chłodzić
1. ‘czynić chłodnym, obniżać temperaturę, odbierać ciepło, studzić’;2. archaicznie ‘orzeźwiać, uspokajać, łagodzić, pocieszać’; od XV w.; ogsłow. (por. czes. chladit, ros. cholodit’) < psłow. *cholditi ‘czynić chłodnym, ochładzać, studzić’ – czasownik odrzeczownikowy od psłow. *choldъ
chłopaczek
chłopak
chłopczyk
chłopiec
1. ‘dziecko płci męskiej, syn’; 2. potocznie ‘młody mężczyzna,młodzieniec; adorator, narzeczony’; 3. przestarzale ‘praktykant, terminator, goniec, posługacz’; 4. przenośnie oznaczał nazwy różnych przedmiotów, np.‘przyrząd do zdejmowania butów; podstawka używana przy wyrobie sera’; od XV w.; utworzone od psłow. *cholpьcь, co było zdrobnieniem od psłow.*cholpъ
chłopię
chłopisko
chłopski
chłopstwo
Chłód
1. ‘umiarkowane zimno, dość niska temperatura powietrza’; 2. ‘nieprzyjemne wrażenie zimna wywołane przykrym przeżyciem’; 3. ‘obojętność, oziębłość,brak życzliwości, sztywność w obejściu’; 4. stpol. ‘miejsce chłodne, cieniste’ (dziś dialektalnie ‘miejsce zimne; miejsce zacienione od słońca, cień’).
chmara
1. ‘wielka liczba’ (od XVII w.); 2. dawniej ‘chmura, mgła’; psłow.*chmara związane z pol. chmura i psłow. *chmura ; niejasna wymiana fonetyczna-u- na -a- (być może przez nałożenie się psłow. *chmura i psłow. *mara‘widzenie senne, cień, upiór’); dialektalnie stosowane są postaci chmarać się i chmarzyć się ‘chmurzyć się’.
Chmiel
1. ‘roślina Humulus’; 2. dialekalnie ‘obrzędowa pieśń weselna’; 3. też ‘o piwie i innych trunkach’ (od XVI w.).
chmielowy
chochlik
chochoł
choć
choroba
1. ‘niedomaganie, niemoc, brak zdrowia’; 2. jako przekleństwo, wyzwisko;od XIV w.; płnsłow. (czes. choroba, ros. dialektalne i regionalne chvoróba) < psłow. dialektalne *chvoroba ‘niedomaganie, niemoc, choroba’
chorobliwy
chorobowy
chorować
‘być chorym, cierpieć na jakąś chorobę’; od XIV w.; zachsłow. (czes. chorovati, słowac. dialektalne chorovat’)
chorowity
choróbka
choróbsko
Chować
1. ‘ukrywać, kłaść w miejscu zakrytym, zamkniętym’; 2. ‘składać do grobu, grzebać’; 3. ‘wychowywać; hodować’; 4. ‘zachowywać, żywić, utrzymywać, mieć’.
chód
1. ‘chodzenie, stąpanie, marsz’; 2. stpol. też ‘postępowanie’; od XIV w.; ogsłow. (por. czes. chod, ros. chod) < psłow. *chodъ ‘chodzenie, chód’ – rzeczownik od czasownikowy od *choditi
chrabąszcz
‘chrząszcz, owad z rzędu chrząszczy’; słowo to występuje tylko w pol.; od XVIII w.; używany również w formie chrzabąszcz (XVIII w.); liczne postacie gwarowe: chrabąsc, chrbążdż, chrabęszcz, chrąboszcz, chrobąszcz, chroboszcz, krzabąszcz, skrzabąszcz, a także rabąszcz
chrapa
(zwykle w liczbie mnogiej chrapy) – ‘część górnej wargi u niektórych ssaków (np. konia) okalająca nozdrza’; podobnie czes. chřípí oraz słowac. chriapy
chrapka
1. ‘ochota, chętka’ (od XIX w.); 2. dawniej (od XVI w.) ‘chrypka’; 3. także chrap ‘gniew, nienawiść’ (XVI w.); rzeczownik odczasownikowy odchrapać, utworzony ze względu na odgłosy towarzyszące emocjom ochoty, chęci oraz gniewu czy nienawiści; dziś stosowany głównie w wyrażeniu mieć chrapkę na coś.
Chrobotać
Od XVI w.; jest to czasownik intensywny od formy chrobać (psłow. *chrobati ‘trzeszczeć, chrzęścić, chrupać’), w pol. poświadczonej jedynie w gwarze we wtórnym znaczeniu ‘mleć na żarnach’; czasownik ten jest pochodzenia dźwiękonaśladowczego.
Chronić
1. ‘strzec, zabezpieczać, pilnować’; 2. ‘zachowywać’; 3. dialektalnie też ‘chować, ukrywać’.
chrupać
chrystianizm
chrząstka
‘rodzaj tkanki łącznej’; stpol. w XV w. w postaciach chrąska, chrąsłka, chrzęsłka, krząska ‘ts.’
chrząszcz
‘owad’; od XV w.; w stpol. też w postaciach chrąst, chrąszcz ‘ts.’; pochodzi od psłow. *chręščь (< chręst-jь) ‘to, co chrzęści’ – nazwa pochodzi od odgłosów wydawanych przez chitynową pokrywę owada
chrzciciel
chrzcić
1. ‘udzielać chrztu’; 2. ‘żegnać znakiem krzyża’; stpol. od XV w. krzcić, krcić, krścić ‘udzielać chrztu; trzymać do chrztu’; do pol. zapożyczenie ze stczes. křstiti ‘ts.’