Słownik Frazeologiczny

darzyć kogoś zaufaniem

‘wierzyć, ufać komuś, liczyć na kogoś’; zwrot; Największym chyba jednak zaufaniem darzą wójta młodzi mieszkańcy gminy. – „Prodoks”.

Data

‘być nietrzeźwym, pijanym’; zwrot; J. Liberek.

dawać ciała

eufem. ‘dawać dupy’; też ‘kompromitować się’; zwrot; Nie zdarza się od lat chyba pięciu, żeby w sytuacji, gdy policja dała ciała, chowała się gdzieś po kątach.

dawać komuś fory

‘wyróżniać, faworyzować kogoś, stosować wobec kogoś taryfę ulgową, zapewnić komuś uprzywilejowaną pozycję, protegować kogoś’; zwrot, zapoż. z niem., zwrot dotyczył najpierw gry w bilard i w szachy; Czy Mikołaj daje ci większe fory? – TVN.

dawać komuś krzyż/krzyżyk na drogę

forma pożegnania; ‘życzyć komuś szczęśliwej drogi, powodzenia’; ‘odprawiać kogoś bez uczucia żalu, chcieć się go pozbyć’; zwrot, relig.; Krzyż mu na drogę! – Internet.

dawać za coś/za kogoś głowę

‘być czegoś, kogoś bardzo pewnym, ręczyć za kogoś, za coś’; zwrot; Niech pan nie daje głowy za tak kiepski pomysł ministerstwa. – TVN.

dawać/dać się we znaki

‘dokuczać, mocno doskwierać komuś’; zwrot; Najbardziej we znaki dawała się woda, choć z nią w końcu sobie poradzono. – S. Bąba.

dawać/dać za wygraną

‘rezygnować z czegoś, np. ze zwycięstwa, z osiągnięcia celu; pogodzić się z czymś, odstąpić od swych zamiarów’; zwrot; Staram się zrozumieć – nie dawałam za wygraną, diabli wiedzą po co. – K. Grochola.

dawać/obiecywać komuś gwiazdkę z nieba

dawać/obiecywać komuś gwiazdkę z nieba

‘obiecywać coś niemożliwego do zrealizowania, zmyślać, fantazjować’; zwrot, przyr.; Rząd przed świętami obiecuje wszystkim gwiazdkę z nieba. – TV Polsat.

Dawka

‘duża dawka lekarstwa’; wyr. rzecz.; Jeżeli lekarz kazał Twojej babci brać dużą porcję leku, to może ona powiedzieć, że dostała końską dawkę. – „Victor J”; Można powiedzieć, że takie stawki ubezpieczenia to końska dawka dla szpitali. – TVN.

Dąb

dążyć do celu

‘wyznaczyć sobie konkretne zadania i dążyć do ich realizacji’; zwrot; Z uporem dążyłem do celu, który wyznaczyłem sobie przed rokiem. – „Cogito”.

Dech

‘bez przerwy, bez wytchnienia’; wyr. określ.; Biegliśmy bez tchu już przeszło godzinę. – Radio I.

decydować o losie kogoś/czegoś

‘wpływać na czyjąś karierę, czyjeś życie’; zwrot; (…) jest on gotów wyłączyć się z decydowania o losie swych wniosków. – „Angora”.

Decyzja

‘decyzja podjęta bez zastanowienia, natychmiast’;wyr. rzecz.; Nie zastanawiał się ani przez chwilę, podjął błyskawiczną decyzję. – Internet.

Deficyt

‘część wydatków rządu, która nie jest pokrywana z dochodów’; wyr. rzecz., ekon.; Już wiadomo, że przyszłoroczny deficyt budżetowy będzie wynosił około 30 mld złotych. – TVN.

deficyt budżetowy

‘część wydatków rządu, która nie jest pokrywana z dochodów’; wyr. rzecz., ekon.; Już wiadomo, że przyszłoroczny deficyt budżetowy będzie wynosił około 30 mld złotych. – TVN.

Dejanira

‘coś, co sprawia wiele cierpień, bólu’; wyr. rzecz., mitol. Zatruta tunika, którą dał żonie Herkulesa, zraniony przez niego centaur, zapewniając, że dzięki niej zachowa miłość męża. Gdy Herakles zakochał się w Joli, Dejanira przesłała mu szatę. Kiedy heros założył ją, zmarł w strasznych męczarniach, ponieważ zatruta krew wżarła się w jego ciało’; wyr. rzecz.

Deklaracja

‘obietnice, które nie zostaną dotrzymane’; wyr. rzecz.; Ale to pusta deklaracja.

Demon

‘przypominane są jakieś negatywne fakty, opinie’; fraza, kult.duch.; demon – według wierzeń ludowych duch, istota nadprzyrodzona, groźna, rzadziej dobra; To oni wykuwali propagandowe hasła, że Polsce grozi klerykalizacja, budzą się demony przeszłości (…). – W. Łysiak

deptać komuś po piętach

‘chodzić za kimś ciągle, nie dając mu spokoju, śledzić, tropić kogoś’; zwrot; Ale Wena depcze mu po piętach (…). ; [Policjant] tak długo deptał po piętach bandycie/aż ten uwierzył/że jest Bandytą/i dał nogę. – J. Baran.

