsamiać ze Świrszczyńską) nazywa „siostrami z dna”. Poetka, choć rejestruje objawy starzenia się, potrafi w nich dostrzec przejawy piękna świata i kobiecości (bo kobiecość nie równa się u niej młodości): Siedzimy obie na progu, gadamy o dzieciach i...
O szaleństwie współcześnie
W młodej polskiej literaturze współczesnej spotykamy obrazy szaleńców, np. w powieściach Olgi Tokarczuk (Kłoska, Florentynka w Prawieku i innych czasach ) czy Pawła Huellego (postać „proroka” Żółtoskrzydłego w Weiserze Dawidku ). Motyw szaleństwa pojawia się też między innymi w filmie Witolda Leszczyńskiego Siekierezada , nakręconym na podstawie powieści Edwarda Stachury pod tym samym tytułem,w ekranizacji Bożej podszewki (upośledzona Wandzia i psychicznie niezrównoważona Maryśka), w...
Obiekt miłości pisarzy oświecenia
O miłości do ojczyzny pisali chętnie pisarze oświecenia. To z tej epoki pochodzi słynny Hymn o miłości ojczyzny pióra Ignacego Krasickiego, patetyczny, o niewątpliwie patriotycznej wymowie. Sugeruje on, że za wspieranie ojczyzny warto nawet gorzko płacić: „Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać” i że patriotyzm jest warunkiem szlachectwa. Pieśń ta była hymnem Szkoły Rycerskiej.
Oblicza Boga Ojca
Chrystus często mówi w przypowieściach o dobrym, miłosiernym ojcu. Jednak w Biblii znajdziemy i inne oblicza Jahwe: ojca wymagającego (żądanie od Abrahama złożenia w ofierze syna Izaaka), ojca surowo karzącego (Bóg zsyłający kary na Izraelitów, odbierający np. syna niewiernemu Dawidowi, który zgrzeszył cudzołóstwem). Można by rzec, w Biblii odnajdziemy wszystkie oblicza Boga Ojca: od najbardziej strasznego, zsyłającego potop, burzącego Sodomę i Gomorę poprzez chmurne i surowe, aż po...
Obłęd bohaterów antycznych, biblijnych, średniowiecznych
W ataku obłędu morduje żonę i własne dzieci heros Herakles. Potem ciężko pokutuje za swe winy. Za swoisty rodzaj szaleństwa czy raczej transu uchodzą doświadczenia Pytii delfickiej czy innych wieszczek i doświadczenia uczestników orszaku Dionizosa, poprzez picie wina i orgie, szalone tańce, oddających cześć bogu. W Biblii obłęd łączy się często z obecnością szatana, a uleczenie z tego stanu utożsamia się z wypędzeniem z człowieka złych duchów – o ich wypędzaniu przez Jezusa czytamy w...
Obłęd przed zbrodnią i po zbrodni
Obłędowi po zbrodni ulega Lady Makbet, zmywająca ciągle z dłoni nieistniejącą krew, a także nękany przez wyrzuty sumienia jej mąż, widzący wszędzie postaci zamordowanych ( Makbet Williama Szekspira). Cechy obłędu przejawia też pani, która zabiła pana, z ballady Mickiewicza Lilije , wszędzie widząca i słysząca zmarłego męża. Bohaterowie o wrażliwych sumieniach mogą doznać obłędu i przed zbrodnią. Taką postacią jest bohater Słowackiego Kordian, mdlejący w progu sypialni carskiej przed próbą...
Obraz feministki współczesnej
Feministyczna wydaje się też kreacja matki w dzienniku (czy niby-dzienniku) Manueli Gretkowskiej Polka . W nim też zaakcentowane zostaje dojrzewanie do macierzyństwa i często pomijany fakt kobiecości i seksualności matki, która w ciąży chce normalnie żyć, uprawiać seks, minimalizować cierpienie i nie ulegać hormonalnej huśtawce. W powieści Johna Irvinga Świat według Garpa , później sfilmowanej, przedstawiono bardzo interesujący obraz feministki, samotnej matki, pielęgniarki Jenny Fields....
