Macierzyństwo jako wybór
W literaturze współczesnej coraz częstsza jest tendencja do pokazywania macierzyństwa jako wyzwania, wyboru,trudnej decyzji, do której się dorasta, a nie oczywistej społecznej roli kobiety. Już w dwudziestoleciu międzywojennym trudną drogę do macierzyństwa pokazuje Przymierze z dzieckiem Marii Kuncewiczowej. W opublikowanym dzienniku Manueli Gretkowskiej Polka (to imię córki!) czytamy o trudnym wchodzeniu kobiety w rolę matki. Pisarka oczywiście nie wpasowuje się w stereotyp matki...
Majstersztyk uwodzicielskich intryg
Powieścią o uwodzeniu i skomplikowanej miłosnej grze oraz intrygach są kilkakrotnie filmowane Niebezpieczne związki Choderlosa de Laclosa. Jednym z głównych bohaterów utworu jest wicehrabia de Valmont, który po zawodzie miłosnym staje się słynnym donżuanem i libertynem. Ze swych podbojów zwierza się dawnej kochance, markizie de Merteuil, opowiadając między innymi o zalotach do prezydentowej de Tourvel. Zazdrosna kobieta knuje intrygę, której ofiarą padają uwodziciel Valmont, szczerze...
Mali i wielcy konformiści
Małych komunistycznych konformistów odnajdziemy na wszystkich szczeblach. Lubował się w ich przedstawianiu w swych filmach Stanisław Bareja ( Miś ). W Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz wykreował apatyczną ciężarną córkę komunistycznego dygnitarza – konformistyczny kochanek musi się z nią ożenić, żeby nie zepsuć swej kariery, ma jednak jeszcze żonę i musi znaleźć pretekst do rozwodu, tymczasem wokół córki komunisty (niczym złotej kury znoszącej złote jajka) zdąży zakręcić się już operatywny...
Mali i wielcy tyrani totalitaryzmu
Odrębny rozdział stanowią liczne literackie i filmowe portrety totalitaryzmu, zarówno hitlerowskiego, jak i stalinowskiego. W słynnym filmie Dyktator Charlie Chaplin ośmielił się ośmieszyć Hitlera, jeszcze zanim Stany Zjednoczone wypowiedziały wojnę Niemcom. Innym portretem dyktatora jest Triumf woli Leni Riefenstahl, której osobiste związki z Hitlerem do dziś budzą emocje – dokumentalny film propagandowy nakręcony przez wielbicielkę i zwolenniczkę Hitlera. Ukazuje on przywódcę partii...
Mała ojczyzna
W literaturze współczesnej karierę robi pojęcie małej ojczyzny. Kraina dzieciństwa,najbliższe otoczenie, które kształtuje człowieka na przyszłość, koloryt lokalny Gdańska, Beskidów, Warszawy czy zwłaszcza magicznych dla literatury polskiej Kresów pojawia się często jako tzw. motyw centralny w autobiograficznej przeważnie prozie. Przestrzenie Kresów, ziem utraconych, magicznych i często idealizowanych (jeszcze w Panu Tadeuszu !) penetrują: Czesław Miłosz (zwłaszcza w quasi-autobiograficznej...
Małżeństwo dla pieniędzy
Inny typ wyrachowania prezentują kobiety, które pragną wyjść za mąż dla pieniędzy, a ślub traktują jako przepustkę do kariery, bogactwa, władzy bądź po prostu gwarancję spokojnej przyszłości. Jako drogę do bogactwa, władzy i kariery traktuje swój ślub z Kirkorem tytułowa bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego, uboga dziewczyna Balladyna. By korzystnie rozwiązać problem, nie cofnie się przed niczym, nawet przed zabójstwem niezdecydowanej wprawdzie, ale stojącej jednak na drodze do szczęścia...
