Stwórca i jego dzieło. Analizując „Hymn” Jana Kochanowskiego i fragment hymnu „Święty Boże” Jana Kasprowicza, porównaj sposoby przedstawienia Boga, świata i człowieka

Motyw Boga jako stwórcy, stworzonego przez niego świata i człowieka jest często podejmowany w literaturze różnych epok. Tak też renesansowy poeta Jan Kochanowski stworzył „Hymn” („Czego chcesz od nas, Panie”), a młodopolski Jan Kasprowicz napisał „Święty Boże”. W obu tekstach adresatem lirycznym jest Bóg, jednak odmienna jest sytuacja wypowiadania słów przez podmioty i postawa podmiotów wobec Stwórcy.
„Hymn” jest wyrazem filozofii hymnicznej. Rozpoczyna się apostrofą do Boga, którego ukazano jako władcę wszystkiego, pana całego świata i wszelkiego stworzenia. Jednostkowy podmiot liryczny, który identyfikuje się z całym człowieczeństwem mówi, że Pan jest hojny i przychylny ludziom, więc ci mogą pokładać w nim swoje nadzieje i powinni mu być wdzięczni, gdyż nie ma niczego idealniejszego od tego, co stworzone przez niego. Boga przedstawiono jako artystę, kreatora „Tyś niebo zbudował/ I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował”, dumnego ze swojego dzieła. Stwórca jest wszechmogący i wszechmocny, silny i potężny, jednak moc swą wykorzystuje w dobrych celach. Interesuje się światem i losami człowieka, nic nie jest mu obojętne, dlatego troszczy się dla nich o dostatni byt „z Twoich rąk wszelkie zwierzę patrza swej żywności./ A ty każdego żywisz z Twej szczodrobliwości”. Bóg to ognisko wszelkiej mądrości i doskonałości. Świat jest harmonijny i uporządkowany, każda stworzona przez niego rzecz ma określone ściśle określone zadania, wszystko w nim ma swój własny określony cel i sens. Bóg obdarzył go hojnie różnorodnością, każda pora roku jest inna i ukazuje inne dobra nadane przez Stwórcę. Świat, w przeciwieństwie do człowieka, jest cykliczny i wciąż odradza się na nowo. Podmiot liryczny przejawia postawę wdzięczności wobec Boga za to, co otrzymał w darze, jest szczęśliwy. Kunszt artystyczny „Hymnu” polega na zastosowaniu rymów parzystych, sylabiczności i regularności, które to nadają wierszu rytmikę. Użyto wiele środków poetyckich. W wierszu możemy wyróżnić przede wszystkim apostrofę („Czego chcesz od nas, Panie”) i liczne epitety („hojne dary”, „nieobeszłej ziemi”). Zachowano antyczne założenia hymnu, zawiera wątki dziękczynne, błagalne i pochwalne. Postawa podmiotu jest typowa dla założeń epoki renesansu, występuje dystans między nim a Stwórcą, którego dzieło ukazane jest w sposób obiektywny.

Jan Kasprowicz ukazuje Boga jako najwyższą siłę rządzącą światem, „władającą moc”. Stwórca jest silny i wszechpotężny. Pan to ktoś daleki i niedostępny dla człowieka, nie jest mu przychylny, przejawia postawę obojętności i nieczułości na ludzką krzywdę i nieszczęście. Ma wielką moc, ale nie interesuje się światem, podmiot zarzuca mu, że „ani spojrzy na padolny smug”, wszystko zostało pozostawione samo sobie. Świat ukazany jest jako chaotyczna masa dążąca do samozagłady. Ma właściwości przygnębiające i nie motywuje ludzi do bycia szczęśliwym, nawet staje się przyczyną jego dramatu. Główną przyczyną tego jest brak sprawowanej bożej opieki. Ludzie się buntują przeciw Stwórcy, mają świadomość porzucenia i zapomnienia o ich potrzebach. Oskarżają go o wszelkie zło panujące wokół i niesprzyjającą dolę bytu na Ziemi. Postawę buntu przeciw Bogu podkreśla struktura artystyczna wiersza, gdzie o podziale na wersy nie decyduje ilość sylab czy akcentów, a emocjonalizm. Występuje duża ilość wykrzyknień („o Nieśmiertelny!”), symboli, peryfraz, co jest dowodem na silny charakter ekspresyjny utworu. Sposób ukazania podmiotu lirycznego jest typowy dla założeń epoki Młodej Polski, gdyż widoczny jest w jego postawie dekadentyzm, stosuje silny ton bluźnierczy widoczny w apostrofach do Boga, a także podmiotowi brakuje dystansu między nim a Stwórcą.

Oba te wiersze ukazują Boga, stworzony przez niego świat i postawy człowieka w sposób różny. W „Hymnie” Kochanowskiego Stwórca jest dobry i przyjazny człowiekowi, a w „Święty Boże” obojętny na losy świata. Metody przedstawienia tego motywu mogą wynikać z założeń epoki. W czasach renesansu powszechny był optymizm religijny, którego brakuje w Młodej Polsce, gdyż ten okres cechuje dekadentyzm, a także inne postawy pesymistyczne ukazujące beznadziejność świata.