Słownik Frazeologiczny

Sadło

salomonowa mądrość

salomonowa mądrość

‘mądrość niezwykła, nadzwyczajna’; wyr. rzecz., bibl.(1 Krl 5, 9-11: „Bóg dał Salomonowi mądrość i rozsądek nadzwyczajny oraz rozum nieogarniony jak piasek na brzegu morza. Toteż mądrość Salomona przewyższała mądrość wszystkich ludzi Wschodu i mądrość Egipcjan. Górował on mądrością nad wszystkimi ludźmi (…)”) (por. salomonowy wyrok ).

Salomonowy

salomonowy wyrok

salomonowy wyrok

‘wyrok sprawiedliwy, odznaczający się niezwykłą mądrością i prawością, uwzględniający interesy obydwu stron często o zaskakującej formule rozstrzygnięcia’; wyr. rzecz., bibl. (Wyrażenie jest aluzją do słynnego przykładu mądrości i sprawiedliwości króla izraelskiego Salomona – 1 Krl 3, 16-28: Dwie mieszkające razem nierządnice urodziły niemal jednocześnie synów, jedno dziecko zmarło w nocy. Przyszły do Salomona, aby je rozsądził, każda bowiem twierdziła, że żywy chłopiec jest jej synem....

Salon

salon niezależnych

‘publiczne miejsce swobodnych, niczym nieskrępowanych wypowiedzi; wolna trybuna’; wyr. rzecz.; Tu wypowiadają się szczerze. Mur ten to jakaś „wolna trybuna”, jakiś „salon niezależnych”.

salwy śmiechu

‘jednoczesny śmiech wielu osób, wiele śmiechów naraz’; wyr. rzecz., wojs.; Rozległy się salwy śmiechu i rzęsiste brawa. – „Angora”.

Sam

sam na sam

‘przebywając bezpośrednio z jedną tylko osobą, bez świadków, w cztery oczy’; wyr. określ.; P otem moja koleżanka nie miała czasu i spotkałam się z nim już sam na sam. – „Cogito”.

sam/samotny jak kołek (w płocie)

sam/samotny jak kołek (w płocie)

sam/samotny jak kołek (w płocie)

‘bardzo samotny, opuszczony przez wszystkich’; wyr. określ; [był] Skryty, zamknięty w sobie, żyjący samotnie jak kołek. – K. Dickens.

sam/samotny jak palec

sam/samotny jak palec

sam/samotny jak palec

‘zupełnie sam, bardzo samotny, opuszczony przez wszystkich’; wyr. określ. Paradoksalnie wydawałoby się, że palec, jeden z pięciu u dłoni, właśnie nie jest samotny. Niektórzy tłumaczą, że słowo palec pokrewne jest słowu pal (por. samotny jak kołek w płocie ). Inni uważają natomiast, że palec początkowo był nazwą tylko kciuka, co uzasadniałoby jego „samotność”; Nie proszę o tę samotność najprostszą/pierwszą z brzegu/kiedy zostaję sam jak palec. – J. Twardowski.

Samarytanin

Samarytanin

sami swoi

‘znajomi, osoby bliskie’; wyr. rzecz. spopularyzowane przez film „Sami swoi”; (…) promuje według reguły „sami swoi – samych swoich” (…). – W. Łysiak.

Samopoczucie

Samotny

Sarna

Sądny

sądny dzień

sądny dzień

‘okres wielkiego zamieszania, chaosu, popłochu’; wyr. rzecz., bibl. (Według religii chrześcijańskiej dzień sądu ostatecznego, mający nastąpić przy końcu świata. Mt 11, 22: „Toteż wam powiadam: Tyrowi i Sydonowi lżej będzie w dzień sądu niż wam”. Wyrażenie używane w związkach odkładać, czekać do sądnego dnia; sądny dzień ci się przyśni .); w stp. też ‘dzień, w którym odbywały się sądy’; Będą zazdrościć aż do dnia sądnego/Jeden drugiemu. A czego? – Niczego. – J. Sztaudynger.

Scena

scena polityczna

‘arena rozgrywek politycznych i partyjnych, forum publiczne’; wyr. rzecz., teatr.; (…) zarówno Donald Tusk, jak i Lech Kaczyński będą puszczali oko do wyborców z lewej strony sceny politycznej. – „Ozon”.

Scenariusz

Schody

schować rogi

‘spotulnieć, stać się uległym, pokornym’; zwrot, bibl. (por. zwrot o znaczeniu przeciwnym: pokazywać/pokazać rogi ).

schować się w mysią dziurę

schować się w mysią dziurę

‘ukryć się gdzieś ze strachu, ze wstydu’; zwrot; przyr.

schwytać/przyłapać kogoś na gorącym uczynku

‘zastać, zaskoczyć kogoś w chwili popełniania jakiegoś czynu (raczej złego, nagannego)’; zwrot; (…) to na przykład tutaj właśnie w sposób doraźny karano różnego rodzaju drobnych złoczyńców schwytanych na gorącym uczynku (…). – „Moje Miasto”; Żeby komuś udowodnić kradzież, trzeba go przyłapać na gorącym uczynku. – „Victor J”.

Scylla

Sedno

sedno sprawy

sedno sprawy

‘istota rzeczy’; wyr. rzecz. (por. trafić w sedno ); Otóż tu właśnie leży sedno sprawy.

Sekundować

sekundować komuś

pomagać, towarzyszyć komuś, wspierać kogoś’; zwrot, zwycz.; Tomek Wilkowski będzie nam dzielnie sekundował (…).

Sen

sen wieczny

‘śmierć’; wyr. rzecz., eufem.; Jęz.

Sens

Ser

Serce

serce czyjeś bije dla kogoś

‘ktoś darzy kogoś uczuciem’; zwrot; Jęz.

serce komuś pęknie/pęka

‘kogoś przejmuje uczucie żalu, tęsknoty’; zwrot; Nawet kiedy znaleźli się poza zasięgiem mego głosu, krzyczałem jeszcze i wymachiwałem rękami, a gdy oddalili się ostatecznie – myślałem, że mi serce pęknie.

serce komuś rośnie

‘ktoś się bardzo cieszy, jest dumny, zadowolony z czegoś’; zwrot (por. fragm. „Pieśni I, 2” J. Kochanowskiego: „Serce roście patrząc na te czasy!” ze stp. formą czas.); A latem Marcin Bachleda zaczął szybować aż serce rośnie.

serce się komuś kraje

‘ktoś się czymś bardzo martwi, ubolewa nad czymś; ktoś doznaje uczucia smutku, żalu itp.’; zwrot; Jak kardiolog będzie prezydentem, to nam z żalu serce się będzie krajało. – Radio Zet.

serce staje/stanęło komuś w gardle

‘ktoś doznaje bardzo silnego uczucia trwogi, strachu, ktoś się bardzo przestraszył, przeraził czymś’; zwrot; A jednak włosy zjeżyły mi się na głowie, a serce stanęło w gardle. Miałem bowiem przeczucie, że to, co schowało się w krzakach, nie jest żadnym znanym mi zwierzęciem. – „Victor J”.