Maryjne motywy
Matka Boska Częstochowska ubrana perłami Cała w złocie i brylantach modli się za nami Aniołowie podtrzymują jej ciężką koronę I jej szaty co jak noc są gwiazdami znaczone Ona klęczy i swe lica gdzie są rany krwawe Obracając gdzie my wszyscy patrzy na Warszawę (Jan Lechoń, Matka Boska Częstochowska ) W Wielką Sobotę Florentynka wybrała się z jednym ze swoich psów do kościoła, żeby poświęcić jedzenie. Włożyła do koszyka słoik mleka, bo tylko to miała w domu. (...) w Jeszkotlach...
Marzec 1968
Przyszedł dzień, kiedy Naser postanowił wyrżnąć wszystkich Żydów, ale Żydzi połamali gnaty Egipcjanom, a w Warszawie generał Moczar uznał, że wreszcie wybiła jego godzina. Komuniści w Polsce postanowili pomścić honor faraonów, może nawet generał Moczar mówił do swych popleczników, że czterdzieści wieków na nich patrzy? W każdym razie Żydzi zaczęli wyjeżdżać, ponieważ Polska stała się dla nich nie do zniesienia. Dla wielu Polaków też stała się nie do zniesienia, jednakże Polacy nie mogli...
Marzenia naukowców
Marzycielami, których przedmiotem marzeń jest nauka, są przyjaciele i znajomi Wokulskiego: Szuman, Geist i Ochocki. Michałowi Szumanowi naukowa pasja granicząca z dziwactwem pozwala przetrwać rozpacz i samotność spowodowaną śmiercią narzeczonej, a potem utratą złudzeń niepodległościowych (ów Żyd po klęsce powstania styczniowego trafia na Sybir, tak jak Wokulski). Po pewnym czasie jednak zainteresowania pomiarami włosów różnyc h ras wydają się doktorowi absurdalne i nieopłacalne, zawiesza je...
Marzenia o fabryce
Do działania mobilizują natomiast bohatera Ziemi obiecanej Władysława Reymonta– Karola Borowieckiego – jego marzenia o fabryce. Cóż z tego, kiedy realizacja tych marzeń owocuje niemoralnymi działaniami: wykorzystywaniem robotników, krzywdzeniem i zdradzaniem narzeczonej, wreszcie rozstaniem z nią. Borowiecki ostatecznie spełnia swe marzenie: staje się bogaczem i właścicielem wielkiej fabryki jako mąż Mady Müller. Gdy jednak po latach spotyka dawną narzeczoną, okazuje się człowiekiem...
Marzenia o innym życiu i miłości
Marzenia o innym, lepszym życiu były też udziałem Emmy Bovary, bohaterki powieści Gustawa Flauberta. Naczytawszy się romansów, spodziewała się życia jak z romansu: wspaniałych przeżyć, cudownej miłości – tego właśnie oczekiwała od małżeństwa, tymczasem znalazła w nim tylko nudę i szarość. By spełniać marze nia o miłości i życiu w luksusie, zaciągała długi, zdradzała męża i popychała Karola do robienia kariery. Wszystkie jej plany spaliły na panewce: Karol nie został wielkim lekarzem,...
Marzenia o karierze
Róża Żabczyńska – bohaterka Cudzoziemki Marii Kuncewiczowej marzy z kolei o karierze muzycznej. Nie starcza jej jednak talentu. Płaci za to ciągłą frustracją, niezadowoleniem z siebie i innych. Niespełnione marzenie Róży czyni ją domowym tyranem, wbrew woli córki układa jej życie, chcąc dzięki Marcie spełnić własne marzenia o karierze. Tworzy toksyczną rodzinę, toksyczny związek, jest toksyczną matką. Wciąż wspomina dawną młodzieńczą miłość (podobnie jak Barbara Niechcicowa). Jej marzenia...
Marzenia o miłości romantycznej i nieudolne naśladowanie jej w życiu
Lektury romansów i miłosnych dramatów kształtują nowy typ czytelników i czytelniczek– złaknionych niezwykłych przeżyć, gorących uczuć i namiętności. Naczytał się Cierpień młodego Werter a Gustaw z Dziadów Adama Mickiewicza i naśladuje doświadczenie swego bohatera w życiu. Obwinia nawet „książki zbójeckie” zaswe nieszczęścia. Z kolei Emma Bovary, tytułowa postać z powieści Flauberta, na podstawie lektury romansów spodziewa się w małżeństwie niezwykłych uniesień miłosnych, których w nim nie...