Obraz Niemców – okrutników, katów, najeźdźców
Są bowiem Krzyżacy traktowani jak niemieccy najeźdźcy, napadający na Słowian podstępnie, znienacka. Jako nieprzyjaciele zostają ukazani Niemcy już w kronikach średniowiecznych. Ten obraz wroga utrzymuje się i w XX wieku: Kiedy przyjdą podpalić dom, ten, w którym mieszkasz – Polskę, kiedy rzucą przed siebie grom, kiedy runą żelaznym wojskiem i pod drzwiami staną, i nocą kolbami w drzwi załomocą – ty, ze snu podnosząc skroń, stań u drzwi. Bagnet na broń! Trzeba krwi! (Władysław Broniewski,...
Obraz potu i krwi chłopa oraz konfliktów społecznych
Konflikty społeczne dochodzą do głosu w anonimowej średniowiecznej Satyrze na leniwych chłopów (napisanej z perspektywy pana – „chytrze bydlą z pany kmiecie...”) oraz w napisanej przez Mikołaja Reja Krótkiej rozprawie między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem . Mowa w niej o wykorzystywaniu finansowym i bezdusznym traktowaniu włościan przez duchowieństwo i szlachtę. W utworze padają znamienne słowa wójta: „ksiądz pana wini, pan księdza,/A nam prostym zewsząd nędza”. Temat znoju i...
Obrona Jasnej Góry
J edną z najbardziej znanych scen literatury polskiej jest obrona Jasnej Góry z Potopu Henryka Sienkiewicza. Przemiana duchowa Kmicica, bohaterska obrona klasztoru i świętego obrazu przed zbezczeszczeniem przez Szwedów, procesje na murach prowadzone przez księdza Kordeckiego,wysadzenie kolubryny przez Kmicica – te obrazy każdy chyba Polak zna bardzo dobrze. Jasna Góra ukazana w Potopie jest symbolem wciąż żywego kultu maryjnego w Polsce oraz szczególnej opieki Matki Boskiej (nazywanej...
Ocalenie przez zaręczyny
O zaręczynach mowa np. w Krzyżakach Henryka Sienkiewicza. Bardzo młoda „dama serca” Zbyszka z Bogdańca, Danuśka, córka rycerza Juranda ze Spychowa, deklaruje, że wyjdzie za mąż za swojego wybranka, by ocalić mu życie. Nieszczęsny Zbyszko, który ślubował Danusi zdobycie dla niej pawich czubów (z racji tego, że matka Danuśki skonała na powrozie krzyżackiego rycerza mającego właśnie taką ozdobę przy hełmie), atakuje Krzyżaka Kunovon Lichtensteina, nie zauważając, że to poseł – człowiek, z...
Oddająca życie za dzieci
Stąd już tylko krok do poświęcenia Stasi Bozowskiej – bohaterki utworu Stefana Żeromskiego Siłaczka , kontynuującego pozytywistyczne ideały. Bozowska jest nauczycielką idealistką, nie wybiera jak jej znajomi z Warszawy (np. doktor Obarecki) łatwego życia w mieście czy miasteczku, ale uczy w trudnych warunkach na zapadłej wsi. W efekcie zaraża się od swoich uczniów tyfusem i umiera; dawny kolega, lekarz, przypadkiem odnajdujący ją jako pacjentkę w wiejskiej głuszy, nie jest już w stanie jej...
Odrażające szaleństwo
Literatura rejestruje też postaci odrażających szalonych kobiet, żyjących na marginesie społeczeństwa. Taką kobietą jest bohaterka powieści Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz Boża podszewka – „durna Zośka”, czy Florentynka oraz Kłoska z powieści Prawiek i inne czasy Olgi Tokarczuk. Zośka jest upośledzoną umysłowo kobietą, błąkającą się po wsi. Zawsze nosi ze sobą dużo węzełków, ma siwe, skołtunione włosy, brudną chustkę. Wciąż powtarza (czy raczej bełkocze) „ja powiem... ja powiem”. Bardzo...