Deska

‘do końca, do ostatka, na zawsze’; wyr. określ.; Przysięgaliśmy sobie miłość do grobowej deski (…). – K. Grochola.

Deszcz

deszcz nagród

deszcz nagród

‘bardzo dużo nagród’; wyr. rzecz., przyr.; Deszcz nagród dla Nikifora (tyt.)

Diabeł

‘ktoś, kto broni sprawy niesłusznej, nieuczciwej’; katol.rzecznik publiczny, który w czasie procesu beatyfikacyjnego lub kanonizacyjnego zgłasza zarzuty wobec kandydata na świętego (łac. advocatus diaboli)’; wyr. rzecz.,prawn., teolog.; Rozpoczął się już proces beatyfikacyjny naszego papieża, został powołany adwokat diabła. – TV Trwam.

diabeł nakrył coś ogonem

diabeł nakrył coś ogonem

‘coś zginęło, nie można czegoś odnaleźć’, zwrot; Strasznie się denerwuję, że nie mogę znaleźć tej książki, chyba diabeł ogonem nakrył. – zasłyszane.

diabeł tkwi w szczegółach

diabeł tkwi w szczegółach

‘należy zwracać uwagę na drobiazgi, szczegóły, ponieważ to one mogą o czymś zadecydować’; fraza; Diabeł tkwi w szczegółach – twierdzi opozycja. – Radio Zet.

diabeł w kimś siedzi

‘ktoś jest zły, przewrotny, wyrządza innym zło, krzywdy’ ,zwrot., relig.

diabeł/czart/licho nie śpi

‘trzeba być czujnym, ostrożnym, należy uważać’; fraza,relig. (por. bać się czegoś/kogoś jak diabeł święconej wody );

diabli wiedzą

‘nie wiadomo’; fraza, relig.; A dokąd poszli? – A diabli ich wiedzą. – J. Szaniawski; Wszyscy tłumaczą podwyżki inflacją – i ci od czynszu za mieszkania,i ci od energii elektrycznej, benzyny i diabli wiedzą od czego jeszcze. – SE; Wzlatujemy./Rzekł anioł:/„Diabli wiedzą dokąd!”

diabli wzięli

‘coś zostało bezpowrotnie utracone, przepadło’; fraza relig.; (…) jeśli sędziowanie nie będzie uczciwe, to polski futbol wezmą diabli (…). – „Angora”; poezję diabli wzięli prawie już jej nie ma – J. Twardowski.

Diament

‘ktoś jest wyjątkowo dobry, piękny, coś jest dobre, piękne, doskonałe’; zwrot; kult. mater.; A jak już się taka trafia, to błyszczy jak diament. – „Cogito”.

Diametralnie

‘coś zmienia się w sposób zasadniczy’; zwrot; Sytuacja zmieniła się diametralnie, gdy wpłacił pieniądze. – „Ozon”.

dla świętego spokoju

‘aby mieć coś z głowy, pozbyć się kłopotu, aby nie wywoływać awantur, kłótni’; wyr. określ.; Policjanci pouczyli kobietę o bezzasadności wzywania służb mundurowych do zepsutego sprzętu domowego i dla świętego spokoju przed odejściem naprawili jej telewizor. – GS; Nie mam zamiaru teraz przyznać jej racji tylko dla świętego spokoju. Nic z tego. – „Victor J”.

dla zabicia czasu

‘żeby się nie nudzić, aby wypełnić czas, oczekując na coś lub na kogoś’; wyr. określ.; Ucz się śmierci nie tylko/dla zabicia czasu. – E. Lipska.

Dłoń

‘być szczerym, otwartym, serdecznym’; zwrot; (…) książka pisana jest, można rzec, z sercem na dłoni. – W. Łysiak

Dług

‘zobowiązanie wobec kogoś’; wyr. rzecz.; (…) cała Francja ma wobec niej dług wdzięczności. – „Gazeta Prawna”.

dług wdzięczności

dług wdzięczności

‘zobowiązanie wobec kogoś’; wyr. rzecz.; (…) cała Francja ma wobec niej dług wdzięczności. – „Gazeta Prawna”.

Długi

Dłużny

‘rewanżować się za czyjeś działanie, zachowanie, odpłacać komuś tym samym’; zwrot; Studenci nie pozostają dłużni swoim wykładowcom. – „Cogito”.

Dmuchać

dmuchać na zimne

dmuchać w kaszę

‘wtrącać się w czyjeś sprawy, dominować nad kimś’; zwrot; Internet.

Dno

‘o kimś, o czymś, w co wkłada się bardzo dużo wysiłku, pracy, poświęcenia bez efektu’; ‘o niewyczerpanej obfitości czegoś’; wyr.rzecz.; Cała moja praca, poświęcenie i wyrzeczenie poszły na marne, to była studnia bez dna. – Internet.

do białego rana

‘przez całą noc, do wschodu słońca, do świtu’; wyr. określ.; Bandyci po skokach balowali do białego rana.