Porównanie "Króla Edypa" i "Kartoteki".

?Król Edyp? to jedna z najsłynniejszych tragedii antycznych, którą stworzył Sofokles. Wielu twórców na przestrzeni wieków starało się napisać dzieła, które nawiązywałyby do tego starożytnego gatunku. Jednym z nich jest Tadeusz Różewicz, autor ?Kartoteki?, która uzyskała miano współczesnej tragedii.
Tytułowym, a zarazem głównym bohaterem dzieła Sofoklesa jest Edyp ? król Teb, który nie może uciec od fatum - przeznaczenia, będącego jednym z nieodłącznych elementów antycznej tragedii. Edyp jest synem Lajosa ? władcy Teb i jego żony Jokasty, przepowiednia głosiła jednak, że ojciec zginie z rąk syna, dlatego też malec został porzucony u stóp Koryntu. W ten sposób Edyp trafił na dwór władców Koryntu, którzy przygarnęli go i wychowali jak syna. Gdy dorósł, wyrocznia delficka oznajmiła mu, że zabije swego ojca, a potem będzie dzielił łoże ze swą matką. Przerażony Edyp, myśląc, że jest prawowitym synem króla i królowej Koryntu wyruszył w długą tułaczkę, by jego los nie mógł się dokonać. Napadnięty na drodze przez kilku ludzi, zabija Lajosa, nie będąc świadomym, że to on jest jego ojcem. Gdy dociera do Teb, okazuje się, że miasto jest prześladowane przez straszliwego Sfinksa, porywającego ludzi. Warunkiem wypędzenia stworzenia z miasta jest rozwiązanie jego zagadki. Ta sztuka udaje się Edypowi, za co otrzymuje on od Kreona tron Teb i Jokastę za żonę. W taki sposób spełnia się jego przeznaczenie, które możemy określić wręcz ironią losu.
Edyp pochodzi z wyższego rodu, jest postacią tytułową, a jego losy mają tragiczny finał, jest to typowy zabieg zastosowany przez autora, aby zachować konwencje tragedii antycznej. W podanym fragmencie przedstawiony został moment, w którym główny bohater dowiedział się o popełnionym ojcobójstwie i z rozpaczy wydłubał sobie oczy, symbolizuje to upadek Edypa. Doskonale został ukazany także tragizm bohatera, jego rozpacz, niemożność dokonania wyboru tzw. konflikt tragiczny. Sam Edyp wie, że nie mógł zapanować nad swoim losem, ponieważ kierują nim siły wyższe, dlatego też przyjmuje wszystko z pokorą. Główny bohater dokonuje rozrachunku ze swoim życiem, jest świadomy swojej hańby, o czym świadczą słowa: ?nędzny ja, wyrodny syn?. Edyp uznał swą zbrodnię, wiedząc, że tak musiało się stać, ponieważ to fatum determinuje jego życie. W tragedii widoczna jest także obecność chóru, który komentuje wydarzenia, co ma na celu jeszcze większe uświadomienie czytelnikowi pewnych kwestii. Język jakim posługuje się główny bohater jest podniosły, jego wypowiedzi mają charakter lamentacyjny, występują liczne wykrzyknienia, pytania retoryczne oraz zwroty nacechowane emocjonalnie. Ponadto autor zachował zasadę decorum czyli tzw. niemieszania estetyk, w starożytnej tragedii bardzo ważna była dominująca rola tragizmu, zaś komizm nie mógł w żadnym wypadku się z nim łączyć. Kolejną charakterystyczną cechą tragedii, którą zastosował Sofokles w ?Królu Edypie? jest zasada trzech jedności. Występuje spójność czasu, ponieważ akcja rozgrywa się w ciągu jednego dnia, akcji, podjęty został tylko jeden wątek, dotyczący niezawinionej zbrodni Edypa oraz jedność miejsca, ponieważ wszystko rozgrywa się przed pałacem w Tebach. W tej antycznej tragedii najważniejszą rolę pełni konflikt tragiczny, polega on na wewnętrznej walce głównego bohatera, który przypuszcza, że jest mordercą i pozostaje w kazirodczym związku z matką, nie wie jednak czy się do tego przyznać i uchronić miasto od plag czy zataić. Duchowe cierpienie bohatera przewyższa nawet ból fizyczny.
Utwór został podzielony według tradycyjnego schematu : prologos - wprowadzenie w akcję, parodos - wejście chóru, epeisodiony - jednostka kompozycyjna tragedii ? monolog albo dialog aktorów i stasimony - pieśni chóru komentujące zdarzenia z wcześniejszej sceny, exodos - wyjście chóru. W kolejnych epeisodionach udział bierze jednocześnie maksymalnie trzech aktorów. Sofokles jako pierwszy wprowadził na scenę trzeciego aktora, ponieważ wcześniej dopuszczalnych było tylko dwóch.
