Słownik etymologiczny języka polskiego

kabina

‘niewielkie pomieszczenie, mały pokoik, cela, budka do określonych celów, czasem ze specjalnymi urządzeniami’; od XIX w.; pochodzi odfr. cabine.

kaczątko

zdrobnienie

Kaczka

‘hodowlany i dziki ptak Anas’.

kaczor

‘samiec kaczki’; od XV w.

kaczyniec

‘roślina Caltha o żółtych płatkach kwiatów’; od XV w.; słowo utworzone na wzór łac. anetaria ‘ts.’ < łac. anas ‘kaczka’.

Kadzić

1. ‘palić kadzidło, aromatyczne zioła i rozprzestrzeniać dym pochodzący z tego palenia’; 2. przenośnie ‘pochlebiać, przesadnie chwalić, podlizywać się komuś’.

kadzidło

‘przedmiot służący do okadzania’; od XIV w.

Kaftan

1. ‘rodzaj kurtki’; 2. ‘rodzaj płaszcza’ (XV w.); 3. ‘określenie ogólne dla różnych rodzajów górnej części ubioru męskiego; także górna część uzbrojenia ze skóry lub płótna’ (XVI w.).

kaftanik

współcześnie nazwa kojarzona przede wszystkim z ubrankami dla niemowląt; zdrobnienie.

Kajać się

1. ‘przyznawać się ze skruchą do winy, żałować’; 2. stpol. też ‘spowiadać się, wyznawać grzechy’; 3. dawniej również ‘litować się; ustępować, łagodnieć’; 3. ‘bać się, wystrzegać’.

kajdanki

zdrobnienie.

Kajdany

‘okowy, pęta’.

kajzerka

kalać

1. ‘brudzić, plamić, walać’; 2. przenośnie ‘okryć hańbą, zniesławić’; 3. stpol. ‘brudzić, tarzać w błocie’; 4. dialektalnie też ‘zanieczyszczać błotem, kałem’; od XV w.; ogsłow. (por. czes. kalet ‘wypróżniać się; kalać, brudzić, plamić, szkalować’, ukr. kaljaty ‘wypróżniać się; brudzić’) < psłow. *kaľati ‘zabrudzać, zanieczyszczać błotem’ – czasownik wielokrotny utworzony od *kaliti ‘brudzić, zanieczyszczać błotem’ (por. stpol. kalić ‘brudzić błotem, kalać, zniesławiać’) pochodzący od...

kaleczyć

1. ‘ranić, uszkadzać (ciało)’; 2. dawniej ‘czynić kaleką’; wcześniej również w postaci kaliczyć

Kaleka

‘osoba ułomna, inwalida’.

kaleki

‘ułomny, niepełnosprawny’; od połowy XVIII w., wcześniej w postaci kaleczny.

kalina

‘drzewo lub krzew Viburnum’; od XV w.; ogsłow. < psłow. *kalina ‘ts.’< psłow. *kalъ; pierwotnie ‘podmokły, grząski, wilgotny teren’ (w tym znaczeniu sch. kalina) > wtórnie ‘roślina rosnąca na takim terenie’

Kał

1. ‘odchody ludzkie i zwierzęce, nieczystości’ (od XVI w.); 2. wcześniej oraz dziś dialektalnie ‘błoto; muł; fusy’ oraz 3. ‘bagno, moczary’.

kałuża

1. ‘płytkie zagłębienie z błotnistą wodą’; 2. stpol. też ‘dół, rów błotnisty; ściek; mały stawek’; od XV w.; ogsłow. (por. czes. kaluž, ros. kaluža / kaljuža‘ts.’) < psłow. *kaluža / *kaľuža ‘błotniste miejsce, kałuża’ < psłow. *kalъ.

kamienica

kamieniec

kamienieć

‘twardnieć, przekształcać się w kamień, stawać się twardym jak kamień’

kamienisty

kamiennik

kamienny

Kamień

‘kawałek skały’.

kamyk

‘nieduży kamień’; od XV w.; pochodzi od psłow. *kamykъ ‘kamień’ utworzonego od psłow. *kamy przez dodanie przyrostka *-kъ; zdrobnienie.