Odwet na zdrajcach
Bardzo okrutnej zemście podlegają zwykle zdrajcy. Zdrajcą jest według zakonnych braci Walter Alf – fałszywy Wallenrod. Przychodzą oni, by dokonać na nim zemsty, jednak ginie on z własnej ręki. Zdrajcą jest według wielu Polaków bohater Potopu książę Janusz Radziwiłł i jego krewny Bogusław, kolaborujący ze Szwedami i niedotrzymujący wierności królowi polskiemu Janowi Kazimierzowi. Rycerze wkraczają do komnat Janusza Radziwiłła, by go zabić. Zastają jednak księcia... martwego i wycofują się...
Odwet w stylu groteskowym – bronią przeciw totalitaryzmowi
Michaił Bułhakow w swej powieści Mistrz i Małgorzata szydzi z komunistycznego systemu totalitarnego. Zemsty za zbrodnie i upokorzenia powodowane przez komunizm – za puste sklepy, pełne więzienia i domy rzekomo psychicznie chorych oraz brak swobody dla twórców dokonują... siły diabelskie. To one doprowadzają do upokorzenia żon komunistycznych urzędników, które stają nagie po wywalczeniu eleganckich ubrań na pokazie magii, to one demolują z pomocą Małgorzaty mieszkanie krytyka, który...
Ofiara Chrystusa
Według Biblii Jezus (Mesjasz) odkupuje ludzkość, aby zgładzić wszystkie grzechy świata. Odkupienie dokonuje się poprzez śmierć krzyżową – wycieńczającą, upokarzającą, straszną. Poświęcenie Chrystusa dokumentuje nie tylko Biblia , ale też wiele filmów, np. ostatnio kontrowersyjna Pasja Mela Gibsona, rzecz o męce i śmierci Jezusa. Motyw cierpiącego Chrystusa, przywoływany w pieśniach pasyjnych i licznychdziełach plastycznych pojawia się też w średniowiecznym polskim wierszu Żale Matki...
Ofiara dla ukochanego
Przykład poświęcenia dla ukochanego odnajdujemy w Pustelni parmeńskiej Stendhala. Piękna córka naczelnika więzienia zakochuje się w więźniu i, by go ocalić i zorganizować mu ucieczkę, decyduje się na poślubienie niekochanego człowieka. Zamieszanie wokół jej zaręczyn pozwala odwrócić uwagę ojca od jej faktycznych planów ułatwienia więźniowi ucieczki. Miłość tych dwojga, ze względu na złożone przez dziewczynę śluby, nie będzie mogła zaowocować małżeństwem (dziewczyna ślubowała, że wyjdzie...
Ofiara w walce za ojczyznę – z życia, honoru, sławy...
Są i tacy bohaterowie, którzy gotowi są poświęcić dla dobra ojczyzny nie tylko życie, szczęście i zdrowie, ale i swoje dobre imię, honor, sławę. Poeta jest pewny, iż jest jednostką wybitną i nieprzeciętną, może działać za innych i w imieniu innych, sam, bez ich zgody, nie współpracując z nikim. Taka samotna misja musi źle się skończyć... Drogowskazem dla ich postępowania mogą być słowa wybitnego poety doby renesansu Jana Kochanowskiego: „A jeśli komu droga otwarta do nieba,/Tym, co służą...
Ofiara z własnych uczuć dla przyjaciela
Z kolei Michał Wołodyjowski odstępuje przyjacielowi Ketlingowi prawa do wybranki serca – Krzysi. Woli bowiem unieszczęśliwić siebie niż stanąć na drodze do szczęścia tych dwojga: przyjaciela i ukochanej. Ketling i Krzysia będą błogosławić pana Michała za tę decyzję. „Mały rycerz” nie straci przyjaciela, a honorowa Krzysia, która nieoficjalnie obiecała rękę panu Michałowi, nie pójdzie do klasztoru, by ratować twarz.
Ofiara za poglądy
Niekiedy płaci się też za sprawę, za poglądy polityczne,społeczne. Opisany w Elegii o śmierci Ludwika Waryńskiego Władysława Broniewskiego rewolucjonista ginie w więzieniu i wierzy, że umiera za lepszą przyszłość innych: Już dziąsła przeżarte szkorbutem, już nogi spuchnięte i martwe, już koniec, już płuca wyplute – lecz palą się oczy otwarte. Poranek marcowy. Jak cicho. Jak dziwna się jasność otwiera. I tylko tak ciężko oddychać, i tylko tak trudno umierać. Posępny jak mur...
