Słownik etymologiczny języka polskiego

męczać

forma wielokrotna -męczać w czasownikach przedrostkowych: przemęczać, zamęczać.

męczarnia

męczennica

męczennik

męczyć

1. ‘zadawać męki, torturować’; 2. ‘powodować zmęczenie’; 3. ‘sprawiać przykrość, dokuczać, nękać’; 4. potocznie ‘robić coś z wysiłkiem, zbyt długo’; od XIV w.; ogsłow. < psłow. *mąčiti  ‘zadawać męki, męczyć, dręczyć’ – czasownik odrzeczownikowy od psłow. *mą/ęka ‘gniecenie, rozgniatanie, tłuczenie’

mędrszy

stopień wyższy

mędrzec

Męka

1. ‘wielkie cierpienie fizyczne lub psychiczne’; 2. ‘tortury zadawane komuś’; 3. ‘coś uciążliwego, wymagającego dużego wysiłku lub przysparzającego kłopotów i zmartwień’; 4. stpol. też ‘naturalne cierpienie fizyczne’.

męski

‘służący mężczyźnie, właściwy, energiczny’; od XV w.; pierwotnie w formie mężski

męstwo

1. ‘wiek męski’; 2. ‘cnota’; 3. ‘odwaga, hart ducha, bohaterstwo’; od XV w.; pierwotnie w postaci mężstwo

męt(y)

1. ‘zanieczyszczenie płynu’; 2. ‘zamęt, chaos’; 3. w liczbie mnogiej męty też ‘szumowiny’; od XV w.

mętny

1. ‘zawierający męty, zawiesinę’; 2. ‘słabo widoczny, niewyraźny’; od XVI w.

mężata

(XVI w.)

mężatka

‘kobieta zamężna’; od XVII w. w funkcji rzeczownika od przymiotnika zamężna

mężczyzna

‘dorosły, dojrzały człowiek płci męskiej’; rzeczownik nieregularny rodzaju męskiego odmieniający się wg deklinacji żeńskiej (jak kobieta czy żona); od XV w.; pierwotnie był to rzeczownik zbiorowy: ta mężczyzna (analogicznie starszyzna, żeńszczyzna); po XVII w. już tylko w formie rodzaju męskiego (zachowując odmianę pierwotną w liczbie pojedynczej)

mężobójca

mężobójstwo

1. ‘morderca, zabójca’; 2. ‘morderstwo, zabójstwo’; od XV w.; wyrazy złożone (por. BIĆ)

mężulek

forma zdrobniała

mężuleńko

forma zdrobniała

mężulo

forma zdrobniała

mężunio

forma zdrobniała

mężyca

od XV w.; później w XVIII w. używano również skróconych form: zamęście i zamężcie

mężyczek

forma zdrobniała

mężyk

forma zdrobniała

mglić

mglisty

Mgła

1. ‘zawiesina mikroskopijnych kropelek wody unosząca się nisko nad ziemią w postaci obłoku utrudniającego widoczność’; 2. ‘coś przejrzystego, lekkiego, zwiewnego’; 3. ‘to, co powoduje, że obraz czegoś staje się niewyraźny’.

mgławica

mgławy

Miał

1. ‘drobno roztarta, pokruszona substancja’; 2. ‘drobne cząsteczki jakiejś substancji’.

miałki

1. ‘drobny, drobno zmielony’; 2. stpol. ‘płytki, niegłęboki’; od XV w.; ogsłow. < psłow. *mělъkъ ‘pokruszony, drobno zmielony; płytki’ – wtórna postać nawarstwiona na pierwotne *mělъ ‘ts.’ (poświadcza ją dawna pol. formamieły ‘miałki’); źródłem jest pie. *mel(ә)-

Miara

1. ‘jednostka, za pomocą której mierzone są jakieś wielkości’; 2. ‘przedmiot lub przyrząd do mierzenia’; 3. ‘wielkość lub rozmiar czegoś’; 4. ‘umiar w czymś, dopuszczalne granice czegoś’; 5. potocznie ‘mierzenie szytego ubrania’; 6. stpol. też ‘należna ilość; danina w zbożu lub mące uiszczana za zmielenie zboża w młynie’.

miarka

zdrobnienie

miarkować

1. ‘stosować do czegoś jakąś miarę, ściśle odmierzać’; przestarzale ‘utrzymywać w odpowiednich granicach, rozmiarach’; 2. ‘obliczać; oceniać; kierować ku czemuś, kształtować’ (XVI w.); od XVI w.; czasownik odrzeczownikowy od miarka z wtórnym nałożeniem się niem. merken ‘spostrzegać, zauważać, zmiarkować, odczuwać’

miarkować się

miasteczko

zdrobnienie

Miasto

1. ‘miejscowość o charakterze miejskim’; 2. stpol. również ‘miejsce’.

miatać

forma wielokrotna -miatać w czasownikach przedrostkowych: odmiatać, pomiatać, wymiatać, zamiatać, zmiatać

Miecz

1. ‘broń sieczna o długiej, prostej, obosiecznej głowni’; 2. termin budowlany ‘ukośna belka podpierająca i wiążąca w trójkąt poziomą belkę dachu ze wspierającym ją słupem’ (od XV w.).

Mieć

1. ‘posiadać, być właścicielem’; 2. ‘trzymać, przechowywać’; 3. ‘odznaczać się czymś, być jakimś’; 4. ‘musieć, mieć obowiązek; mieć zamiar, chcieć’.

miejsce

1. ‘wolna przestrzeń którą można zająć’; 2. ‘część określonej przestrzeni, teren lub pomieszczenie służące określonym celom’; od XVI w.;w XV stuleciu w postaciach miestce, mieśćce i mieśce, a w XVI w. również miejstce, oraz miejśce; ogsłow. < psłow. *městьce ‘mały fragment przestrzeni, mały obszar’ – zdrobnienie od psłow. *město; w pol. nastąpiy zmiany w grupie spółgłoskowej: śćc > jśc > jsc; zmiana znaczenia rzeczownika miasto spowodowała, że w jego pierwotnym znaczeniu zaczęło...

miejscowość

miejscowy (zamiejscowy)

miejscówka

miejski

w stpol. od XIII w. wystąpiły też formy mieski, miescki oraz miejscki

mieknąć

mielizna

‘płytkie miejsce w rzece, morzu, jeziorze’; od XVIII w.; pierwotnie w stpol. w XV-XVI w. forma miel ‘płytkie miejsce w wodzie’, także w postaci miela, a wtórnie mielizna; pierwotna postać miel / miela wywodzi się z tej samej podstawy co miał (od pie. *mel(ә)-)

mienie

1. ‘majątek, dobytek’; 2. stpol. (XV w.) też ‘posiadanie; bycie, istnienie’; 3. również ‘położenie, sytuacja’ (XVI w.); od XIV w.; początkowo również w postaci imienie ‘mienie, posiadłość (ziemska)’; ogsłow. (por. czes. jměni ‘mienie, majątek’, ros. iměnie ‘majątek, mienie, posiadłość’) < psłow. *jьměnьje ‘posiadanie’, wtórnie skonkretyzowane w ‘to, co się posiada, majątek’ utworzone od psłow. *jьměti

mierać

forma wielokrotna -mierać w czasownikach przedrostkowych: obumierać, umierać, wymierać, zamierać.

mierność