Kapa

1. ‘ozdobne nakrycie łóżka, narzuta’; 2. ‘długa, ozdobna szata liturgiczna w kształcie peleryny’; 3. ‘osłona na oczy zakładana płochliwym koniom’; 4. dawniej także ‘męskie okrycie wierzchnie, rodzaj peleryny’.

Kapać

‘spadać, ściekać po kropli, lać wolno kroplami’.

kapela

‘zespół muzykantów, orkiestra’; od XVIII w., a wcześniej od XVI w.występowała postać kapella; zapożyczenie z łac. cappella; zmiana znaczenia nastąpiła poprzez kojarzenie kolejnych elementów: ‘kaplica’ > ‘chór, zespół muzyczny występujący w kaplicy’ > ‘chór, zespół muzyczny’

kapelan

1. ‘kapłan pełniący obowiązki przy jakiejś instytucji’; 2. dawniej (od XV w.) ‘kapłan pełniący obowiązki przy małym kościele, kaplicy, przy boku jakiejś osoby’; słowo utworzone od łac. cappellanus ‘duchowny pełniący obowiązki przy kaplicy’ < łac. cappella ‘kaplica’

kapelusz

1. ‘nakrycie głowy’; 2. dawniej też o ‘czepcu kobiecym w kształcie zawoju’; 3. ‘główka grzyba’; od XVI w.; utworzone od łac. cappellus ‘rodzaj nakrycia głowy’, będącego zdrobnieniem od cappa; pożyczka ta jest obecna również w in. językach europejskich (por. np. wł. cappelo czy fr. chapeau ‘ts.’).

kapka

1. ‘kropla’; 2. ‘niewielka ilość, odrobinka’

Kaplica

‘mały kościół, nieduże pomieszczenie o charakterze sakralnym’.

kapliczka

zdrobnienie

kapłan

‘osoba uprawniona do wykonywania czynności związanych z kultem religijnym’; od XIV w.; utworzone od łac. cappellanus; podobnie w czes. kaplan ‘wikariusz’

kapłanka

kapłański

kapłaństwo

kapnąć

forma jednokrotna

kaprawy

1. ‘łzawiący, ropiejący, zaczerwieniony (o oku)’; 2. ‘mający ropiejące oczy’; od XVIII w.; utworzone od ukr. kapravyj (dialektalnie kopravyj)< psłow. dialektalne *kapra ‘to, co kapie; śluz z oczu’ < psłow. *kapatiokap

Kapusta

1. ‘roślina warzywna Brassica oleracea’; 2. stpol. również ‘młode listki’ (XIV w.).

kapuściany

kapuśniaczek

kapuśniak

1. ‘zupa z kapusty’; 2. ‘drobny deszcz, mżawka’; 3. gwarowo pierwotnie ‘deszcz padający w okresie sadzenia kapusty’; rozwój formy: kapustniak> kapuśćniak > kapuśniak

Kara

1. ‘środek represyjny za popełnione czyny’; 2. ‘zapłata za przewinienie’; 3. stpol. też ‘karność’.

karać

1. ‘wymierzać karę’; 2. ‘ostro napominać, strofować, ganić, karcić’ (XIV-XVI w.); ogsłow. (por. czes. kárat ‘karcić, strofować; wytykać’, ros. karať ‘karać) < psłow. *karati ‘upokarzać, ostro napominać, strofować, łajać’ > ‘wymierzać karę’ – rzeczownik odczasownikowy od *kara

karcić

1. ‘ganić, napominać, strofować, karać’; 2. karcić się ‘kłócić się’ (XV w.); w in. językach słow. podobne formy: por. czes. dialektalne kartit ‘ganić, psuć; tępić’, słowac. dialektalne kartac ‘karać, karcić’, ukr. kartyty ‘karcić, strofować’ – prawdopodobnie wszystkie pochodzą z pol.); do pol. z zapożyczenia psłow. czasownika ekspresywnego *karъtiti / **karъtati < psłow. *karatilub od jego pol. formy pochodnej karać

karczemny