Ofiara, poświęcenie
Teraz duszą jam w moję ojczyznę wcielony; Ciałem połknąłem jej duszę, Ja i ojczyzna to jedno. Nazywam się Milijon – bo za milijony Kocham i cierpię katusze. Patrzę na ojczyznę biedną, Jak syn na ojca wplecionego w koło; Czuję całego cierpienia narodu, Jak matka czuje w łonie bole swego płodu. Cierpię, szaleję (...) (Adam Mickiewicz, Dziady , cz. III)
- Ofiara z własnych uczuć dla przyjaciela
- Ofiara za poglądy
- Poświęcenie ojca
- Ofiara w walce za ojczyznę – z życia, honoru, sławy...
- Poświęcenie życia za obcych
- Ofiara dla ukochanego
- Poświęcenie matki
- Poświęcenie wybitnej jednostki za ogół
- Poświęcenie ze znakiem zapytania
- Ofiara Chrystusa
- Polska Chrystusem narodów, Polska Winkelriedem narodów
Ofiary wojny
Nie tylko młodociani żołnierze, także dzieci uwięzione w łagrach i obozach koncentracyjnych oraz żydowskie dzieci ukrywane w polskich mieszkaniach to przedwcześnie dojrzałe istoty, którym wojna kazała dorosnąć do strachu, do którego dorosnąć się nie da. Dzieci ze Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall, wyrzucane przez okna przez swoich rodziców, pragnących dla nich lepszej śmierci; dzieci wysyłane na śmierć do komór gazowych (opowiadania Borowskiego), dzieci wegetujące w łagrach (...
Ogromny zarobek, który umożliwia awans
Niekiedy pieniądz umożliwia awans społeczny. Bohater Lalki Bolesława Prusa,Stanisław Wokulski, kupiec, nigdy nie starałby się o względy dobrze urodzonej panny Izabeli Łęckiej, gdyby nie miliony zarobione w czasie wojny. Fortuna pozwala też bohaterowi komedii Moliera Mieszczanin szlachcicem – panu Jourdain, udawać szlachcica... Niekiedy też możliwe są małżeństwa bogatych, ale niżej urodzonych z należącymi do wyższej klasy społecznej, np. baron Krzeszowski żeni się dla pieniędzy ze...
Ogród
Zakwitały marcinki przy drewnianym płotku Tyś się temu przyglądał mój szanowny kotku Tyś widział martwą osę i dwie muchy w locie I brzozę tę co zmarła tuż przy owym płocie Ja tam dół wykopałem tyś zasnął w tym dole Krążyły nad nim osy w swoim wielkim kole (...) Brzozy żaby marcinki wszystko jest tożsame Wszystko wchodzi wychodzi przez ogromną bramę Przez bramę brzóz marcinków i gnijących jeży Może tam coś jest jeszcze – coś w co nikt nie wierzy (Jarosław Marek Rymkiewicz, Ogród...
Ogród Hesperyd
W mitologii chyba najsłynniejszym ogrodem był ogród Hesperyd. Rosły w nim złote jabłka, które kiedyś Gaja (Ziemia) ofiarowała bogini Herze w ślubnym podarunku. Jabłek tych strzegły groźne siostry Hesperydy, córki Atlasa i Hesperii, oraz stugłowy smok Ladon. Jedną z prac Heraklesa była kradzież tych jabłek. Według jednej wersji mitu heros ukradł je sam, zabiwszy uprzednio smoka, według innej poprosił Atlasa o zabranie ich. O ogrodzie tym wspomina Kochanowski we fraszce Na lipę ,...
Ogród istnienia czy ogród śmierci?
Swoisty ogród wykreował ostatnio w swym tomiku wierszy Zachód słońca w Milanówku (nagrodzonym Nike) Jarosław Marek Rymkiewicz. Właściwie jest on przestrzenią przywoływaną we wszystkich wierszach. Ryszard Przybylski nazywa ten ogród ogrodem istnienia i pisze o nim: „Biada temu, kto pomyśli, że ten ogród rozpościera się w rzeczywistym Milanówku. Dokoła ogrodu nie znajdziemy bowiem ani ulic, ani willi, ani sąsiadów, ani przechodniów. Dokoła jest tylko skąpy podmiejski pejzaż. Jakieś laski,...
