Wiosna ludów

Wystąpienia rewolucyjne, które przetoczyły się przez Europe w latach 1848-1849, historiografia nazwała Wiosną Ludów. Część owych wystąpień związana była z ruchami społecznymi- ludzie niższych stanów domagali się poprawy warunków życia. Inne wiązały się z żądaniami zmiany ustroju politycznego czy zrywów na tle narodowościowym.
Zrywy te skierowane były przeciwko władzy autorytarnej, które spowodowane zostały m.in.: dążeniem do zjednoczenia kraju (Niemcy, Włochy), walką o ustrój republikański (Francja), chęcią wyzwolenia się narodów spod obcego panowania (północne Włochy, kraje wchodzące w skład monarchii habsburskiej, Wielkie Księstwo Poznańskie), konfliktem nowej burżuazji ze starą, nie rozwiązaną sprawą uwłaszczenia chłopów (Niemcy, monarchia habsburska, ziemie polskie) lub dążeniem do nadania nowej konstytucji (Niemcy, Prusy, monarchia habsburska). Na problemy te nałożył się kryzys gospodarczy lat 1846-1848 oraz kilka lat nieurodzaju.

Początki wiosny ludów - Francja

Wiosna Ludów rozpoczęła się we Francji. Król Ludwik Filip, który cieszył się na początku swoich rządów dużym poparciem społeczeństwa zaczął je tracić. Przeciwnikami króla byli rojaliści zwolennicy dynastii Burbonów (zdetronizowanej w 1830 r. ) republikanie, socjaliści oraz bonapartyści. Prasa opozycyjna, która była wówczas dość popularna również przyczyniła się do osłabienia pozycji władcy. Na łamach tych gazet publikowano liczne błędy i nadużycia urzędników państwowych. Coraz częściej odbywały się publiczne bankiety, na których krytykowano rządy Ludwika Filipa. Rewolucja lutowa (22-24 lutego 1848 r.) wybuchła gdy zakazano organizacji tych bankietów. Zryw doprowadził do abdykacji i emigracji króla. Francja po raz drugi stała się republiką. Utworzono rząd tymczasowy który zapowiedział wybory powszechne, w których będzie mógł zagłosować każdy dorosły mężczyzna. Utworzono również Komisję Luksemburską, zajmowała się ona problemami społeczeństwa. Dzięki komisji dzień pracy został ograniczony do 10-11 godzin zapewniono też wszystkim bezrobotnym w Paryżu prace po przez utworzenie warsztatów narodowych.
Jednak zatrudnienie ok. 100 tys. ludzi do robót publicznych rujnowało budżet państwa, dlatego rząd zastanawiał się jak zakończyć te akcje.
Wybory sprawiło, że Francja stała się republiką liberalno-demokratyczną. Pierwszym poważnym konfliktem wewnątrz nowych władz po wyborach był spór o zakres w jakim państwo miało przejąć opiekę socjalną. Rozwiązano komisję Luksemburską następnie zaczęto się zastanawiać nad warsztatami narodowymi. Wyższe warstwy społeczeństwa były przeciwne, aby utrzymywać warsztaty z podatków. Chęć zlikwidowania ich wywołało bunt niższych warstw społecznych (w czerwcu 1848). Walki zostały krwawo stłumione przez oddziały rządowe. Robotnicy uświadomili sobie wówczas, że ich byt nie ulegnie poprawie w tym ustroju. W listopadzie 1848 r. uchwalono nową konstytucje, która gwarantowała suwerenność ludu, wolność, równość i braterstwo. Zgromadzenie prawodawcze miało sprawować najwyższą władzę w państwie, przedstawicieli wybierano raz na 3 lata. Prezydentowi powierzono władzę wykonawczą a jego kadencja miała trwać 4 lata po których to społeczeństwo miało by wybrać następcę. Wybory wygrał Ludwik Napoleon Bonaparte . W 1852 r. zrezygnował z republiki na rzecz cesarstwa , przywrócił monarchię ogłaszając się cesarzem Napoleonem III .

