Słownik etymologiczny języka polskiego

marnotrawić

‘marnować, trwonić’; od XV w.; słowo powstało ze złożenie przymiotnika marny i czasownika trawić w znaczeniu ‘niszczyć, pożerać, zużywać’ (patrz TRAWIĆ)

marnotrawny

marnotrawstwo

marnować

‘trwonić, niszczyć, tracić’; od XVII w.

marny

1. ‘mało wart, lichy, nędzny’; 2. dawniej ‘niemający celu, znaczenia, próżny, bezskuteczny’; od XIV w.; ogsłow. < psłow. *marьnъ ‘urojony, bez znaczenia, nieistotny, błahy; czczy’ – przymiotnik odczasownikowy od *mariti

martwiać

forma wielokrotna -martwiać w czasownikach przedrostkowych: umartwiać się, zamartwiać się, a w stpol. także umiertwiać i umirtwiać

martwić

1. ‘wyrządzać przykrość, powodować smutek, zmartwienie’; 2. ‘kłopotać, nękać, niepokoić, smucić’; 3. dawniej ‘sprawiać, że coś drętwieje’,‘umartwiać’; 4. stpol. (XV-XVI w.) ‘czynić martwym, uśmiercać’; od XV w.; w XVI stuleciu również w formie miartwić; ogsłow. (por. czes. mrtvit ‘czynić martwym’, ros. mertviť ‘pozbawiać życia, gubić’, słoweń. mrtviti ‘czynić martwym, osłabiać) < psłow. *mŕtviti ‘czynić martwym, powodować zdrętwienie’– czasownik odprzymiotnikowy od psłow. *mŕtvъ

martwieć

‘drętwieć, tracić czucie, obumierać’; w stpol. w postaci miertwieć (XV w.)

Martwy

1. ‘taki, który nie żyje’; 2. ‘nieruchomy, nieożywiony (o przedmiotach i zjawiskach przyrody)’; 3. ‘taki, jak u zmarłego: nieruchomy, blady, pozbawiony wyrazu’;4. ‘taki, w którym nic się nie dzieje’; 5. ‘taki, który przestał funkcjonować, jest bezużyteczny’; 6. ‘człowiek martwy’.

marzać

forma wielokrotna -marzać w czasownikach przedrostkowych: odmarzać, przemarzać, przymarzać, zamarzać.

Marzec

‘trzeci miesiąc roku’.

marzenie

Marznąć

1. ‘ścinać się, krzepnąć od mrozu, zamarzać’; 2. ‘odczuwać zimno, cierpieć z powodu zimna, ziębnąć’; 3. ‘ginąć, ulegać zniszczeniu wskutek zimna’.

marzyciel

Marzyć

1. ‘rozmyślać o rzeczach przyjemnych, najczęściej nierealnych, fantazjować’; 2. ‘stwarzać w wyobraźni obraz czegoś; 3. ‘myśleć o urzeczywistnieniu czegoś upragnionego’; 4. ‘bardzo czegoś pragnąć’; 5. ‘śnić, roić we śnie’.

maselnica

masło

‘tłuszcz otrzymywany ze śmietany’; od XV w.; ogsłow. < psłow. *maslo (< *maz-slo) ‘masło; olej, oliwa’ utworzone od psłow. *mazati; pierwotnie ‘to, czym się smaruje, maże, mazidło, smarowidło’

maścić

maść

1. ‘półstała substancja służąca jako lek do zastosowania zewnętrznego, (smarowania na skórze)’; 2. stpol. też ‘krem, olejek kosmetyczny, pachnidło’; od XV w.; ogsłow. (por. czes. mast, ros. dialektalne masť) < psłow. *mastь (< *maz-tь) ‘to, czym się maże, smaruje, namaszcza, powleka, smarowidło, maść’ < psłow. *mazati

maślak

‘grzyb’; nazwa utworzona ze względu na śluzowatą powierzchnię kapelusza tego grzyba

maślanka

maślany

matczyn

matka

1. ‘rodzicielka’; 2. stpol. (XV w.) też pierłowa matka ‘macica perłowa’; od XIV w.; ogsłow. < psłow. *matъka ‘ts.’ – zdrobnienie od psłow. *mati

matkować

matnia

1. ‘workowata część sieci’; 2. ‘sidła, pułapka na zwierzynę’; 3. przenośnie ‘sytuacja bez wyjścia; pułapka’; od XVI w.; utworzone od psłow. dialektalnego *matьńa ‘workowata część sieci; matnia’ < psłow. *mati; odpowiedniki występują jedynie we wschsłow. (por. np. strus. matnja, ros. matnjá / motnjá).

matuchna

matula

matusia

matuś

mawiać

forma wielokrotna mawiać --> namawiać, obmawiać, przemawiać.

Mazać

1. ‘smarować, powlekać coś czymś’; 2. przenośnie ‘kalać, plugawić, bezcześcić’; 3. potocznie mazać się ‘płakać, mazgaić się’.

mazak

mazidło

maznąć

forma jednokrotna

mazywać

forma wielokrotna -mazywać w czasownikach przedrostkowych: rozmazywać, wymazywać, zamazywać, zmazywać

maź

1. ‘gęsta, lepka substancja; smar’; 2. dialektalne mazia ‘smar’; od XV w.; ogsłow. < psłow. *mazь ‘to, co jest używane do mazania, smarowania, smar, smarowidło’ < psłow. *mazati; pierwotnie była to nazwa czynności ‘mazanie’, a wtórnie nastąpiło skonkretyzowanie do ‘tego, czym się maże’

Mącić

1. ‘czynić mętnym, nieprzezroczystym; zanieczyszczać, bełtać’; 2. ‘wprowadzać nieporządek, zamęt, niepokoić’; 3. stpol. ‘gnębić, dręczyć, trapić, prześladować’.

mądrala

mądrość

Mądry

1. ‘mający dużą wiedzę, inteligencję, doświadczenie i umiejący je wykorzystać’; 2. ‘świadczący o erudycji, rozsądku, dobrze obmyślony’; 3. ‘umiejący sobie radzić w różnych sytuacjach; sprytny, przebiegły’.

mądrzejszy

stopień wyższy

mąka

‘zmielone ziarna zbóż’; od XIV w.; ogsłow. (por. czes. mouka, ros.muká) < psłow. *mąka ‘rozgniecione, utłuczone, roztarte, zmielone ziarna’

Mąż

1. ‘małżonek, mężczyzna’; 2. początkowo uroczyste określenie ‘człowieka dzielnego, zacnego’.

mdleć

‘omdlewać, tracić przytomność, słabnąć’; od XV w.; w stpol. również w postaci mgleć

mdlić

‘wywoływać mdłości, nudności’

mdławy

mdłość

1. ‘brak wyrazistości, ekspresji’; 2. mdłości ‘nudności’.

Mdły

1. ‘bez wyrazistego smaku’; 2. ‘przyprawiający o mdłości’; 3. ‘słabo świecący, zamglony’; 4. ‘pozbawiony wyrazu, ekspresji’.

meszka