Ogród Oliwny – ogród bólu
Biblia opisuje też inny ogród, ogród bólu, zwany Ogrodem Oliwnym czy Ogrójcem. Modlił się w nim i cierpiał Jezus w przeddzień męki. Towarzyszyli mu uczniowie, ale posnęli... Według tradycji Chrystus cierpiał tam tak, że na jego czoło wystąpił krwawy pot. O chwili tej mówią liczne pieśni wielkopostne, scenę tę przedstawiają także różne dzieła malarskie.
Ogród rozkoszy – Eden
Do najsłynniejszych ogrodów utrwalonych w tekstach kultury należy zapewne Eden– raj, w którym według Biblii mieszkali pierwsi ludzie, Adam i Ewa, otoczeni obfitością zwierząt i roślin. W ogrodzie tym nie istniały żadne problemy, ziemia rodziła cudowne owoce. Wszystko skończyło się z chwilą zerwania przez Ewę (za namową węża-szatana) jabłka z drzewa wiadomości dobrego i złego i poczęstowania nim męża Adama. Było to złamanie zakazu, za które pierwsi ludzie odpokutowali wygnaniem z raju.
Ogród, ale nie plewiony...
... nosi tytuł zbiór fraszek barokowego twórcy Wacława Potockiego. Słowo ogród w tytule symbolizuje bogactwo, różnorodność tekstów, a na różnorodną tematykę wskazuje także określenie „nie plewiony”, zapowiadający rozmaitość.
Ojciec
Długo jeszcze patrzał na syna, aż ręce jego z żelaznego dotąd uścisku uwalniając, obie dłonie ku czołu podniósł i głucho wyszeptał : – Krwi moja! młodości moja! Falo, która nas niosłaś... powracająca falo!... Z głową schyloną, z dłońmi u czoła, ze zgmatwaną gęstwiną włosów, odchodził ku biurku, niby w śnie powtarzając: – Powracająca fala! Powracająca fala! Były w tym szepcie groza – i zachwycenie. Potem odkrył twarz i jedną rękę o biurko wspierając wyprostował się, głowę podniósł. Zmienił...
- Ojciec – surowy strażnik tradycji
- Ojciec pobłażliwy
- Ojciec utracjusz i birbant
- Opieka ojca nad córką
- Konflikt między dzieckiem a ojcem
- Motyw pojednania
- Oblicza Boga Ojca
- Ojciec słaby i ojciec demiurg
- Ojciec erotoman, ojciec toksyczny
- Ojciec zbyt surowy
- Ojciec rywalizujący z synem o władzę
- Ojciec zbolały po śmierci dziecka
- Ojciec z krwi i kości
- Zmarły ojciec idealizowany
- Ojciec mający problemy z alkoholem
- Ojciec ponoszący ofiarę dla dziecka
- Ojciec dobry
- Ojciec pantoflarz
- Ojciec objaśnia
Ojciec – surowy strażnik tradycji
Odrębne zagadnienie stanowi konserwatyzm ojca i surowe wychowanie dzieci zgodne z tradycją, karanie synów i córek za odstępstwa od niej. Z tym motywem spotkamy się przede wszystkim w tekstach kultury związanych z tradycją żydowską: w powieściach Isaaca Singera, w musicalu i filmie Skrzypek na dachu (ojciec Żyd nie jest zadowolony z wyborów uczuciowych swych kolejnych córek, nie akceptuje zięcia komunisty ani zięcia goja), w powieści Philipa Rotha Kompleks Portnoya , ale także... w filmach...
Ojciec dobry
Dobrym ojcem wydaje się Benedykt Korczyński, początkowo wprawdzie nieumiejący znaleźć wspólnego języka z synem, potem jednak potrafiący się z nim pojednać i dostrzec w nim kontynuatora swojej pracy, siebie z młodości. Za dobrego ojca można też uznać Seweryna Barykę, który przekazuje synowi, Cezaremu pamięć o ojczyźnie, tradycje niepodległościowe i w ostatnim swym życzeniu nakazuje synowi powrót do Polski. Kreśli przed nim wizję „szklanych domów”, która w konfrontacji z szarą polską...
