Słownik etymologiczny języka polskiego

gabinecik

‘mały gabinet’; od XVIII w.; zdrobnienie

Gabinet

1. ‘pokój przeznaczony na pracę, zwłaszcza umysłową’; 2. ‘pomieszczenie na przechowywanie jakichś zbiorów’; 3. ‘zespół członków rządu, rada ministrów’; 4. dawniej też ‘mała sala restauracyjna’.

gabinetowy

‘dotyczący gabinetu, znajdujący się w gabinecie’; od XVIII w.

Gad

1. ‘zwierzę należące do gromady gadów, Reptilia’; 2. przenośnie ‘człowiek podły, nikczemny’; 3. potocznie ‘zwierzę budzące obrzydzenie, grozę, najczęściej wąż’; 4. stpol. i dziś dialektalnie ‘drobne budzące wstręt stworzenia, robactwo, insekty, pasożyty’; 5. gwarowo ‘zwierzęta domowe’.

Gadać

1. ‘rozmawiać (zwykle o czymś błahym), opowiadać, mówić’; 2. stpol. ‘zgadywać; rozprawiać, dyskutować’; 3. stpol. też ‘wróżyć, domyślać się’.

gadka

1. ‘gawęda, opowiadanie’; 2. też ‘gadanie, mowa; rozmowa, spór, dysputa; zagadka; przysłowie’(od XV w.); pochodzi od psłow. *gadъka < czasownik*gadati

gadnąć

forma jednokrotna; w czasownikach przedrostkowych, np.: odgadnąć, zagadnąć, zgadnąć.

gadywać

forma wielokrotna; w czasownikach przedrostkowych, np.: obgadywać, odgadywać, wygadywać, zgadywać

gadzina

1. ‘zwierzę pełzające, jadowite, płaz lub gad’; 2. ‘wszelkie stworzenie budzące wstręt’; 3. przenośnie ‘człowiek podły’; 4. dialektalnie ‘zwierzęta domowe, żywy inwentarz’; od XVI w.; ogsłow. (por. słowac. hadzina, ros. gádina) < psłow. *gadina ‘coś wstrętnego; wąż, żmija; małe pełzające lub szybko się poruszające stworzenia’ < psłow. *gadъ.

Gałąź

1. ‘odrośl, ramię drzewa’; 2. przenośnie ‘odnoga, odgałęzienie czegoś; dziedzina, dział’.

ganiać

1. ‘biegać, pędzić, uganiać się’; 2. ‘ścigać, starać się złapać; popędzać,poganiać’; w stpol. w XV w. tylko w formie przedrostkowej poganiać ‘pędzić, gnać przed sobą’; ogsłow. (por. stczes. haneti ‘biegać, pędzić, gonić’, ukr. hanjaty ‘gonić, pędzić, prześladować’) < psłow. *gańati ‘biegać, gonić tam i z powrotem, przeganiać’ – czasownik wielokrotny od psłow. *goniti ze wzdłużeniem samogłoski *o > *a

ganić

1. ‘krytykować, oceniać negatywnie, potępiać’; 2. stpol. też ‘hańbić,lżyć, zniesławiać’; 3. ‘rzucać obelgi, złorzeczyć’; 4. ‘pozywać do sądu’; odXV w.; zachsłow. (por. czes. hanit, słowac. haniť) < psłow. dialektalne *ganiti ‘prześladować słowami, strofować, łajać; złorzeczyć, lżyć’ < psłow. czasownik *goniti ze wzdłużeniem samogłoski *o > *a; pierwotnie w znaczeniu ‘powodować słowami, że ktoś jest przeganiany, przepędzany’

gardzić

‘odnosić się lekceważąco, uważać za niegodnego szacunku’;od XV w.; ogsłow. (por. czes. hrdati, zwykle po-hrdati ‘ts.’, ros. gorditьsja ‘szczycić się, pysznić się’, sch. grditi ‘szpecić, łajać, lżyć’) < psłow. *grditi(sę) < *grdъ – por. stpol. gardy ‘dumny, wyniosły; butny; wybredny’; pierwotnie wyraz gardzić w znaczeniu ‘robić (się) pysznym, hardym’ > ‘odnosić się z pogardą, lekceważąco’

gaszczać

forma wielokrotna w czasowniku przedrostkowym ugaszczać

gawęda

1. ‘swobodna rozmowa towarzyska, pogawędka’; 2. ‘opowiadanie,opowieść, pogadanka’; 3. dawniej (od XVI w.) ‘bajda, fantazja’; 4. ‘papla, gaduła’(XVIII w.)

gawędziarski

gawędziarstwo

gawędziarz

Gawędzić

1. ‘rozmawiać swobodnie, gwarzyć’; 2. gwarowo ‘przeszkadzać, zajmować bez potrzeby czas’.