Marzenia o sławie
Marzą o sławie rycerze i poeci. I zyskają ją, np. Roland z Pieśni o Rolandzie,pan Michał – „Hektor kamieniecki” z Pana Wołodyjowskiego czy poeci: Horacy albo pierwszy polski mistrz słowa – Jan Kochanowski, dający w swych pieśniach wyraz marzeniom o sławie. Sławy jednak nie zyska bohater własnych wierszy – Cyprian Kamil Norwid. Jego marzenia o uznaniu przyszłych pokoleń karmić będą niespełnionego poetę nadzieją. Po latach rzeczywiście okaże się, iż „syn minie pismo, lecz ty spomnisz,...
Marzenia o sprawiedliwości społecznej i raju na ziemi
Jeszcze inny rodzaj marzeń stanowią marzenia o raju na ziemi. Marzą o nim rewolucjoniści z Nie-Boskiej komedii czy Przedwiośnia oraz zarażeni ich ideami Baryka, Lulek... Realizacja tych marzeń okazuje się oczywiście niemożliwa, bo po rewolucjach przychodzi fala represji, szaleje tyrania, tworzą się nowe dyktatury ( Pokuta , Folwark zwierzęcy , Sprawa Dantona ), nowe klasy uprzywilejowane ( Mistrz i Małgorzata , Folwark zwierzęcy ), wzmaga się cenzura ( Mistrz i Małgorzata )....
Marzenia o świetności rodu
Marzenia o budowaniu coraz większej świetności swego kupieckiego rodu i potęgi firmy snują Buddenbrookowie, zwłaszcza Tonia (Tomasz Mann, Buddenbrookowie ). Niestety, ich losy potoczą się inaczej. Tomasz Buddenbrook umrze przedwcześnie, jego syn nie będzie nadawał się doprowadzenia interesów i też umrze, Tonia, mimo usilnych starań i rezygnacji z prawdziwych uczuć w imię świetności rodu, dwukrotnie fatalnie wyjdzie za mąż: raz za bankruta i oszusta, drugi raz za człowieka bez ambicji......
Marzenia patriotów
Na ogół piękne są marzenia patriotów – żyjących pod zaborami lub w czasie okupacji – o wolnej ojczyźnie. Za te marzenia przychodzi im płacić śmiercią, poświęceniem życia prywatnego. Tak jest w przypadku marzącego o wolnej ojczyźnie Konrada Wallenroda, bohatera utworu Adama Mickiewicza. Wybór walki z Krzyżakami o wolność Litwy przypłaca szczęściem osobistym, rycerską sławą, a w końcu życiem (idzie na daleko posunięte kompromisy moralne). Marzenia patriotów powstańców też kończą się osobistą...
Marzenia Wokulskiego
Tymczasem przyjaciel Rzeckiego, Wokulski, marzący niegdyś o niepodległości, po swej klęsce skieruje swe marzenia gdzie indziej: ku nauce (podobnie jak jego przyjaciel Szuman), a potem ku zdobywaniu majątku (jak Suzin). Jednak to miłość będzie głównym motorem jego działań. Choć stanie się bardzo bogatym kupcem, przyjacielem arystokracji i narzeczonym arystokratki, nie spełni się jego marzenie o miłości, gdyż odkryje zdradę narzeczonej Izabeli. Być może jeszcze raz skieruje swe marzenia ku...
Marzenie
Z kolei w powieści Olgi Tokarczuk Prawiek i inne czasy odnajdziemy opis sceny lesbijskiej, jaka śni się Kłosce po porodzie (jest marzeniem erotycznym?): Sen Kłoski stawał się coraz bardziej niespokojny. Pojawiła się w nim kobieta wielka jak drzewo. Kłoska widziała ją dokładnie, każdy szczegół jej twarzy, fryzury, ubrania. Miała kręcone czarne włosy jak Żydówka, i cudownie wyrazistą twarz. Kłosce wydała się piękna. Pożądała jej całym swoim ciałem, ale nie było to pożądanie, które znała,z...
