Słownik etymologiczny języka polskiego

Machać

1. ‘wykonywać szybkie, jednostajne, wahadłowe ruchy’; 2. potocznie ‘robić, wykonywać coś szybko’.

machiwać

forma wielokrotna -machiwać w czasowniku przedrostkowym wymachiwać

machnąć

forma jednokrotna

macica

1. ‘narząd rodny, w którym rozwija się płód (u kobiet i samic ssaków)’; 2. ‘końcowy odcinek jajowodów niższych kręgowców’; 3. ‘część układu rozrodczego bezkręgowców’; stpol. (XV w.) też: 4. ‘matka’, 5. ‘winna latorośl’i 6. ‘źródło strumienia lub rzeki’; 7. ‘matnia, worek u sieci’ (XIV w.); ogsłow. (por. czes. matice ‘nakrętka; macierz’, strus. matica ‘matka; początek, podstawa’,ros. matica ‘belka podtrzymująca sufit’) < psłow. *matica ‘narząd rodny u kobiety, macica’; ‘to, co stanowi...

macierz

1. ‘matka’; 2. dziś tylko przenośnie ‘ojczyzna’ i w znaczeniu matematycznym ‘zespół elementów, np. liczb lub funkcji, ustawionych w prostokątną tablicę o m wierszach i n kolumnach’; od XIV w.; pochodzi od psłow. *mati, *matere opartych na jego formie biernika – *materь

macierzanka

‘aromatyczna roślina Thymus o drobnych liściach i kwiatach zebranych w główki, wykorzystywana w lecznictwie, przemyśle perfumeryjnymi spożywczym’; słowo utworzone od dawnej nazwy tej rośliny: macierza duszka (podobne nazwy też w in. językach słow., np. stczes. mateřie dúška, a także w łac. matris animula) – podstawą nazwy jest legenda o wcieleniu się duszy przedwcześnie zmarłej matki w tę roślinę

macierzyński

(od XVI w.),

macierzyństwo

(od XVI w.)

macierzysty

dawniej od XIV w. macierzyn(y) ‘związany z matką, należący do matki’

maciora

1. od XVII w. ‘samica świni, dzika (mająca potomstwo)’; 2. dawniej (XV w.) w liczbie mnogiej maciory ‘matki’; 3. stpol. maciorka pszczelna ‘matka, królowa pszczół’ – tego samego pochodzenia co macierz

macocha

‘żona ojca w stosunku do jego dzieci z wcześniejszego małżeństwa’; od końca XIV w.; w stpol. w XV-XVI w. również w postaci macecha; gwarowo jako macocha, macecha i macycha; ogsłow. (por. czes. macecha, ros. máčecha) < psłow. *maťecha ‘macocha’ < psłow. *mati z dodaniem przyrostka *-‘echa, tworzącego zazwyczaj rzeczowniki o wydźwięku ujemnym

macoszy

maczać

‘zanurzać w płynie, mące, cukrze’; forma wielokrotna

Mać

Dawniej ‘matka’.

magać

forma wielokrotna magać występowała wyjątkowo w XVI w., poza tym głównie z przedrostkami: domagać, pomagać, wymagać, zmagać się.

maić

‘zdobić coś zielonymi gałązkami, liśćmi, kwiatami’; od XVII w.; czasownik odrzeczownikowy od pol. dawnego maj ‘ścięte gałązki lub drzewka, zieleń używane jako ozdoba’ < nazwa miesiąca

Maj

‘piąty miesiąc roku kalendarzowego’.

majaczyć

1. ‘zarysować się, ukazywać się niewyraźnie’; 2. ‘widzieć majaki, mieć przywidzenia; bredzić’; 3. dawniej ‘krążyć, okrążać, kołować’; 4. ‘mamić, wykręcać się’; od XVII w.; zapożyczenie z ros. majačiť ‘majaczyć, widnieć, migotać w dali’ – czasownik odrzeczownikowy utworzony od wschsłow. *majakъ

majak

1. ‘widziadło, przywidzenie, halucynacja’; 2. dawniej ‘złudna obietnica, wykręt’; 3. majakiem krążąc ‘okrężną, nie prostą drogą’; od XVII w.; zapożyczenie z ukr. dialektalnego majak ‘zjawa’; wschsłow. *majakъ pierwotnie w znaczeniu ‘znak widziany z daleka’ > ‘widziadło, widmo’ – pochodzi od psłow. *majati

majątek

1. ‘posiadłość ziemska’; 2. ‘ogół dóbr należących do kogoś, mienie, bogactwo’; od XVIII w.; utworzone od formy imiesłowu czasu teraźniejszego *jьmajęt-; od tego samego tematu majętny (od XVI w.)