gawiedź

1. ‘pospólstwo, hałastra, motłoch’; 2. dawniej ‘tłum’; od XVI w.; ogsłow. (np. czes. havĕt ‘drobne zwierzęta, dzieci; drób’, ros. dialektalne gaveď ‘coś ohydnego, wstrętnego; żaby, jaszczurki’) < psłow. *gavĕdь ‘coś budzącego wstręt, obrzydzenie’ > ‘duża ilość czegoś drobnego, zwłaszcza robactwa, owadów’– pochodzi od czasownika *gaviti ‘czynić szpetnym, wywoływać odrazę, wstręt’; w znaczeniu ‘pospólstwo, motłoch’ powstało od skojarzenia ze znaczeniem‘duża ilość robactwa, owadów’

gaworzyć

1. ‘wydawać pierwsze dźwięki (o niemowlętach)’; 2. ‘gwarzyć, gawędzić’; 3. dialektalnie ‘krzyczeć, hałasować’; od XVII w.; odpowiednik tylko w czes. dialektalnym havořiti ‘mówić, gwarzyć, hałasować’; zachsłow. forma *gavoriti – przetworzenie psłow. *govoriti ‘robić hałas, gwar, wrzawę; wydawać dźwięki będące zaczątkiem mowy’

gazda

gąbka

1. ‘prymitywne zwierzę morskie Euspongia officinalis’; 2. ‘przyrząd do mycia zrobiony ze szkieletu gąbki morskiej lub z tworzywa dobrze wchłaniającego wodę’; 3. dialektalne gąbka / gębka ‘nazwa grzybów, np. purchawka, najczęściej huba drzewna’; od XV w.; podstawą psłow. dialektalne *gąbъka – zdrobnienie od psłow. *gąba ‘miękka narośl na ciele człowieka,zwierzęcia lub na roślinie’, ‘grzyb, także pasożytniczy, żyjący na drzewie’; dawniej też forma gębka, w stpol. używane również w znaczeniu...

gąszcz

Gdańsk

Po raz pierwszy nazwa ta pojawiła się w Żywocie św. Wojciecha: urbs Gyddanyzc. Później również stosunkowo często pojawiała się w dokumentach (Kdanzcw 1148 r. i Gdanzc w 1188 r.). We wczesnym średniowieczu funkcjonowała postać Gdańsk, a później – forma Gdańsko (zwłaszcza w XVI w.). W dokumentach niem. często pojawiały się zapisy Danzk. Podstawą nazwy słow. jest psłow. rdzeń *gь d-‘wilgoć, mokradło, zarośla na mokradłach’.

gdy

Gdy

1. ‘kiedy’; 2. stpol. zaimek pytajny ‘kiedy?’ oraz 3. zaimek nieokreślony ‘kiedyś, kiedykolwiek’.

Gdynia

Nazwa utworzona od tej samej podstawy, co Gdańsk. Pojawia się od połowy XIII w. (Gdinam w 1253 r.). W XIV-XV w. występowała też postać Gdynio.

Gdzie

1. Przysłówek ‘w jakim miejscu’; 2. ‘dokąd’; 3. stpol. też ‘kiedy’ i 4. ‘gdzieś, gdziekolwiek’.

Gęba

1. ‘twarz, usta, pysk’; 2. stpol. też ‘gąbka morska’; 3. dawniej ‘otwór’.

gęstnieć

gęstość

gęstwa

gęstwina

Gęsty

1. ‘skupiony, zbity, zwarty’; 2. ‘zawiesisty’; 3. sporadycznie ‘częsty’.

Giąć

1. ‘schylać, pochylać ku dołowi, kłonić ku ziemi, uginać’; 2. ‘nadawać czemuśna stałe kształt krzywizny, wyginać’.

gibać (się)

1. ‘giąć, zginać’; 2. ‘chwiać, kołysać’; 3. gibać się ‘ruszać się’; od XV w.; ogsłow. (czes. hybat ‘poruszać’, ros. dialektalne gibať) < psłow. *gybati‘zginać’ – czasownik wielokrotny od psłow. *gъ(b)nąti

gibki

1. ‘giętki, sprężysty’; 2. ‘zwinny, zręczny’; od XVI w.; ogsłow.< psłow. *gybъkъ ‘łatwy do zgięcia, giętki’ – przymiotnik odczasownikowy od *gybati

gibkość

poświadczony już w XV w.

gierka

Giez

‘owad Hypoderma’.

giętki

giętkość

giętszy

gięty

‘dający się giąć, uginać, elastyczny, sprężysty’; od XV w.; utworzony od formy imiesłowu biernego

gimnastyczka

‘osoba biegła w gimnastyce’; od XIX w.

gimnastyczny

od XVIII w.

gimnastyk

‘osoba biegła w gimnastyce’; od XIX w.

Gimnastyka

1. ‘umiejętność wykonywania ćwiczeń’; 2. ‘ćwiczenia fizyczne mające na celu uzyskanie ogólnej sprawności’; 3. ‘urządzenia gimnastyczne’; 4. ‘przedmiot w szkole i lekcje tego przedmiotu’.

gimnastykować się

1. ‘wykonywać ćwiczenia gimnastyczne’; 2. ogólnie‘ćwiczyć, wyrabiać, kształtować’; od XIX w.