Marzenie o miłości romantycznej
Marzyli o miłości – wzniosłej i idealnej, niekiedy niedostępnej, bohaterowie romantyczni. Płacili za to strasznie – samobójstwami, szaleństwem. Gustaw z IV części Dziadów Adama Mickiewicza (w zależności od interpretacji albo upiór, albo żywy człowiek) zabił się lub oszalał. Marzenia tego bohatera o idealnej miłości w dużej mierze pochodziły z książek. I owe „książki zbójeckie” Gustaw przeklął, nie mogąc odnaleźć się w niespełniającej jego oczekiwań rzeczywistości. Zresztą i Kordian...
Marzyciel, marzenia
Jaki był ten Paryż? Cóż za nazwa niezmierzona! Powtarzała ją sobie półgłosem dla przyjemności. Dźwięczała jej w uszach jak wielki dzwon katedry, jaśniała na etykietach nawet słoików z kremami. W nocy, kiedy handlarze ryb przejeżdżali na wozach pod jej oknami śpiewając Marjolaine, budziła się i słuchając, jak turkot okutych żelazem kół cichnie nagle, gdy zjeżdżali z bitego gościńca: „Jutro tam będą!” – mówiła sobie. I myśl jej biegła za nimi, wspinała się na wzgórza i zjeżdżała z nich,...
- Marzenia o fabryce
- Marzenia o świetności rodu
- Klęska Fausta
- Marzenia o sprawiedliwości społecznej i raju na ziemi
- Marzenia o karierze
- Marzenia patriotów
- Marzenia o innym życiu i miłości
- Szklane domy
- Marzenia naukowców
- Marzenia o sławie
- Marzenie o miłości romantycznej
- Dedal i Ikar – marzenie o ucieczce przypłacone śmiercią
- Marzenia Wokulskiego
Matka Boska – adresatka modlitw poetów i żołnierzy
Polska poezja utrwala wiele próśb kierowanych do Maryi.Wśród wierszy wojennych Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego znajdziemy pisaną w obozie jenieckim Matkę Boską Stalagów . W P amiętniku z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego czytamy o układanych przez ludność cywilną modlitwach i litaniach, a w Mieście niepokonanym Kazimierza Brandysa o zbieraniu się przy podwórkowych kapliczkach.
Matka Boska romantyków
Imię Maryi pojawia się też w utworach romantycznych. Echa kultu maryjnego pobrzmiewają w Inwokacji do Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, w której poeta dziękuje Matce Boskiej Ostrobramskiej za cudowne uzdrowienie w dzieciństwie oraz błaga ją o „powrócenie cudem na ojczyzny łono” lub choćby przeniesienie „duszy utęsknionej/do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych”. W III części Dziadów czytamy o tym, jak Gustaw-Konrad (bluźnierca) broni imienia Maryi przed obrazą: JANKOWSKI (...)...
Matka cierpiąca
Już w mitologii greckiej znajdujemy postaci matek cierpiących. Niobe, córka Tantala, żona Amfiona, dumna matka licznego potomstwa (według jednych źródeł miała dwanaścioro, według innych czternaścioro dzieci) będzie się domagać czci równej matce Apollina i Artemidy. Wtedy mściwa Latona poskarży się swym boskim dzieciom, które w odwecie zabiją strzałem z łuku wszystkich synów i córki Niobe. Zrozpaczoną, ukaraną przez bogów matkę Zeus zamieni w płaczący kamień. Z kolei Demeter – grecka bogini...
Matka Polka
Motyw macierzyńskiego cierpienia w specyficzny sposób przejmie polska literatura patriotyczna, kreująca mit matki Polki, wychowującej syna do nierównej walki z wrogiem. Bohaterka taka jest świadoma, że syna może stracić, a jednak obowiązek patriotyczny nakazuje jej przygotowanie go do roli bojownika o wolność ojczyzny. Ten model macierzyństwa eksponuje Adam Mickiewicz w wierszu Do matki Polki , opisującym w obrazowy sposób ból rodzicielki przyszłego patrioty, która od najmłodszych lat...
