Nawiązka
‘dać/dawać więcej niż się należy, niż być powinno’; zwrot, prawn., stp. nawiązka ‘odszkodowanie za krzywdę (zwłaszcza za zadaną ranę) dodatkowe, prócz kary zasądzonej’; Największym sukcesem było pozbycie się 18 kg, które jednak szybko wróciły, w dodatku z nawiązką. – „Nowy Dzień”.
Nawijać
‘mówić coś, opowiadać, zwłaszcza dużo i szybko’; zwrot, rzem.; On nawija i nawija/jego nos coraz dłuższy. – „Teksty”, zespół „Fenomen”.
nawijać coś
‘mówić coś, opowiadać, zwłaszcza dużo i szybko’; zwrot, rzem.; On nawija i nawija/jego nos coraz dłuższy. – „Teksty”, zespół „Fenomen”.
nerwy kogoś zjadają/zżerają
‘ktoś jest bardzo zdenerwowany, denerwuje się czymś, trudno mu się opanować’; zwrot; Samochodu nie wygrał, bo, jak twierdzi, zżarły go nerwy, ale za to uwierzył w siebie.
Nędza
ni cholery
‘ani trochę, nic a nic’; wyr. określ., wulg. (por. jak jasna cholera); Próbowałem znaleźć pracę, ni cholery . – Internet.
ni pies, ni wydra
ni pies, ni wydra
‘o kimś, o czymś mało wyraźnym, trudnym do jednoznacznego określenia; nie wiadomo co’; wyr. określ.
ni w pięć, ni w dziesięć
ni w pięć, ni w dziewięć
ni w pięć, ni w dziewięć/dziesięć
‘bez sensu, od rzeczy, nie wiadomo po co, bez związku z całością; ni stąd, ni zowąd’; wyr. określ.; Tak samo słowa użyte ni w pięć ni w dziewięć, bez porządku, bez rytmu, nic nie znaczą (…).
ni z gruszki, ni z pietruszki
ni z gruszki, ni z pietruszki
‘nagle, niespodziewanie, bez powodu’; wyr. określ., przyr.; I tak niespodziewanie, ni z gruszki, ni z pietruszki Marcin ze swoją grupą zaczęli śpiewać, a reszta dołączyła się do tego chóru. – TVP 2.
ni z gruszki, ni z pietruszki
‘nagle, niespodziewanie, bez powodu’; wyr. określ., przyr.; I tak niespodziewanie, ni z gruszki, ni z pietruszki Marcin ze swoją grupą zaczęli śpiewać, a reszta dołączyła się do tego chóru. – TVP 2.
nic dodać, nic ująć
nic dodać, nic ująć
‘wszystko zostało powiedziane, na tym koniec’; fraza; Jednym słowem nic dodać, nic ująć, świetny kandydat na dobrego i konkretnego przywódcę. – Internet.
nic sobie z czegoś/kogoś nie robić
‘lekceważyć kogoś, coś’; zwrot, kalka z niem.; A. Markowski.
Nice
‘zmienić coś radykalnie, zupełnie’;zwrot, rzem. nica ‘lewa strona czegoś, zwłaszcza tkaniny, ubrania’; Jęz.
nici z czegoś
‘coś się nie udaje, nie dochodzi do skutku, z czegoś nic nie wyjdzie’;zwrot, rzem., Liczył na ciepłą posadkę w Pałacu Prezydenckim, a tu nici.
Nić
nić Ariadny
nić Ariadny
‘idea, myśl przewodnia, sposób wybrnięcia ze skomplikowanej sytuacji’; wyr. rzecz., mitol. Kłębek nici wręczony przez zakochaną Ariadnę, córkę Minosa, króla Krety, Tezeuszowi, który wszedł do Labiryntu, aby dostać się do ukrytego tam potwora Minotaura gnębiącego Ateńczyków i go zabić. Za radą królewny Tezeusz umocował koniec nitki u wejścia do Labiryntu, dzięki czemu po wykonaniu zadania mógł wrócić do wyjścia;
nie bez kozery
‘nie bez powodu, przyczyny’; wyr. określ., gra w karty; też ‘awantura, kłótnia’, a więc dawn. ‘nie bez kłótni, awantury’; stp. kozera ‘powód, przyczyna’; Nie bez kozery chcemy pana zaprosić na tę dyskusję, zależy nam na poznaniu pańskiego stanowiska. – TVP 3.
nie chwal dnia przed zachodem słońca
nie chwal dnia przed zachodem słońca
‘nie ciesz się z czegoś przedwcześnie, poczekaj aż sprawa się zakończy’; fraza, przysł. wykorzystane w wypowiedzeniu; Wie pan, ja nie chwalę dnia przed zachodem słońca. – TVN.
nie czuć nóg
‘być bardzo zmęczonym fizycznie’; zwrot; Jestem wykończona. Nóg nie czuję. Nie jem, nie myję się, tylko idę spać. – „Victor G”.
nie czytaty, nie pisaty
‘nie rozumieć czegoś, nie orientować się w czymś’; fraza przejęta z ros.; O, magisterek, ale nie z polskiego chyba, może od łopatologii, bo nieczytaty, nie pisaty. – Internet.
