Słownik Frazeologiczny

Dach

dać coś ciepłą rączką

dać coś na przynętę

‘dać coś na zachętę, kusić kogoś czymś’; zwrot, wędk.; Dał agentce na przynętę dwie ważne informacje. – „Gazeta Prawna”.

dać dupy

‘zachować się niegodnie, zdradzić ideały, godzić się na daleko idące kompromisy; ‘odbyć stosunek seksualny’; zwrot, wulg.; J. Liberek.

dać dyla

‘uciec’; zwrot, stp. dyl ‘półbelka z przepiłowanego pnia, używana na podłogi i parkany’; On obiecuje, że za chwilę to zrobi i daje dyla. – „Angora”.

dać komuś (święty) spokój

‘pozostawić kogoś w spokoju, nie niepokoić kogoś, nie przeszkadzać komuś, nie zawracać komuś niczym głowy’; zwrot; Dajcie mi święty spokój z angielską gramatyką. – A. Perepeczko.

dać komuś arbuza

dawn. ‘dać odprawę przy oświadczynach, odrzucić oświadczyny’; zwrot, obycz. stp. Od ukraińsko-podolskiego obyczaju częstowania arbuzem starającego się o rękę panny (prawdopodobnie, jak uważa J. Krzyżanowski, dynią);

dać komuś do wiwatu

‘dokuczyć komuś, dać się komuś we znaki’; zwrot, gw. lwowska.

dać komuś fangę w nos

‘zbić kogoś, uderzyć’; zwrot; fanga ‘cios, uderzenie’; Euzebiusz, jeden kolega, który jest bardzo silny, chciał dać Ananiaszowi fangę w nos, ale Ananiasz nosi okulary i nie zawsze można go bić . – Sempé i Gościnny.

dać komuś kosza

‘nie przyjąć oświadczyn’; zwrot; wiąże się prawdopodobnie z przyniesioną z Niemiec karą – kosz z przestępcą wieszano nad wodą lub nad błotem, a on, jeśli chciał się wydostać, musiał przeciąć sznur i wówczas wpadał do bajora, albo do wody’; Kiedy jeszcze była żoną Billy’ego Boba Thorntona, dała kosza pewnemu mężczyźnie. – „Angora”.

dać komuś pięścią w nos

‘zbić kogoś, uderzyć’; zwrot, sport.; Zrobił się mały rozgardiasz, zwłaszcza wtedy kiedy Euzebiusz, przechodząc koło Alcesta, dał mu pięścią w nos. – Sempé i Gościnny.

dać komuś prztyczka w nos

‘dać komuś nauczkę, okazać komuś lekceważenie, swoją wyższość, upokorzyć, ośmieszyć kogoś’; zwrot, rzecz. prztyczek pochodzi od stp. dźwiękonaśladowczego czas. pstrzykać ‘strzelać palcami’; Udało się im w czwartkowym głosowaniu dać nam prztyczka w nos kosztem budżetu państwa.

dać komuś słowo

‘przyrzec coś komuś, obiecać’; zwrot; Dałem im słowo, że jeśli wrócę do Polski, to tylko do Legii. – „Fakt”.

dać komuś szansę

‘umożliwić komuś działanie, dać widoki na powodzenie, sukces w jakiejś dziedzinie’; zwrot; Na sopockim festiwalu dali wszystkim do zrozumienia, że chcą dać sobie jeszcze jedną szansę. – „Fakt”.

dać komuś w łapę/smarować łapę

‘dać komuś łapówkę, przekupić kogoś’; zwrot; Na jakich podstawach oparte jest to państwo; korupcje, afery, przekręty, za załatwienie czegokolwiek trzeba dawać w łapę – jak to jeszcze długo potrwa? – Internet.

dać plamę

‘skompromitować się, zaszkodzić swojej opinii’; zwrot; Sąd dał plamę.

dać się prowadzić/iść jak stado baranów

dać się prowadzić/iść jak stado baranów

‘iść bezmyślnie, bez oporu, biernie’; zwrot, przyr.

dać sobie z czymś spokój

‘zaprzestać, nie ruszać czegoś, pozostawić w spokoju’; zwrot; Te następne skrytki (…) – zbędna mordęga. Lepiej byśmy zrobili, dając sobie spokój. – za AG2; Prokurator powiedział, żeby sobie dał spokój, bo z tego mogą tylko jaja wyjść. – „Angora”.

dać wyraz (swemu) oburzeniu

‘okazać, uzewnętrznić (swoje) oburzenie’; kalka z niem., zwrot charakterystyczny dla jęz. oficjalnego; A. Markowski.

dać/dawać komuś (wiele/dużo) do myślenia

‘zastanowić, zastanawiać kogoś; obudzić, budzić w kimś podejrzenia, domysły’; zwrot; A już jego imię – Lexicon Rocket – powinno dać mu sporo do myślenia.

dać/dawać komuś popalić

‘zmuszać kogoś do dużego wysiłku, mocno komuś dokuczać, dopiec komuś, gnębić kogoś’; zwrot.

dać/dawać komuś szkołę

‘zmuszać kogoś do ciężkiej pracy, do dużego wysiłku; obchodzić się z kimś bez ceregieli; dowodzić czyjejś małej wartości pod jakimś względem’; zwrot, nauka; Dał mi taką szkołę, że na pewno zapamiętam to na długo. – Internet.