Ojciec erotoman, ojciec toksyczny
Starego Ziembiewicza zajmują ciągłe romanse i zdrady. Pani Żańcia znosi je bez słowa, grając rolę potulnej żony. Syn buntuje się przeciw postawie ojca, ale sam powtórzy podobny schemat trójkąta małżeńskiego w swoim życiu; można więc chyba nazwać pana Waleriana ojcem toksycznym. Mniej potulna, ale w efekcie równie pokorna, bo godząca się na rolę „tej trzeciej”, jest Maria Jurewiczowa z powieści Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz Boża podszewka . Pani Maria, namiętna kobieta, matka wielodzietnej...
Ojciec i matka opłakujący syna
Mniej naturalną koleją rzeczy jest opłakiwanie syna przez rodziców, jak ma to miejsce w Iliadzie . Stary król Priam, władca Troi, upokarza się przed wrogiem Achillesem, zabójcą swego syna, byle wybłagać zwłoki ukochanego dziecka. Osiąga zresztą efekt: wzrusza dzielnego i okrutnego wojownika, który wydaje mu ciało Hektora.. . Achillesowi przypomina się bowiem własny ojciec staruszek. Matką najboleśniej opłakującą syna jest Maryja ( Lament świętokrzyski ) i dzielące jej los matki bojowników...
Ojciec mający problemy z alkoholem
Wspomniany Irlandczyk ma poważne problemy z uzależnieniem od alkoholu. Podobnie bohater powieści Tomka Tryzny Panna Nikt , ojciec tytułowej bohaterki. Chłop, przeniesiony z rodzinnej wsi (rzekomy awans społeczny) do pracy w przemyśle w Wałbrzychu, pije i jest surowy dla córki, Marysi. Z analogiczną sytuacją spotykamy się w głośnym współczesnym filmie Roberta Glińskiego Cześć, Tereska.
Ojciec objaśnia
Niekiedy ojciec występuje w roli „objaśniacza świata”, przewodnika po nim. Taką funkcje przypisuje mu np. w swoim wierszu Czesław Miłosz: „Tam, gdzie ten promień równiny dotyka I cień ucieka, jakby biegł naprawdę, Warszawa stoi, ze wszech stron odkryta, Miasto niestare, ale bardzo sławne. (...) I inne miasta Paryżowi wtórzą Szkłem ozdobione, okute żelazem. Ale na dzisiaj byłoby za dużo. Resztę opowiem kiedyś innym razem”. (Czesław Miłosz, Ojciec objaśnia ) Podobną funkcję...
Ojciec pantoflarz
Niekiedy ojciec występuje w nietypowej roli pantoflarza, całkowicie podporządkowanego żonie. Taki jest Felicjan Dulski, bohater Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej, o którym jedno z dzieci mówi, że „mamcia” rozpycha się za niego w życiu łokciami. Felicjan oddaje żonie wszystkie pieniądze, ma wydzielane kieszonkowe i cygara (które czasem podbiera, budząc śmiech dzieci), jest tresowany przez żonę, nie decyduje o żadnych ważnych sprawach domowych,żona odwołuje się do jego rzekomego...
Ojciec pobłażliwy
Przykładem ojca zbyt pobłażliwego jest z kolei bohater Powracającej fali Bolesława Prusa – Gotlieb Adler. Toleruje on lekki styl życia jedynego syna Ferdynanda, utracjusza. Ma do niego słabość i by sprostać jego zachciankom, przeznacza dla niego wszystkie swe fundusze, zaniedbując np. bezpieczeństwo robotników w fabryce, redukując wydatki na bezpieczeństwo i higienę pracy i nie zatrudniając lekarza. Lekkomyślnie rozpieszcza swe córki tytułowy bohater powieści Honoriusza Balzaka Ojciec...
Ojciec ponoszący ofiarę dla dziecka
Jurand kocha Danuśkę niebywale. Sam będąc okrutnym, nieznającym strachu ni litości rycerzem, rozczula się na widok córki. Umieszcza ją na dworze księżnej Anny, obawiając się o jej bezpieczeństwo. Gdy Krzyżacy porywają mu dziecko, szaleje z bólu. Gotów jest zrezygnować z dumy rycerskiej i zemsty, byle tylko uratować córkę. Na życzenie zakonnych braci upokarza się przed nimi, stawia się przed ich obliczem pokorny, gotów zapomnieć o dumie i dawnych krzywdach, byle oddali mu dziecko. Ma na sobie...
