gimnazjalista
gimnazjalny
gimnazjum
wyraz ogólnoeuropejski (np. czes. gymnasium, łac. gymnasium) < gr. gymnásion pierwotnie ‘budynek z dziedzińcem i salami, gdzie się gimnastykowano nago’, wtórnie ‘szkoła ćwiczeń’; w pol. już w XV w., przede wszystkim w znaczeniu historycznym ‘miejsca publiczne, w których odbywały się ćwiczenia’, wtórnie w znaczeniu ‘szkoła średnia’ (w tym znaczeniu popularne od XIX w.)
ginać
forma wielokrotna; w postaciach przedrostkowych, np.: naginać, odginać, zaginać.
ginąć
1. tracić życie, zwłaszcza gwałtowną śmiercią; przestawać istnieć’; 2. ‘stawać się mniej wyraźnym, niewidocznym’; 3. ‘gubić się, zapodziewać się’; 4. stpol. też ‘ustawać, słabnąć’; od XV w.; ogsłow. (por. czes. hynout ‘przepadać, umierać’) < psłow. *gy(b)nąti ‘przepadać, znikać; słabnąć, opadać z sił, być bliskim śmierci’ – związane etymologicznie z psłow. *gubiti, *gybati, *gъ(b)nąti; pierwotnie w znaczeniu ‘zacząć się zginać (ze starości), pochylać się’ > ‘znikać przepadać’;...
glinianka
gliniasty
glista
1. ‘robak pasożytujący w jelitach’; 2. ‘dżdżownica’; od XV w.; ogsłow. (por. czes. hlista, ros. glistá, sch. glísta ‘ts.’) < psłow. *glista (< *glit-ta) ‘robak (zwłaszcza pasożytujący w innym organizmie)’; ‘dżdżownica’ – podstawą niezachowany słow. przymiotnik [*glitъ] prawdopodobnie ‘śliski, lepki’ < pie. pierwiastek *glei pierwotnie ‘śliski, lepki robak’; w gwarach też w postaci: glizda, glizdwa, glistwa
gliwieć
1. ‘psuć się, rozkładać się (o serze)’; 2. ‘gnić (o owocach)’; od XIX w.; płnsłow. < psłow. dialektalne *glivĕti ‘psuć się, rozkładać się, zmieniać sięw mazistą kleistą masę’ – czasownik odrzeczownikowy od psłow. *gliva /*glivъ ‘coś oślizłego, śluzowatego, kleistego’ > ‘grzyb’– jego podstawą jest pie. pierwiastek *glei
glon
(zwykle w liczbie mnogiej glony) – ‘rośliny wodne, algi’; od XVII w.; wcześniej od XVI w. glan ‘gęsta, śliska zawiesina w wodzie lub innym płynie, śluz,maź’; ogsłow. (np. czes. hlen, słowac. hlien) < psłow. *glenь (*gloi-no-) ‘lepka, ciągnąca się substancja, śluz’ < pie. pierwiastek *glei-.
gładzić
1. ‘przesuwać po czymś delikatnie ręką’; 2. ‘czynić coś gładkim, usuwać nierówności’; 3. przenośnie ‘unicestwiać’; od XV w.; ogsłow. (czes. hladit, ros. gladiť) < psłow. *gladiti ‘czynić gładkim, równym’ – czasownik odprzymiotnikowy od wcześniejszego [*gladъ]
głaskać
1. ‘przesuwać delikatnie ręką po czymś, zwykle z pieszczotą’;2. stpol. ‘lizać’; 3. ‘łagodnie się z kimś obchodzić, rozpieszczać’; 4. ‘koić, łagodzić, uspokajać’ (XVI w.); od XV w.; pochodzi od pierwotnego *gladskać < *glad-sk-ati – czasownik zdrobniały z przyrostkiem -sk- od pol. gładzić, psłow. *gladiti
głębia
głębina
głębokość
głodnieć
głodówka
Głos
1. ‘dźwięk wydawany przez istoty żyjące; też: każdy bodziec zewnętrzny oddziałujący na zmysł słuchu’; 2. ‘zdolność mówienia’; 3. ‘nakaz wewnętrzny’;4. ‘głos ludzki traktowany jako instrument’; 5. ‘partia jednego wykonawcy w utworze zespołowym; też: nuty tej partii’; 6. ‘w utworze wielogłosowym:szereg dźwięków tworzących jedną linię melodyczną; też: grupa w chórze śpiewająca tę partię’; 7. ‘rejestr w organach’; 8. ‘prawo przemawiania lub możność wypowiedzi; też: przemówienie, wypowiedź’; 9....
głosić
1. ‘podawać do wiadomości, oznajmiać, rozgłaszać’; 2. przenośnie‘mówić, wygłaszać; komunikować; sławić’; 3. stpol. ‘krzyczeć, śpiewać, ćwierkać (o ptakach)’; od XV w.; ogsłow. < psłow. *glositi, *glošą/ę – czasownik odrzeczownikowy od psłow. *golsь
głosować
głośny
1. ‘wypowiadany głosem, słyszalny, dobrze słyszalny’; 2. ‘wydający silny głos’; 3. ‘donośny, hałaśliwy’; 4. ‘znany, sławny’; od XVI w.; ogsłow. < psłow. *golsьnь ‘związany z głosem, dotyczący głosu; słyszalny, donośny; taki o którym się mówi, znany’
Głowa
1. ‘część ciała zawierająca mózg’; 2. ‘osoba, człowiek, sztuka bydła’; 3. ‘zwierzchnik, przełożony, gospodarz’; 4. stpol. też ‘główna część czegoś, początek, źródło czegoś’ i 5. ‘to, co najważniejsze’.
głowica
głowić się
głowizna
głownia
główka
główkować
główny
1. ‘najważniejszy, nadrzędny, istotny, podstawowy’; 2. stpol. (XV w.)też ‘pozostający w związku z głową jako częścią ciała’
Głuchy
1. ‘niesłyszący lub słabo słyszący’; 2. ‘taki, który nie chce słuchać’; 3. ‘mało dźwięczny, przytłumiony, niewyraźny’; 4. ‘nie do przebycia, oddalony,ustronny’; 5. ‘niemający otworów, zamurowany, ślepy’; 6. ‘opętany, upośledzony umysłowo, tknięty szałem religijnym’ (XVI w.).
głupawy
głupek
Głupi
1. ‘nieinteligentny, tępy, ograniczony’; 2. ‘niedoświadczony, naiwny’; 3. stpol. i dialektalnie ‘chory umysłowo, szalony, obłąkany’; 4. dawniej ‘prostacki, nieuczony’; 5. potocznie ‘niepotrzebny, nieważny, błahy’.