Matka, macierzyństwo
Ona mi pierwsza pokazała księżyc i pierwszy śnieg na świerkach, i pierwszy deszcz. Byłem wtedy mały jak muszelka, a czarna suknia matki szumiała jak Morze Czarne. Noc. Dopala się nafta w lampce. Lamentuje nad uchem komar. Może to ty, matko, na niebie Jesteś tymi gwiazdami kilkoma ? (...) (Konstanty Ildefons Gałczyński, Spotkanie z matką) Dwadzieścia godzin wyje jak zwierzę. Lekarz chce jej pomóc. Nacina nożyczkami żywe ciało bez znieczulenia. Nie zauważyła tego. Zbyt potężna jest...
Mąż rozdarty między dwiema kobietami
Klasyczny trójkąt małżeński tworzą Zenon Ziembiewicz, jego żona Elżbieta z Bieckich i córka kucharki Justyna Bogutówna. Co ciekawe, Elżbieta wie, że Zenon jeszcze za czasów narzeczeńskich miał romans z Justyną, którego efektem była ciąża usunięta za przyzwoleniem Ziembiewicza przez Bogutównę. Ten romans kładzie się cieniem na życiu małżeńskim i rodzinnym Ziembiewiczów. Zenon, a nawet Elżbieta czują się odpowiedzialni za Justynę: jej zdrowie, psychikę, stan majątkowy, pracę. Zenon nie...
Mentalność kata
Mentalność kata likwidującego getto – Jürgena Stroopa – przedstawił dzielący z nim przez pewien czas celę autor Rozmów z katem Kazimierz Moczarski, namówiony do spisania tych rozmów przez Andrzeja Szczypiorskiego. Książka daje porażające świadectwo tego, jak rodzą się kaci, idealnie wypełniający zbrodnicze funkcje w systemach totalitarnych. Otóż na przykładzie Stroopa można dojść do wniosku, że kaci rekrutują się spośród przeciętnych ludzi, nastawionych na karierę służbistów, bezwzględnie...
Metafizyczna refleksja pozytywisty
Nieoczekiwanie metafizyczną scenę z motywem przemijania odnajdziemy też w realistycznej powieści Bolesława Prusa Lalka . Utrwalono w niej pana Ignacego Rzeckiego, zmieniającego sklepową wystawę i bawiącego się przy okazji ruchomymi zabawkami ze sklepu. Stary subiekt śmieje się, nakręcając wszystkie zabawki narazi dochodzi do smutnych wniosków, gdy zabawki przestają się ruszać – wizja ta przypomina mu o nieuchronności śmierci i upadku wszystkiego, składa wtedy ze złością zabawki i wszystko...
Metafizyczne klimaty baroku i nie tylko
Epoką lubującą się w tematyce przemijania jest barok. Barokowa poezja metafizyczna chętnie odwołuje się do Księgi Hioba i Księgi Koheleta . Współczesny Kochanowskiemu Mikołaj Sęp-Szarzyński w swych sonetach daje wyraz kruchości i niepewności bytu człowieka na ziemi: Ehej, jak gwałtem obrotne obłoki I Tytan prędki lotne czasy pędzą! A chciwa może odciąć rozkosz nędzą Śmierć tuż za nami spore czyni kroki! (Mikołaj Sęp-Szarzyński, Sonet I, O krótkości i niepewności na świecie żywota...
Metafora egzaminu
Z kolei w wierszu Ewy Lipskiej Egzamin obserwujemy „egzamin konkursowy na króla”. Dość absurdalny, oddaje on paradoksy totalitaryzmu: Egzamin konkursowy na króla wypadł doskonale. Zgłosiła się pewna ilość królów i jeden kandydat na króla. Królem wybrano pewnego króla który miał zostać królem. Otrzymał dodatkowe punkty za pochodzenie spartańskie wychowanie i za uśmiech ujmujący wszystkich za szyję. (Ewa Lipska, Egzamin ) W wierszu jest wiele ironii – zdanie „Z historii...
