Słownik etymologiczny języka polskiego

gorzkość

gospoda

1. ‘karczma, zajazd, jadłodajnia’; 2. dawniej ‘mieszkanie, stancja, kwatera’; 3. stpol. ‘dom zajezdny, miejsce postoju w czasie podróży’; od XIV w.; ogsłow. (górnołuż. hospoda ‘gospoda, oberża’, czes. hospoda ‘ts.’) od psłow. *gospoda ‘panowie, pan i pani, państwo, gospodarze, władcy’ – rzeczownik od psłow. *gospodь ‘gospodarz, pan, władca’; rozwój znaczenia: ‘gościna, goszczenie’ > ‘dom pana, dom gościnny, zajazd’

gospodarczy

gospodarka

gospodarność

gospodarować

gospodarstwo

gospodarz

gospodyni

gosposia

gościć

1. ‘przyjmować, podejmować kogoś u siebie’; 2. ‘być w gościnie, bawić gdzieś’; od XVI w., ale już w XV w. pojawia się czasownik przedrostkowy zagościć się; ogsłow. (np. czes. hostit, ros. gostiť) < psłow. *gostiti, *goščą/ę‘podejmować, gościć u siebie; przebywać w gościnie’ – czasownik odrzeczownikowy od psłow. *gostь

gościec

‘reumatyzm’; od XVII w.

gościniec

1. ‘szeroka, wiejska droga, trakt’; 2. przestarzale ‘podarunek przywieziony z podróży’; 3. dawniej ‘zajazd, karczma’

gościnność

gościnny

Gość

1. ‘osoba przybyła lub przybywająca w gościnę, z wizytą’; 2. stpol. ‘przybysz,obcy, cudzoziemiec’; 3. ‘człowiek mieszkający daleko od sądu’.

gotować

1. ‘przyrządzać, warzyć pożywienie’ (od XVI w.); 2. wcześniej ‘przygotowywać, przysposabiać’; 3. ~ się ‘przygotowywać się’; od XIV w.; ogsłow. (por. czes. hotovat, ukr. hotuvaty) < psłow. *gotovati ‘czynić gotowym, całkowicie wykonanym, przygotowanym, przysposobionym’ – czasownik odprzymiotnikowy od *gotovъ; znaczenie ‘warzyć pożywienie’ z pierwotnego‘przygotowywać coś (do jedzenia)’

gotowizna

Gotowy

1. ‘całkowicie wykonany, sporządzony’; 2. ‘przysposobiony, przygotowany’; 3. ‘zdecydowany na coś, skłonny do czegoś’.

gotówka

goździk

Góra

1. ‘większe wzniesienie terenu’; 2. ‘stos, sterta, kupa’; 3. ‘część czegoś położona wyżej niż inne’; 4. regionalnie ‘strych, poddasze’.

góral

‘mieszkaniec gór’; od XVIII w.; podobnie czes. horal, słowac. horal;gwarowo też gorol; do pol. prawdopodobnie przejęte z gwar południowych(podhalańskich), gdzie z kolei zapożyczenie ze słowac. lub czes.

góralka

góralski

góralszczyzna

górka

górnictwo

górniczy

górnik

1. ‘pracownik kopalni’; 2. dawniej gornik ‘mieszkaniec gór, góral’,‘człowiek zajmujący się wydobywaniem i obróbką minerałów’ (XVI w.); podobnie w czes. hornik ‘górnik’; dawniej pol. góra ‘kopalnia’ na wzór śrniem. bërc ‘góra, kopalnia’ (dziś niem. Berg ‘góra’, Bergwerk ‘kopalnia’)

górny

górować

górski

gówniany

gówniarz

gówno

1. ‘odchody, kał, nieczystości’; 2. ‘o czymś, o kimś mało wartościowym, mało ważnym, lekceważonym; nic’; od XV w.; ogsłow. (por. czes. hovno, ros. dialektalne govnó, sch. góvno) < psłow. *govьno ‘kał (zwłaszcza ludzki)’; słow. innowacja od pie. *guōu- ‘gnój, odchody, kał’

Gra

1. ‘zabawa towarzyska; rozrywka’; 2. ‘przybory, przedmioty do grania’; 3. ‘wykonywanie melodii na instrumencie muzycznym’; 4. ‘odtwarzanie postaci w utworze scenicznym, filmie’; 5. przenośnie ‘udawanie, stwarzanie pozorów’.

graba

1. pospolicie ‘ręka’ (zwłaszcza w znaczeniu ‘duża ręka’); 2. pierwotnie ‘to czym się chwyta’

grabiać

forma wielokrotna w czasownikach przedrostkowych: wygrabiać, zagrabiać.

Grabić

1. ‘wyrównywać grabiami powierzchnię ziemi’; 2. ‘zgarniać grabiami (siano,zboże, śmieci)’; 3. ‘zabierać, odbierać coś siłą, rabować’.

grabie

‘narzędzie do zgarniania’; od XIV w.; ogsłow. (np. połabs. groble, górnołuż. hrabje, czes. hrabĕ, słowac. hrable) < psłow. dialektalne *grabľĕ ‘grabie’< psłow. *grabiti; w gwarach północnych forma grable; pol. postać bez -l- jest wtórna

grabieć

1. ‘drętwieć z zimna, sztywnieć’; 2. pierwotnie ‘stawać się podobnym do grabi, sztywnym jak grabie’; od XVIII w.

grabież

1. ‘rabunek’; 2. przestarzale ‘zrabowane rzeczy’; od XVI w.; nazwa czynności od czasownika *grabiti

grabieżca

grabieżczy

grabki

gracz

grać

1. ‘bawić się, zajmować czymś dla rozrywki’; 2. ‘wydobywać melodię z instrumentu’; 3. stpol. ‘bawić się, grać w jakąś grę’; 4. też ‘drwić, żartować’ (XVI w.); od XV w.; ogsłow. < psłow. *jьgrati ‘uczestniczyć w (obrzędowej) zabawie, skakać, pląsać, żywo się poruszać’ – czasownik odrzeczownikowy odpsłow. *jьgra; starsza postać igrać

Grad

‘opad atmosferyczny w postaci bryłek lodu’.

gradobicie