dać/dawać nogę

‘uciec, uciekać’; zwrot; [Policjant] tak długo deptał po piętach bandycie/aż ten uwierzył. Że jest Bandytą/i dał nogę. – J. Baran; To były ich pierwsze wagary. Adrenalinka rosła, kiedy dawali nogę z budy. – „Victor G”; Czterdziestolatkowie, gdy ich szlag trafił na krajowe instytuty (…), dawali nogę zagranicę, gdzie robili świetne kariery. – „Polityka”.

dać/dawać upust czemuś

‘pozwolić/pozwalać ujść swoim nagromadzonym emocjom, uczuciom; wyładować się w czymś’; zwrot; Tworząc tę gazetkę, dawaliśmy upust swoim namiętnościom (…). – „Angora”.

dać/dawać wiarę komuś/czemuś

‘uwierzyć komuś, czemuś; kogoś za wiarygodnego, uznać coś za prawdziwe’; zwrot; Ludzie pytani (…) o smoki, przebąkiwali, że takie zwierzęta w ogóle nie istnieją, ale syn kobiety nie dawał wiary tego rodzaju herezjom .

dać/dawać/rozdawać coś komuś ciepłą ręką/rączką

dać/dawać/rozdawać coś komuś ciepłą ręką/rączką

‘dać, dawać coś komuś za życia, za swego istnienia’; zwrot; Nowa władza zawsze rozdaje ciepłą rączką pieniądze. – Internet.

dać/ofiarować konia z rzędem temu, kto…

‘sowicie zapłacić, wysoko kogoś nagrodzić za coś, co było bardzo trudne, wręcz niemożliwe do wykonania’; zwrot, obycz. szlacheckie – ‘ślad dawnych wielkopańskich zakładów’ stp. rząd ‘porządny sprzężaj koński; ozdobna uprząż wierzchowca’.

dać/zostawić komuś wolną rękę

dać/zostawić komuś wolną rękę

‘pozwolić komuś samodzielnie o czymś decydować, działać’; zwrot; (…) Wszystkie/które dają nam/wolną rękę/przy wyborze decyzji. – E. Lipska.

Dal

‘opuścić kogoś, odejść, zniknąć bez słowa’; zwrot; Ale gdy kwadrans minął,/myślę: „Niech idzie w dal (jaką?) na przykład siną… – A.M.Swinarski.

Daleko

‘coś ważnego w życiu osiągnąć, odnieść sukces’; zwrot; (…) czternastoletnia dziewczyna, to – istny fenomen; drukowała już swoje utwory w piśmie humorystycznym, a redaktor tego pisma mówił, że zajdzie ona daleko. – J. Szaniawski.

Dama

‘ukochana’; wyr. rzecz.; w średniowieczu ‘kobieta otaczana szczególnym uwielbieniem, kultem przez rycerza’.

dama czyjegoś serca

dama czyjegoś serca

‘ukochana’; wyr. rzecz.; w średniowieczu ‘kobieta otaczana szczególnym uwielbieniem, kultem przez rycerza’.

Damokles

‘nieustanne niebezpieczeństwo zagrażające komuś’; wyr.rzecz., hist. Damokles był faworytem na dworze tyrana Syrakuz. Kiedy nieustannie wychwalał szczęśliwe życie władcy, ten zaprosił go na ucztę i posadził przy stole pod zawieszonym u sufitu na końskim włosie obnażonym mieczem; Ten sprawdzian wisiał nad naszą klasą jak miecz Damoklesa. – „Cogito”.

Damski

damski bokser

damski bokser

‘mężczyzna, który bije kobiety’; wyr. rzecz., sport. Teraz sądy będą mogły nakazać damskim bokserom opuszczenie mieszkań (…).

Dantejski

dantejskie sceny

dantejskie sceny

‘zdarzenia wstrząsające, przerażające, budzące grozę; zachowanie zbiorowiska ludzi, tłumu ogarniętego rozpaczą, paniką, w warunkach zamieszania, chaosu, w sytuacji bez wyjścia’; wyr. rzecz., liter. Pochodzi od imienia włos. poety Dantego Alighieri (XIII-XIV w.) jako nawiązanie do jego „Boskiej Komedii”, a zwłaszcza do jej pierwszej części – „Piekła” i zawartych w niej obrazów dusz pokutujących w dziewięciu kręgach piekielnych; Dzieją się tam dantejskie sceny. Pijacy załatwiają swoje...

Dar

‘pożywienie, dostatek, powodzenie, szczęśliwość’; wyr. rzecz., bibl. (Rz5, 15: „Jeżeli bowiem przestępstwo jednego sprowadziło na wszystkich śmierć, to o ileż obficiej spłynęła na nich wszystkich łaska i dar Boży, łaskawie udzielony przez jednego Człowieka, Jezusa Chrystusa.”);

Dardanelski

Darmozjad

‘nie pracować, być na czyimś utrzymaniu, być pasożytem’; zwrot; Mam już dosyć wiecznie rosnącej armii darmozjadów.

darowanemu koniowi w zęby się nie zagląda

darowanemu koniowi w zęby się nie zagląda

‘nie należy oceniać tego, co otrzymujemy od kogoś w prezencie’; fraza; podczas kupowania konia zaglądano mu w zęby, aby sprawdzić jego wiek i stan fizyczny; przysł. użyte jako zdanie; Darowanemu koniowi w zęby się nie zagląda.

dary boże

dary boże

‘pożywienie, dostatek, powodzenie, szczęśliwość’; wyr. rzecz., bibl. (Rz5, 15: „Jeżeli bowiem przestępstwo jednego sprowadziło na wszystkich śmierć, to o ileż obficiej spłynęła na nich wszystkich łaska i dar Boży, łaskawie udzielony przez jednego Człowieka, Jezusa Chrystusa.”);