Ojciec rywalizujący z synem o władzę
Już mitologia utrwala motyw rywalizacji pomiędzy ojcem i synem. Rywalizują i walczą o władzę najpierw Kronos obalający Uranosa, potem buntujące się przeciw Kronosowi jego potomstwo na czele z Zeusem. Ów motyw znajdzie odzwierciedlenie w tekstach kultury naszych czasów. Wszak rywalizujący z Maciejem Boryną – bohaterem Chłopów Władysława Stanisława Reymonta – jego syn Antek także będzie chciał pozbawić ojca władzy, gospodarstwa, kobiety... W konfliktach tych obie strony mają zwykle rację:...
Ojciec słaby i ojciec demiurg
Przykładem słabego ojca jest też w wielu opowiadaniach Brunona Schulza z cyklu Sklepy cynamonowe ojciec bohatera. Też wydaje się pantoflarzem, ale jego pantoflarstwo to nie podległość żonie czy matce, lecz mająca erotyczne podłoże zależność od służącej Adeli, która jest niemalże panią domu, strażniczką porządku, przeciwniczką wszelkiej anarchii i szaleństw, a zarazem ucieleśnieniem erotyzmu (takim ucieleśnieniem erotyzmu bywają też np. panny zatrudnione w domu do szycia). Niekiedy ojciec...
Ojciec utracjusz i birbant
Oprócz ojców idealizowanych znajdziemy też w literaturze ojców, którzy przehulali rodowe majątki, swoje bądź żon, lub nie umieli rozsądnie gospodarzyć na cudzym. Do tej grupy zaliczymy bohatera Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, pana Orzelskiego, który wraz z córką mieszka u bogatszych (choć też niezamożnych) krewnych Korczyńskich. Stracił majątek, zidiociał, umie już tylko grać na skrzypcach i wyczekiwać na posiłki. Jest ciężarem i utrapieniem dla innych, przynosi wstyd Justynie, która...
Ojciec z krwi i kości
Bez zbędnej idealizacji, ale i bez karykaturalnych rysów przedstawiono kilku ojców z krwi i kości w polskiej poezji współczesnej. Np. w wierszu Zbigniewa Herberta czytamy: Mó j ojciec bardzo lubił France’a i palił Przedni Macedoński w niebieskich chmurach aromatu smakował uśmiech w wargach wąskich (Zbigniew Herbert, Mój ojciec ) Ojciec z tego wiersza jest czarodziejem codzienności, który raz, gdy (jakże prozaiczna czynność) zdjęto firanki, wyszedł przez szybę i nie wrócił,...
Ojciec zbolały po śmierci dziecka
Barbara zarzuca Bogumiłowi, że nie dba o wykształcenie dzieci, że gdyby nie ona, dopuściłby do ich schłopienia. Przykładem jego prymitywizmu jest jej zdaniem moment, w którym pozwala on zostać dzieciom przy myciu i ubieraniu zmarłej babci do trumny. Trudno jednak zarzucić Bogumiłowi niewrażliwość. Bardzo przeżywa śmierć najstarszego synka Piotrusia – szalał z radości, gdy syn się urodził, grał mu na skrzypcach, bawił się z nim. Jego śmierć jest dla Bogumiła potwornym ciosem, czego nie...
Ojciec zbyt surowy
Literatura przedstawia dość bogatą galerię ojców i ojczymów zbyt surowych...Należy do nich Maciej Boryna, żądaj ący od dzieci bezwzględnego posłuszeństwa, zawsze stawiający na swoim. Nie dopuszcza myśli, że dorosłe już dzieci mogłyby nie akceptować jego decyzji w sprawie ponownego ożenku czy podziału gospodarstwa. To on kieruje pracami gospodarskimi w swoim domu i narzuca swą wolę posłusznej nieletniej córce Józce, synowi Antkowi, jego żonie Hance, z którą w ogóle się nie liczy, bo jest...