II wojna światowa

W polskich planach obronnych 1939 Warszawa miała być siedzibą rządu polskiego i Naczelnego Dowództwa. Nie brano pod uwagę objęcia miasta działaniami zbrojnymi. Toteż przerwanie frontu przez Niemców na południu i północy Polski już trzeciego dnia wojny i szybkie postępy nieprzyjaciela w głąb kraju radykalnie zmieniły polską strategię obronną. Warszawie groziło zajęcie przez niemieckie jednostki pancerne, które od południa zbliżały się do stolicy. 3 IX 1939 utworzono Dowództwo Obrony Warszawy z gen. Walerianem Czumą na czele. W nocy z 4 na 5 IX 1939 ewakuowały się ze stolicy najwyższe władze państwowe i wiele instytucji. 5 września opuścił Warszawę Prezydent Rzeczypospolitej. Rankiem 7 września Naczelny Wódz Edward Rydz-Śmigły przeniósł swoją siedzibę i Naczelnego Dowództwa do Brześcia. 8 września gen. dyw. Juliusz Rómmel objął dowództwo nowo powstałej Grupy Armii “Warszawa”, przemianowanej dwa dni później na Armię “Warszawa”. W jej skład wchodziły: Dowództwo Obrony Warszawy, Dowództwo Obrony Modlina, jednostki wojskowe nad Wisłą od ujścia Narwi do ujścia Pilicy. 8 IX czołgi niemieckiego XVI Korpusu Pancernego próbowały z marszu wedrzeć się do Warszawy przez Ochotę, a następnego dnia przez Wolę. Oba ataki zostały odparte. Od tego czasu rozpoczęła się obrona stolicy, która 15 września została odcięta od reszty kraju. Blisko Warszawy broniła się twierdza w Modlinie. Aby zdobyć miasto, Niemcy usiłowali skruszyć opór obrońców ogniem ciężkiej artylerii i bombardowaniami lotnictwa. Niszczyli zabytki, budynki użyteczności publicznej, kościoły, szpitale, domy mieszkalne, elektrownię, gazownię, wodociągi. Najgorętszymi dniami stały się 25 i 26 września, kiedy to Niemcy podjęli potężne przygotowanie lotnicze i artyleryjskie i przeprowadzili szturm generalny. Jednak załoga wojskowa i mieszkańcy Warszawy wytrzymali nawały ogniowe i, mimo olbrzymich strat, odparli wszystkie natarcia niemieckie. Pewną ulgę dla oblężonych przyniosła bitwa nad Bzurą, która odciągnęła od miasta część sił hitlerowskich. Do Warszawy przebiły się resztki rozbitych jednostek armii “Poznań”, “Pomorze” i “Modlin”. Brak wody, żywności, amunicji i katastrofalna sytuacja ludności cywilnej zmusiły Dowództwo Obrony Warszawy do kapitulacji. Stolica poddała się 28 IX 1939. Dzień później skapitulował Modlin. Gen. Rómmel dostał się do niewoli razem z garnizonem Warszawy. Marszałek Rydz-Śmigły wydał w Brześciu 11 września “Wytyczne”, w których wzywał do bezwzględnej obrony stolicy Polski. W jego planach Warszawa i Modlin miały stać się ośrodkami oporu w kraju zajętym przez agresora, podczas gdy wojska polskie walczyłyby na przedmościu “rumuńskim” i czekały na pomoc sojuszniczej Francji i Wielkiej Brytanii. Zamiary te nie spełniły się. 18 września Naczelny Wódz przekroczył granicę rumuńską i został internowany. (Jakub Ogonowski)