nie dać komuś dojść do słowa
‘nie dać komuś mówić, odmówić komuś prawa głosu, nie dopuścić kogoś do głosu’; zwrot; W pierwszej chwili miała ochotę wymówić się bólem głowy albo lekcjami, których ma dużo do odrabiania, ale ojciec nie dał jej dojść do słowa.
nie dać komuś spać
‘niepokoić, gnębić kogoś’; zwrot; W waszej powieści, drogi Kolego,/Jest rzecz, co mi nie daje spać (…). – za J. Liberkiem
nie dać na coś złamanego grosza
‘odmawiać pomocy finansowej, wsparcia’; zwrot. Niektóre stp. grosze to cienkie blaszki, niemające większej wartości; łatwo je było złamać, zgiąć’; Dzielić się można w nieskończoność, forsę i tak „przekręcą” skorumpowane władze, nie dając biednym złamanego grosza. – „Angora”.
nie dać się nabrać na plewy, odróżnić/odróżniać/oddzielić/oddzielać ziarno od plew
‘rozpoznać to, co prawdziwe, wartościowe; odróżniać rzeczy wartościowe od bezwartościowych, dobro od zła, prawdę od kłamstwa’; zwrot, bibl. (Mt 3, 12: „Ma On wiejadło w ręku i oczyści swój omłot: pszenicę zbierze do spichlerza, a plewy spali w ogniu nieugaszonym.”); (…) Zdarzy się taki wyga, którego na plewy sztucznej, teatralnej awantury nikt nabrać nie potrafi. – K. Makuszyński, Szatan; Kochani recenzenci, idźcie dwa razy na spektakl, panujcie nad nerwami, przeczytajcie sztukę, na którą...
nie dać się oskubać
‘nie pozwolić się oszukać, okraść, wykorzystać’; zwrot; Od początku grudnia w Koszalinie trwa akcja „Nie daj się oskubać”. Chodzi w niej o uświadomienie konsumentom, jakie mają prawa w walce z nieuczciwym przedsiębiorcą.
nie dać się zwariować
zachować spokój, zdrowy rozsądek, trzeźwą ocenę czegoś; nie dać się ponieść emocjom, nie dać się zwieść’; zwrot; Nie dajmy się zwariować.
nie dać sobie w kaszę dmuchać
‘nie pozwalać wtrącać się w swoje sprawy; nie dać się oszukać, umieć bronić swoich interesów’; zwrot; Nie dam sobie w kaszę dmuchać! – SE; Postanowiliśmy, że Polska będzie nasza, nikt nie będzie nam w kaszę dmuchał. – TVP 1.
nie dać za coś nawet złamanego szeląga
‘nic nie dać, nie wydać ani grosza’; zwrot (por. znać kogoś jak zły szeląg ).
nie dawać znaku życia
nie dawać znaku życia
‘nie dawać o sobie żadnej wiadomości’; zwrot; Przez pół roku nie dawała znaku życia, aż do wczoraj (…). – Internet.
nie do wiary
‘nieprawdopodobne, niemożliwe, wykluczone’; wyr. określ.; (...) kiedy niepewność staje się pewnością/prawdziwą wiarą bo całkiem nie do wiary (...) – J. Twardowski.
nie do zdarcia
‘wyjątkowo wytrzymałe, odporne, trudne do zniszczenia’; wyr.określ.; Czyżby te buty były nie do zdarcia? – „Victor J”.
nie dopuścić kogoś do głosu
‘nie pozwolić komuś mówić, przemawiać, przeszkadzać mu’; zwrot; Na reakcję sali nie trzeba było długo czekać – prezesa nie dopuszczono do głosu.
nie dorastać komuś do pięt
‘nie dorównywać komuś, być na znacznie niższym poziomie od kogoś’; zwrot; A Czarzastemu i innym wymienionym ci oszczercy do piętnie dorastają. – Internet.
nie kijem go, to pałką
nie kiwnąć/nie ruszyć palcem (w bucie)
‘nic nie zrobić w jakiejś sprawie, nie zdobyć się nawet na najmniejszy wysiłek’; zwrot; (…) nie śmiał palcem kiwnąć bez rozkazu lub zezwolenia Wydziału Kultury KC PZPR. – W. Łysiak 1; Mama ręce urabia/przy porządkach w mieszkaniu,/a Lech palcem nie kiwnie,/by jej pomóc w sprzątaniu. – T. Fangrat; [los] jest panu dany do rąk, a pan dobrej/woli nie chce okazać i nie ruszy palcem,/nie wierzy w szansę, /nie chce zaryzykować, otworzyć koperty. – S. Barańczak.
nie ma mocnych (na kogoś/na coś)
‘o kimś niepokonanym, o czymś niezwyciężonym’; fraza (tyt. filmu); To znaczy nie ma na was mocnych? – TVN.
nie ma róży bez kolców
‘nie ma radości bez smutku’; fraza, przysł.; (…) walczył o ten etat przez całe życie, lecz nie ma róży bez kolców (…). – W. Łysiak.