majętność

majowy

majówka

majtać

‘machać, wywijać, kiwać’; forma jednokrotna majtnąć; od XX w.; jest to czasownik intensywny utworzony od psłow. *majati (pierwotnie *mati), por.ukr. dialektalne majdaty ‘machać ogonem’, majtalaty / majtolaty ‘dyndać, machać, kołysać się’

malarz

1. ‘ten kto maluje lub rysuje’; 2. ‘rzemieślnik malujący mieszkania’; 3. wyjątkowo też ‘kopista, przepisywacz tekstu’ (XVI w.); od XV w.; w stpol. również w postaciach malar, maler oraz molerz; zapożyczenie z niem. Maler ( < niem. malen)

malec

maleć

maleńki

maleństwo

Malować

1. ‘pokrywać coś farbą lub lakierem’; 2. ‘przedstawiać coś na papierze, płótnie itp. za pomocą rysunku i farb’; 3. ‘opisywać, przedstawiać coś lub kogoś plastycznie, barwnie’; ~ się: 4. ‘malować swoje ciało, zwłaszcza robić sobie makijaż’ oraz 5. ‘być widocznym, widnieć na jakimś tle’.

malowidło

malunek

malutki

Małopolska

Mały

1. ‘mający niewielkie rozmiary, nieduży’; 2. ‘bardzo młody, niedorosły’; 3. ‘niewiele znaczący, błahy’.

małżeński

‘dotyczący małżeństwa’; w stpol. w XV-XVI w. także w postaci manżelski

małżeństwo

1. ‘związek małżeński’; 2. ‘małżonkowie’; od XV w.; w XVI stuleciu występowały również postaci manżeństwo, mażeństwo oraz manżelstwo

Małżonek

‘mąż’.

małżonka

‘żona’; zapożyczenie ze stczes. malženka ‘małżonka, żona’ w stpol. w XV w. w postaciach małżonka i małżenka.

mama

1. ‘pieszczotliwie o matce’; 2. stpol. (XV w.) też ‘macocha; mamka, opiekunka’; ogsłow. (por. czes. máma ‘mama, matka’, ros. máma ‘ts.; także mamka, niańka’) < psłow. *mama ‘mama’ – wyraz języka dziecinnego utworzony przez podwojenie sylaby ma

mamić

1. ‘zwodzić, bałamucić’; 2. ‘wabić, nęcić’; od XV w.; występuje w językach zachsłow. i płdsłow. (por. czes. mamit ‘łudzić, oszukiwać; wyłudzać; wabić’, sch. mámiti ‘wabić, mamić’, słoweń. mamiti ‘zwodzić, łudzić, mamić; wabić, nęcić’) < psłow. dialektalne *mamiti ‘wabić, nęcić, zwodzić’ – czasownik odrzeczownikowy od psłow. *mamъ / *mama ‘wabienie, mamienie’ pochodzącego od czasownika *mati (> *majati)

mamka

mamusia

mamuśka

manić

1. ‘zwodzić, wyprowadzać w pole, oszukiwać, okpiwać’; 2. ‘łudzić’; ~ się: 3. ‘łudzić się’ i 4. ‘krępować się’; od XIX w.; ogsłow. < psłow. *maniti ‘wabić, mamić’ – czasownik odrzeczownikowy od psłow. rzeczownika *manъ ‘wabienie, mamienie’ utworzonego od psłow. *mati > *majati; prawdopodobnie wyraz pol. jest późny – zapożyczony za pośrednictwem ukr. manýty

manowce

‘błędne drogi, bezdroża, wertepy’; dawniej (XVI-XVII w.) manowiec lub manowie ‘ts.’; zapożyczenie z ukr. manivéc' ‘okrężna droga; błędna trasa, bezdroże’ < ukr. manýty

mara

1. ‘widziadło senne; urojenie’; 2. ‘upiór, zmora’; 3. dialektalnie ‘cień zmarłego’; od XV w.; płnsłow. (np. słowac. mara ‘widziadło, urojenie; choroba’, slepa mara ‘ćma’, ros. márá ‘widziadło, urojenie, miraż; mgła, opary’) < psłow. dialektalne *mara ‘widziadło, przywidzenie, urojenie’ < pie. *mer-

Marchew

1. ‘roślina warzywna Daucus carota o grubym, pomarańczowym korzeniu’; 2. ‘korzeń tej rośliny’.

marnieć

1. ‘stawać się marnym’; 2. ‘marnować się, ginąć, niszczeć, mizernieć’; od XVIII w.

marnotrawca