Metafora lekcji
Z kolei w wierszu Lekcja polskiego – Ernest Bryll polemizuje z romantycznymi gestami Polaków niezdolnych do czynów, zdolnych do wielkich metafor. Metafora ojczyzny – tonącego okrętu, zaczerpnięta z kazań Skargi i poezji Słowackiego, nie oddaje, według mówiącego w wierszu, istoty ojczyzny. Ojczyzna to także kołyszący się na falach sklecony przez cieślę korab, chory, ale płynący – a nie wrak. Polska skłonność do „nurkowania we wrakach” razi poetę. Za mało pracy, zbyt wiele metafor......
Metafora trądu
Trąd może mieć również znaczenie metaforyczne. Bywa metaforą samotności, cierpienia i niemożności śmierci, ale także wykluczenia ze społeczności. Z sytuacją taką spotykamy się w popularnym romansie Heleny Mniszkówny Trędowata , w którym pojawia się uboga, piękna, młoda guwernantka Stefcia Rudecka, odizolowana przez część rodziny i znajomych bogatego narzeczonego. Niezaakceptowana przez środowisko Waldemara z powodu niższej pozycji społecznej i braku majątku umiera, czując się gorsza od...
Metafory matki, okrętu, sukna
Jeszcze w epoce staropolskiej, a konkretnie w kazaniach księdza Piotra Skargi utrwaliły się do dziś funkcjonujące metafory Polski – dobrej matki i tonącego okrętu. Motyw Polski – matki złożonej w grobie – pojawia się w Epilogu poematu Mickiewicza: O Matko Polsko! Ty tak świeżo w grobie Złożona – nie ma sił mówić o tobie! (Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz ) Z kolei w Potopie pojawia się w rozmowie księcia Bogusława Radziwiłła z Kmicicem metafora sukna, które wszyscy ciągną w swoją...
Metaforyczne łowy
Mianem łowów określane są nie tylko polowania na grubego i małego zwierza. Opisanych w Biblii apostołów, np. Piotra, który był rybakiem, często określa się jako rybaków dusz ludzkich. Chrystus powołał bowiem uczniów, by głosili dobrą nowinę i przekazywali ją innym ludziom, czyli łowili ich dusze... Wcześniej jednak Jezus daje się poznać jako wielki rybak (tak też bywał określany) i to nie tylko dusz. Dzięki niemu miał miejsce cudowny połów, w czasie którego Piotr i inni za zrządzeniem...
Mezalians
Wąsal tak wzbił się w dumę łaskawym przyjęciem, Że mu się uroiło zostać pańskim zięciem. Do zamku nieproszony coraz częściej jeździł, W końcu u nas jak w domu swoim się zagnieździł I już się miał oświadczać, lecz pomiarkowano I czarną mu polewkę do stołu podano. Podobno Stolnikównie wpadł Soplica w oko, Ale przed rodzicami taiła głęboko. (Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz ) Mezalians oznacza małżeństwo z kimś z niższej sfery, znacznie uboższym lub gorzej urodzonym. Mezalianse były...
Mezalians – przyczyna tragedii
Niekiedy jednak zdarza się, że ktoś omija bariery społeczne i jakimś cudem doprowadza do narzeczeństwa lub małżeństwa z ukochaną osobą z innej sfery. To jednak zwykle nie koniec przeszkód, a początek nieszczęść. Literatura, zarówno wysoka, jak i niska, pokazuje wiele przykładów tragedii, których przyczyną jest mezalians. Czasami dramat rozgrywa się jeszcze w okresie narzeczeństwa. Umiera szykanowana przez bliskich narzeczonego ordynata Michorowskiego bohaterka brukowego romansu Trędowata...
Mezalians radosny
Wszystko wskazuje na to, że dobrze zakończy się uchodzące za mezalians małżeństwo Justyny Orzelskiej i Janka Bohatyrowicza z Nad Niemnem (pierwotnie tytuł tej powieści miał brzmieć właśnie Mezalians! ). Młodzi nie mają gorących przeciwników, którzy staraliby się ich za wszelką cenę rozdzielić. Dlaczego? Justyna jest biedną, żyjącą na łasce krewnych szlachcianką i niema majątku, o który można by kopie kruszyć. Mało tego, Justyna i Jan zdobywają się na krok, na który nie zdecydowali się...