Zupełnie inne zasady kompozycji zostały zastosowane we współczesnym dramacie pt. ?Kartoteka?, autorstwa Tadeusza Różewicza. Tu konstrukcja jest otwarta, a układ kompozycyjny przeczy klasycznym regułom. Brak jest podstawowej zasady trzech jedności. Czas jest synchroniczny a nie linearny, ponieważ bohater jest równocześnie dzieckiem i dorosłym mężczyzną. Jedynie stałym miejscem akcji jest pokój bohatera, jednak pełni on rolę kawiarni, ulicy i pomieszczenia przechodniego. Akcję dramatu stanowią chaotyczne, nie powiązane logicznie wydarzenia. W utworze występuje chór starców, kreowany na wzór antycznego, jednak zupełnie odbiega on od starożytnych tradycji. Przytoczony fragment ?Kartoteki? ukazuje bohatera dramatu, który nie ma nawet konkretnego imienia, ponieważ założeniem autora było, aby główną postacią utworu był reprezentant całego pokolenia wojennego, którego można jednak utożsamiać z kimkolwiek. Bohater, którego poznajemy jest porażony wojną, bezsilny, wewnętrznie pusty i bierny. Większość swojego czasu spędza w łóżku, rozmyślając przy tym często o rzeczach bardzo przyziemnych. Wypowiedzi bohatera są nieskładne, wynika to poniekąd z koncepcji rzeczywistości jaką zastosował Różewicz. Świat przedstawiony w dramacie jest z pozoru realny, choć w gruncie rzeczy rządzi nim groteska. Ludzie są śmieszni, jakby byli karykaturami samych siebie. Postacie przechodzą, rozmawiają, ale w gruncie rzeczy do niczego ich to nie prowadzi. Nie potrafią się ze sobą porozumieć, mówią do siebie, ale tak naprawdę się nie słuchają. Nie kierują nimi żadne wielkie idee. Są szarzy i nijacy podobnie jak rzeczywistość, która ich otacza. Świat w kartotece jest jakby płaski, pozbawiony trzeciego wymiaru, jaki nadać by mu mogły wiara w prawdziwe wartości i ważne ogólnoludzkie idee. Bohatera dramatu charakteryzuje postawa konsumpcyjna, co widać w rozmowie z wujkiem, któremu tłumaczy, jak wiele mu jeszcze potrzeba do szczęścia. Postawa ta jest charakteryzuje współczesnego człowieka, dla którego miarą szczęścia jest często ilość posiadanych dóbr. We fragmencie doskonale zostało zobrazowane wewnętrzne rozbicie bohatera, chaos, brak perspektyw oraz wyższych idei. Różewicz w ?Kartotece? próbuje ukazać jak destrukcyjnym doświadczeniem jest wojna. Główny bohater utracił porządek moralny świata, tęskni za dawnym ładem. Ponadto mężczyzna został pozbawiony wszystkich wartości, które są niezwykle ważne, aby normalnie funkcjonować w społeczeństwie. Autor współczesnego dramatu pragnie pokazać czytelnikowi świat w stanie rozpadu i chaosu oraz moralnych konsekwencji, które to ze sobą niesie dla człowieka. Głęboki niepokój artysty sprawia, że decyduje się dokonać gorzkiego rozrachunku z historią swojego pokolenia. Bohater wykreowany przez Różewicza ma świadomość zła jakie niesie za sobą wojna. Nie potrafi się on porozumieć z pokoleniem, które nie doświadczyło tak trudnych wydarzeń historycznych, wciąż tkwi w rzeczywistości wojennej czego dowodzi reakcja na niemieckie komendy. Życiorys bohatera ma charakter groteskowy, poważne fakty takie jak np. rok 1939, będący przełomowym momentem w jego życiu, przeplatają się z rzeczami mało istotnymi, zabawnymi, a zarazem przyziemnymi. Tadeusz Różewicz zaprzecza regułom klasycznego dramatu, świadomie łamie oraz odwraca utarte schematy i formy. Bohater utworu jest całkowicie przeciętny, także język nie wyróżnia się niczym szczególnym. Wszystkie te zabiegi zastosował autor, aby ośmieszyć i sparodiować klasyczną antyczną tragedię.
Konfrontacja greckiego dramatu ze współczesnym ukazuje wiele sprzeczności. Bohater ?Kartoteki? w niczym nie przypomina antycznego. Współczesny dramat celowo pozbawiony został zasad według, których tworzona była starożytna tragedia, a elementy, które pozostawiono mają na celu jedynie sparodiowanie klasyki. Jednak ?Król Edyp? i ?Kartoteka? mają także cechy wspólne. Obydwa dzieła posiadają charakter uniwersalny, ponieważ ukazują tragizm ludzkiego istnienia. W starożytności wynikało ono z fatum ? przeznaczenia decydującego o losach bohatera, a we współczesności wynika ono z determinującej roli, jaką odgrywa historia. Obie kreacje bohaterów służą rozpoznaniu egzystencjalnej sytuacji człowieka.