Słownik etymologiczny języka polskiego

Karczma

‘gospoda, oberża, zajazd’.

karczmarka

karczmarz

Karczować

‘usuwać, wycinać drzewa i krzewy wraz z korzeniami’.

karczowisko

karczownik

karczunek

Kark

‘tylna część szyi’.

karleć

‘maleć, karłowacieć’

karlica

karłowacieć

karłowaty

karma

1. ‘pasza dla zwierząt’ (od XVIII w.); 2. dawniej i dialektalnie karm ‘pożywienie,pokarm’; 3. karmia ‘pokarm, posiłek, jedzenie, potrawa’ (od XIV w.); ogsłow. < psłow. *krma / *krmъ ‘pokarm, pożywienie’ – rzeczownik odczasownikowy od psłow. *krmiti ‘dawać pożywienie, żywić, karmić’

Karmić

1. ‘żywić potomstwo własnym mlekiem’; 2. ‘dawać jeść, żywić’.

karmnik

Kartofel

‘ziemniak, roślina uprawna Solanum tuberosum i jej jadalna bulwa’.

Karzeł

1. ‘człowiek bardzo niskiego wzrostu’; 2. ‘baśniowa istota, gnom, krasnoludek, skrzat’; 3. także ‘człowiek, chłop, facet’ (XVI w.).

karzełek

zdrobnienie

Kasza

1. ‘oczyszczone, grubo zmielone ziarno zbożowe’; 2. ‘potrawa z takich ziaren’.

Kaszel

‘gwałtowne wypchnięcie powietrza z płuc, połączone z głośnym chrząknięciem’.

kaszleć

wcześniejsza forma kaszlać (od XV w.), nowsza – kasłać; podobne wyrazy w in. językach słow.: por. czes. kašlat, ros. kašlať; pochodzi od psłow. kašľati ‘mieć kaszel, kaszleć’.

Kat

‘osoba wykonująca kary śmierci i kary cielesne’.

Katar

1. ‘zapalenie błony śluzowej’; 2. ‘śluzowata wydzielina z nosa w czasie przeziębienia’.

katować

Katowice

Pierwszy zapis tej nazwy (z wyciągu protokołu wizytacyjnego krakowskiego sporządzonego przez miejscowego proboszcza z Bogucic) pochodzi z 1598 r. i dotyczy nowej wsi Katowice: Do parafii należą wsie Bogucice, Zalęzie i nowa wieś Kątowicze. Miasto ustanowiono dopiero w 1895 r. Niektórzy językoznawcy uważają, że pierwotnie nazwa miała właśnie postać Kątowice, co oznaczać miało kąty, czyli ubogie chaty zarodników leśnych. Inni badacze wskazywali z kolei na odosobowe pochodzenie nazwy od...

katownia

1. ‘miejsce zadawania tortur’; 2. dawniej też ‘tortura, męczarnia’

katusze

1. ‘tortury, męczarnie’; 2. ‘duchowe udręki’; 3. stpol. katusza, katusz ‘męka’ lub ‘miejsce zadawania tortur, katownia’ (XVI-XVII w.); pierwotnie ‘miejsce zadawania tortur’ > wtórnie ‘tortury’.

Kawaler

1. ‘nieżonaty mężczyzna’; 2. ‘młody mężczyzna’; 3. ‘osoba odznaczona orderem’;4. dawniej ‘rycerz; żołnierz konny’; 5. ‘hiszpański lub francuski szlachcic’.

Kawał

1. ‘część całości’; 2. ‘dowcip, żart’.

kawałek

od XVI w.; zdrobnienie, dawniej w formie kabałek.

Kazać

1. ‘wydać polecenie, rozkaz, zmuszać do czegoś’; 2. przestarzale ‘wygłaszać kazanie’; 3. stpol. ‘polecić, rozkazać, nakazać, zarządzić, sprawić, by coś się stało’.

kazalnica

‘podwyższenie dla osoby wygłaszającej kazanie’; od XVI w.; dawniej też w postaciach kazadlnica i kazadnica

kazanie

1. ‘homilia’; 2. stpol. (od XIV w.) także ‘mowa, przemówienie, zwłaszcza w sprawach religijnych i etycznych’ oraz 3. ‘rozkaz, polecenie’ i 4. ‘nauczanie religijne, działalność nauczycielska’

Kazić

1. ‘psuć, niszczyć’; 2. ‘zanieczyszczać’; 3. stpol. też ‘burzyć, pustoszyć; rozbijać’.

kazywać

forma wielokrotna w czasownikach przedrostkowych: nakazywać, okazywać, pokazywać, skazywać, wskazywać, wykazywać, zakazywać.

kaźń

1. ‘męka, cierpienie fizyczne’; 2. stpol. też ‘rozkaz, polecenie’, ‘karność, dyscyplina, surowość obyczajów’ oraz 3. ‘kara’ i 4. ‘więzienie, ciemnica’; od XIV w.; ogsłow. (por. czes. kazeň ‘dyscyplina, karność’, ros. kazn’ ‘stracenie, egzekucja; kara’) < psłow. *kaznь ‘karanie, kara; polecenie, postanowienie’ –rzeczownik odczasownikowy od *kazati

każać

forma wielokrotna w czasowniku przedrostkowym zakażać.

Każdy

1. ‘wszelki, jakikolwiek’; 2. ‘poszczególny’.

kądziel

Kąpać się

1. ‘zanurzać, moczyć w wodzie’; 2. ‘myć się’.

kąpiel

1. ‘kąpanie (się)’; 2. stpol. też ‘sadzawka, miejsce kąpieli’; 3. kąpiele ‘zabiegi lecznicze; zakład kąpielowy, miejscowość kąpielowa’; od XV w.; ogsłow. (por. np. czes. koupel, ros. kupéľ) < psłow. *kąpělь ‘zanurzanie (się)w wodzie, kąpanie (się)’ – nazwa czynności utworzona od psłow. *kąpati

kąpielisko

kąpielowy

kąpielówki

kąsać

od XV w.; stpol. też kęsać; utworzone od psłow. *kęsati / kąsiti

kąsić

forma stpol.; dziś występuje z przedrostkami: przekąsić ( --> przekąs, przekąska), ukąsić ( --> ukąszenie), zakąsić ( --> zakąska)

Kąt

1. ‘miejsce między dwiema stykającymi się powierzchniami, róg’; 2. ‘miejsce ustronne, zakątek, zakamarek’ – dziś w języku potocznym.

kątownica

kątownik

kątowy