Mezalians sługi z panem
W Dolinie Issy Czesława Miłosza szlachcic Romuald Bukowski żeni się z usługującą mu chłopką Barbarką i jest bardzo szczęśliwy, choć w okolicy związek ten traktowany jest jako mezalians. Także w Bożej podszewce Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz Maria Jurewiczowa swata swoją romansującą ze wszystkimi służącą ze zubożałym starym szlachcicem – Mickiewiczem, mieszkającym w bardzo zaniedbanym gospodarstwie.
Mezalianse, których uniknięto
Ojciec Ofelii, przebiegły Poloniusz – bohater dramatu Williama Szekspira nie wyrażał zgody na związek córki z królewskim synem. Uświadamiał jej, że nie jest wystarczająco dobrą partią dla księcia i że jest jedynie przez Hamleta zwodzona i oszukiwana, a brak doświadczenia może ją przywieść do zguby. Miłość Ofelii i Hamleta zakończyła się tragedią, książę odepchnął bowiem dziewczynę, nie ze względu na dzielącą ich różnicę społeczną, ale dlatego, że był bez reszty pochłonięty szukaniem zabójcy...
Mężobójczyni
Niekiedy zdrada doprowadza do zbrodni mężobójstwa. Tak jest w balladzie Lilije Adama Mickiewicza. Niewierna żona, która zdradziła męża podczas jego pobytu na wojennej wyprawie, bojąc się, że prawda wyjdzie na jaw, zabija go nożem i zakopuje jego zwłoki w lesie, obsadzając grób liliami. Po roku, mimo nękających ją wyrzutów sumienia, decyduje się wyjść za mąż za jednego z braci męża, którzy proszą ją o rękę. Los ma rozstrzygnąć, którego z nich pani weźmie za męża (czyj wianek wybierze, ten...
Miasta rewolucyjne, powstańcze
Miasto w chwili rewolucji, powstania, zrywu, buntu przedstawiają też np. utwory romantyków. W Kordianie Juliusza Słowackiego odnajdziemy obraz konspirującej Warszawy. Z jednej strony stolica oddaje cześć carowi koronowanemu właśnie na króla, z drugiej zaś spiskowcy spotykają się w podziemiach warszawskiej katedry. Klimat buntu odnajdziemy też w Kwiatach polskich Juliana Tuwima, przedstawiających rewolucyjną robotniczą Łódź. Miasta rewolucyjne przedstawiają także filmy – arcydzieła...
Miasto
Słyszę szum nocnych nalotów. Płyną nad miastem. To nie samoloty. Płyną zburzone kościoły, Ogrody zmienione w cmentarze, Ruiny, gruzy, zwaliska, Ulice i domy znajome z dziecinnych lat, Traugutta i Świętokrzyska, Niecała i Nowy Świat. I płynie miasto na skrzydłach sławy, I spada kamieniem na serce. Do dna. Ogłaszam alarm dla miasta Warszawy. Niech trwa! (Antoni Słonimski, Alarm ) Dzięcioł w czerwonej czapce przypomniał mi nagle zawiadowcę małej stacji w Starym Sączu Nad stacją...
- Miasto okupowane
- Miasta rewolucyjne, powstańcze
- Miasto magicznie przemienione
- Miasto utracone
- Smutek blokowiska
- Urok małych miasteczek
- Miasto groteskowe
- Miasto moloch; przerażające wizje kopalń i fabryk
- Warszawa Prusa
- Miasto grzeszne i zepsute
- Dzielnice biedoty
- Miasto zwiedzane
- Miasto w czasie epidemii
Miasto groteskowe
Mówi się o miastach także w groteskowej konwencji.Warszawa z Pałacem Kultury, Komitetem Centralnymi tajemniczymi podziemnymi przejściami, Warszawa transparentów i walących się budynków, przemianowanych ulic i kin, Warszawa byle jaka – cieknących kranów i niepalących się zapałek – została przedstawiona w Małej apokalipsie Tadeusza Konwickiego. To Warszawa komunistyczna, zniewolona przez wschodnich sąsiadów, prawie już włączona do ZSRR. Totalitaryzm w stołecznym mieście oddał też za pomocą...