Wiosna ludów oraz zjednoczenie krajów niemieckich

Kryzys gospodarczy nie ominął również Związku Niemieckiego. Wzrosła liczba bezrobotnych wskutek bankructwa fabryk i zakładów rzemieślniczych. W marcu 1848 r. w południowych i zachodnich krajach niemieckich doszło do wystąpień chłopów, którzy domagali się zniesienia nadal obowiązujących obciążeń feudalnych. Wydarzenia te oraz pogłoski napływające z Francji zaktywizowały liberałów, którzy głośno zaczęli się domagać wolności słowa i nowoczesnej konstytucji. Demokraci dodali do tych postulatów hasło zjednoczenia Niemiec. W Kolonii robotnicy żądali też prawa do swobodnego zrzeszania się i przedstawili cały szereg postulatów ekonomiczno-społecznych.
Do niebezpiecznej sytuacji doszło w Berlinie, gdzie w trakcie ogłaszania projektów reform w kierunku zebranych na placu zamkowym ludzi padły strzały, od których zginęło ok. 200 osób. Chcąc uspokoić nastroje, król pruski Fryderyk Wilhelm IV powołał rząd złożony m.in. z przedstawicieli liberałów. Zwołany wkrótce Landtag Pruski (2 kwietnia) uchwalił wolność prasy, wyznania, zebrań i stowarzyszeń. Posłowie nie chcieli wprowadzić większych zmian, gdyż obawiali się rewolucji społecznej, polskie oraz zbrojnej interwencji Mikołaja I. Nie byli też pewni zachowania się pruskich konserwatystów - junkrów, oficerów, pastorów, a także samego króla.
We Frankfurcie nad Menem (18 maja 1848 r.) rozpoczął obrady ogólno niemiecki parlament, którego podstawowym zadaniem było opracowanie ogólno niemieckiej konstytucji. Została ona ogłoszona 28 marca 1849 r. Na jej podstawie Niemcy miały tworzyć federację państw rządzoną przez dziedzicznego cesarza, wybierającą wspólny rząd i dwuizbowy parlament. Państwa wchodzące w skład tej federacji miały jednak zachować bardzo szeroką autonomię.
W parlamencie frankfurckim zwyciężyła koncepcja tzw. Małych Niemiec, co oznaczało, że w przyszłej federacji nie było miejsca dla Austrii. Koronę cesarską zaproponowano królowi Prus, który odmówił jej przyjęcia, ponieważ był zwolennikiem odgórnego zjednoczenia Niemiec (dokonanego na drodze porozumienia pomiędzy poszczególnymi władcami niemieckimi). Wkrótce też przystąpiono do zdławienia rewolucji. Parlament ogólnoniemiecki został rozwiązany, a posłowie wydaleni z kraju. Powstania w miastach niemieckich zostały krwawo stłumione przez wojska pruskie.

Walka o nową konstytucje i obalenie Metternicha w państwie Habsburgów

W państwie Habsburgów obok niechęci do rządu (zwłaszcza do Metternicha) i antagonizmów społecznych, w 1848 r. ze szczególną siłą dały o sobie znać tendencje narodowo-wyzwoleńcze w Galicji, Włoszech, na Węgrzech, a także w Chorwacji i Czechach.
Pod wpływem wydarzeń z Francji i Prus także w Wiedniu 12 marca 1848r. doszło do demonstracji. Przerażony Metternich opuścił miasto, ale demonstrantom to nie wystarczyło. Żądali parlamentu, konstytucji, niezawisłych sądów, zniesienia przywilejów stanowych, równouprawnienia religijnego i narodowego. Do protestów przystąpili też robotnicy, którzy zaczęli głosić znacznie radykalniejsze hasła. To sprawiło, że burżuazja postanowiła pójść na kompromis z władcą - zadowoliła się dymisją Metternicha, zniesieniem cenzury, obietnicą konstytucji i utworzeniem Gwardii Narodowej.
25 kwietnia 1848 r. cesarz Ferdynand I nadał konstytucję, która zniosła system absolutny. Wiedeńczycy woleli jednak, by konstytucja była uchwalona przez parlament, gdyż obawiali się, że ogłoszona przez cesarza może być w każdej chwili przez niego odwołana. Cesarz postanowił więc chwilowo opuścić stolicę. W jego imieniu arcyksiążę Jan otworzył obrady sejmu konstytucyjnego. Zniósł on pańszczyznę i przeprowadził uwłaszczenie chłopów (za częściowym odszkodowaniem). Nie przysporzyło to sejmowi popularności ani wśród chłopów, ani wśród ziemiaństwa.
Tymczasem wojska austriackie pod dowództwem feldmarszałka Radetzky'ego odniosły zwycięstwo we Włoszech, co pozwoliło na pewne uspokojenie nastrojów w Wiedniu i powrót cesarza do stolicy. Stłumione także zostało powstanie praskich radykałów przeciwko czeskim legalistom oraz spacyfikowano Kraków i Lwów.
Trudna sytuacja utrzymywała się nadal na Węgrzech, gdzie Komitet Obrony Narodowej z Lajosem Kossuthem na czele rozpoczął powstanie. Kiedy rząd zdecydował się wysłać przeciw Węgrom wojsko stacjonujące w Wiedniu, w stolicy Austrii 6 października wybuchło powstanie. Na miasto zostały skierowane armie Windischgratza i Jelacicia. 31 października powstanie wiedeńskie upadło, a wobec walczących zastosowano bardzo surowe represje.2 XII 1848 r. cesarz Ferdynand I abdykował, a na tronie zasiadł jego 18-letni bratanek Franciszek Józef I, który rządził Austrią aż do 1916 r.

