Słownik etymologiczny języka polskiego

chrześcijanka

chrześcijański

chrześcijaństwo

chrześniaczka

chrześniak

chrzęs(t)nąć

forma jednokrotna

chrzęst

od XV w.

Chrzęścić

‘wydawać chrzęst’.

chuć

1. ‘żądza, chęć’; 2. ‘skłonność’; powszechne od XVI w.; zapożyczenie z czes. chut’ (por. rodzime chęć)

chuderlawy

‘chudy, drobny, mizerny, słabego zdrowia’; od XIX w.; pochodzi od pol. dialektalnego chuderla ‘człowiek chudy, wątły’ oraz chuderlak‘ istota chuda, mizerna, wynędzniała; chłop nieposiadający domu ani ziemi’– wszystkie te formy są derywatami od chudy w charakterze ekspresywnym; dawniej w postaci chudorlawy

chudeusz

chudnąć

Chudy

1. ‘bardo szczupły’; 2. ‘jałowy, mało żyzny’; 3. stpol. i dialektalnie ‘ubogi’; 4. dialektalnie też ‘pośledni, drobny, lekki, cienki’.

chudzielec

chudzina

chwacki

chwalba

chwalebny

Chwalić

1. ‘mówić o kimś lub o czymś z uznaniem, aprobatą’; 2. ‘czcić, wielbić, sławić’.

chwała

1. ‘powszechne uznanie, sława’; 2. ‘chluba, zaszczyt, honor’; od XIV w.; ogsłow. < psłow. *chvala – powiązanego z czasownikiem chwalić, trudno jednak ustalić kierunek rozwoju; dalsze pochodzenie niejasne; w XIV--XV w. słowo występowało w formach fała, chała, chwała

chwast

1. ‘zielsko, roślina niepożądana rosnąca wśród upraw’; 2. też ‘roślina jadalna, jarzyna, warzywo’ (XVI w.); w stpol. w XV w. miało postać fast ‘zielsko’;w znaczeniu ‘zielsko’ tylko w pol., skąd przeszło do czes. dialektycznego chfasty ‘ts.’; pochodzi z wcześniejszej postaci *chvat-tъ utworzonej odpsłow. *chvatiti: być może pierwotnie ‘chwytny, chwytający się’, potem urzeczownikowił się w ‘czepiającą się roślinę’ > ‘zielsko, chwast’; w in. językach słow. odpowiedniki tego wyrazu w in....

chwat

1. ‘człowiek energiczny, zaradny, odważny; zuch’; 2. dialektalnie też ‘przegub dłoni; siła, moc, zręczność’ (np. mieć w rękach chwat ‘być zręcznym,silnym’); od XIX w.; jest to rzeczownik odczasownikowy od stpol. chwatać ‘chwytać, porywać’; pierwotnie ‘chwytanie, chwyt’ > ‘ten, co dobrze, odważnie chwyta’ i ‘to, co dobrze chwyta’

Chwiać

‘poruszać, pochylać w różne strony, kołysać’.

chwiejny

Chwila

1. ‘mała cząstka czasu, moment’; 2. ‘pewien okres, czas, pora’.

chwilka

zdrobnienie, od XVI w.; starsza forma chwiłka oraz chwileczka,wcześniej (XVI-XVIII w.) w postaci chwiłeczka

chwilowo

‘na krótki czas, na razie’; od XIX w. zamiast na chwilę i w tej chwili

chwilowy

‘krótkotrwały, tymczasowy’; od XIX w. na wzór fr. momentané.

chwycić

‘złapać, ująć’; forma dokonana; stpol. w postaci chwycić się ‘uciec, odwołać się (do prawa)’

chwyt

chwytacz

Chwytać

1. ‘łapać, brać, ujmować’; 2. ‘rozumieć, pojmować’.

chwytak

chwytliwy

chwytny

chyba

1. ‘pod warunkiem; zupełnie’; 2. ‘oprócz’; od XVI w.; pierwotnie w XVI--XVII w. używany jako rzeczownik chyba ‘błąd, pomyłka, fałsz; podstęp, oszustwo’;utworzony od psłow. *chyba – rzeczownika odczasownikowego od*chybili

chybać

‘chwiać, kołysać’; od XVI w.; ogsłow. (por. czes. chybat ‘wątpić’, ukr. chybaty ‘chwiać, kołysać’, słoweń. hibati ‘ganić’) < psłow. *chybati ‘poruszać,trząść czymś, chwiać, kołysać’

chybiać

Chybić

1. ‘nie trafić do celu’; 2. dawniej ‘omieszkać, ominąć’; 3. ‘zawieść, nie ziścić się’; 4. ‘źle postąpić, wykonać coś niewłaściwie’.

chybki

1. ‘prędki, szybki, zwinny’; 2. dialektalnie też ‘chętny, ochoczy’; od XVI w.; w stpol. w XV w. występowała forma chybkość ‘gibkość, zwinność’

chybnąć

forma jednokrotna ; ‘poruszyć, zakołysać, zachwiać czymś’, w stpol. w XVI-XVIII w. występował w postaci chynąć (się) ‘zachwiać, zakołysać się’, w XV-XVI w. również w formie pochybować ‘wahać się, nie być pewnym, powątpiewać’

chybot

chybotać

chybotliwość

chybotliwy

Chylić (się)

1. ‘zniżać, zginać, schylać’; 2. też ‘kierować, skłaniać (ku czemuś)’ (XVI w.); 3. stpol. (XV w.) ~ się ‘opuszczać się, opadać; dążyć; prowadzić’.

chyłkiem

‘pochyliwszy się, skuliwszy się, ukradkiem, niepostrzeżenie, skrycie’;od XVI w.; utworzone od dawnego niepoświadczonego rzeczownika *chyłek (pozostałością po nim jest dawne XVI-XVII-wieczne chyłem, XVII w. chylcem ‘ts.’)

chytrość

od XV w.

chytrus

Chytry

1. ‘przebiegły, podstępny, fałszywy’; 2. ‘pomysłowo, sprytnie zrobiony’; 3. potocznie ‘skąpy, chciwy’.