Miasto grzeszne i zepsute
Już w Biblii grzech kojarzył się z życiem w mieście.Przeklęte przez Boga zostały zamieszkane przez rozpustnych mieszkańców Sodoma i Gomora (od nazwy jednego z nich pochodzi nazwa uważanej za grzech sodomii). Za miastami tymi wstawiał się do Boga Abraham,jednakże nie znalazło się w nich nawet dziesięciu sprawiedliwych, więc Bóg zrównał je z ziemią – ratując tylko Abrahama i jego przyjaciela Lota wraz z rodzinami. Niestety, przywiązana do swego miasta i majątku żona Lota, obejrzała się za...
Miasto magicznie przemienione
Warto też wspomnieć o miastach magicznie przemienionych piórem poetów i pisarzy. Do rangi magicznego urasta nocny Kraków ze znanego wiersza Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego: Zapytajcie Artura, daję słowo: nie kłamię, ale było jak ulał sześć słów w tym telegramie: ZACZAROWANA DOROŻKA ZACZAROWANY DOROŻKARZ ZACZAROWANY KOŃ. Cóż, według Ben Alego, czarnomistrza Krakowa, „to nie jest nic takiego dorożkę zaczarować (...) srebrne dachy Krakowa jak „secundum Joannem”, niżej gwiazdy i liście...
Miasto moloch; przerażające wizje kopalń i fabryk
Ważną w epoce Młodej Polski kreacją jest kreacja miasta molochu. W Ludziach bezdomnych znajdziemy przerażający obraz kopalni Sykstus w Sosnowcu.Wizyta i praca doktora Tomasza Judyma w Zagłębiu utrwala jego wrażenie, iż świat ubogich od świata bogatych dzieli przepaść. Pałac dyrektora kopalni kontrastuje z biednymi domostwami robotników. Obraz miasta molochu i fabryk molochów to jednak przede wszystkim wizja Łodzi z powieści Ziemia obiecana Wład ysława Stanisława Reymonta. Tytuł jest...
Miasto okupowane
Miasto w warunkach ekstremalnych to także miasto wojenne, okupowane.Pierwsze bombardowania opisuje Antoni Słonimski: „Uwaga! Uwaga! Przeszedł! Koma trzy!” Ktoś biegnie po schodach. Trzasnęły gdzieś drzwi. Ze zgiełku i wrzawy Dźwięk jeden wybucha i rośnie, Kołuje jękliwie, Głos syren – w oktawy Opada – i wznosi się jęk: „Ogłaszam alarm dla miasta Warszawy!” (Antoni Słonimski, Alarm ) Akcentowana jest dynamika alarmu, zagrożenie i.. ogrom zniszczeń. Nieco mniej dynamicznie i bardziej...
Miasto utracone
W polskich tekstach kultury, ze względu na naszą historię funkcjonują też miasta utracone, takie jak Wilno czy Lwów. O Wilnie i małej miejscowości Kolonii Wileńskiej pisze np. w Kronice wypadków miłosnych Tadeusz Konwicki. To Wilno zmitologizowane, Wilno dzieciństwa i młodości, Wilno wielu kultur (oglądamy je też w adaptacji filmowej powieści, nakręconej przez Andrzeja Wajdę). Z odmitologizowaniem Kresów mamy do czynienia w powieści Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz Boża podszewka i...
Miasto w czasie epidemii
Na uwagę zasługują też literackie kreacje miast nawiedzonych epidemią. Jedną z takich przerażających wizji odnajdziemy w Dekameronie Boccaccia (zaraza w XIV-wiecznej Florencji). Współczesnym obrazem epidemii jest Dżuma Alberta Camusa. Miasto Oran zostaje zamknięte i odcięte od świata. Szaleje w nim dżuma – śmiertelna choroba zakaźna, dla pisarza zapewne także symbol wszelkiego zła, może totalitaryzmu. W takim mieście w obliczu zarazy odwrócone zostają wartości: zbrodniarz przestaje być...