Powstanie węgierskie

Na czele węgierskiej opozycji antywiedeńskiej stali Lajos Kossuth i poeta Sandor Petofi, który był inicjatorem powstania. Wybuchło ono w marcu 1848 r. Jeszcze w tym miesiącu sejm stanowy węgierski uchwalił konstytucję, która została zaakceptowana przez cesarza austriackiego Ferdynanda I (był on jednocześnie królem Węgier). Konstytucja wprowadzała wolność prasy oraz dwuizbowy parlament, który kontrolował rząd, a także znosiła pańszczyznę. Szybko okazało się, że zdecydowana większość szlachty węgierskiej i mieszczaństwa dąży jedynie do autonomii w ramach monarchii habsburskiej. Tylko niewielka część szlachty opowiadała się za całkowitą niezależnością państwa. Sytuację komplikował jeszcze fakt, że w skład Korony Węgierskiej wchodziły też ziemie zamieszkane przez Rumunów, Słowaków, Chorwatów. Często na tych terenach szlachta była (w przeciwieństwie do chłopów) narodowości węgierskiej. Tak więc do antagonizmów narodowościowych dochodziły jeszcze klasowe. Szlachta bała się, że Austriacy użyją przeciw niej rumuńskich czy chorwackich chłopów. Kiedy jesienią 1848 r. rząd austriacki zdecydował się wysłać na Węgry armię Jelacicia, rozpoczęła się regularna wojna austriacko-węgierska.8 października 1848 r. Kossuth powołał Węgierski Komitet Obrony i rozpoczął formowanie armii, w której znaleźli się też polscy generałowie Henryk Dembiński i Józef Bem. Pod koniec 1848 r. powstał legion polski z gen. Józefem Wysockim na czele.
W styczniu 1849 r. Peszt i Buda zostały zajęte przez armię Windischgratza, a 4 marca cesarz Franciszek Józef I wydał tzw. manifest ołomuniecki, na mocy którego Węgry zostały włączone do cesarstwa. W odpowiedzi na to 14 kwietnia rząd i sejm węgierski ogłosiły w Debreczynie "deklarację niepodległości" i zdetronizowały Habsburgów. Jednak część węgierskich magnatów i generałów nie była z tego zadowolona. Na pomoc Austriakom przyszły wojska cara Mikołaja I. Po zaciętych walkach i ostatecznej klęsce pod Temeszwarem, 13 sierpnia 1849 r. powstańcy ogłosili kapitulację.

Wiosna ludów w państwach włoskich

Ruchy rewolucyjne ogarnęły też państwa włoskie, które domagały się obalenia rządów absolutnych oraz do zjednoczenia . Zryw spowodowany był w dużej mierze przez kryzys gospodarczy, głód i brak środków do życia znacznie zradykalizował nastroje mieszkańców Italii. Doszło do poważnych rozruchów w Rzymie, Turynie, Mediolanie i innych miastach. Na wieść o dymisji Metternicha doszło do powstania w Wenecji, gdzie rząd rewolucyjny ogłosił powstanie republiki. Austryjacy wycofali się z Lombardii i Wenecji , a książęta z innych państw włoskich także wyjeżdżali w popłochu.
Prawie wszyscy Włosi chcieli wojny z Austrią i wierzyli w wygraną. Na wodza wybrali króla Karola Alberta, który jak się później okazało nie miał ani zdolności wojskowych ani politycznych. Po krótkim okresie włoskich sukcesów w walce przeciwko Austrii sytuacje znacznie się pogorszyła. 27 lipca 1848 r. Austryjacy odnieśli zwycięstwo pod Custozzą i odzyskali Wenecję oraz Lombardię.
Na przełomie 1848-1849 na skutek katastroficznej sytuacji ekonomicznej nastroje we Włoszech stawały się coraz bardziej radykalne. W państwie kościelnym radykałowie ogłosili powstanie republiki Rzymskiej. Papież poprosił o pomoc Austrię, Francję i Hiszpanię, co doprowadziło do kolejnych działań zbrojnych w marcu 1849 r..Włosi ponieśli klęskę. Austryjacy w marcu 1849 r. pokonali oddziały włoskie pod Novarą. Rzym w lipcu 1849 r. zdobyły oddziały francuskie. Do końca sierpnia 1849 r. sytuacja we Włoszech została opanowana, a rewolucjoniści ponieśli klęskę.