Balladyna – tytułowa bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego (wyd. 1839)

Stworzona na wzór spotykanej często w twórczości ludowej złej siostry. Goplana mówi o B.: „ona złe ma serce”. Ta wieśniaczka, córka wdowy i siostra Aliny, zdolna jest posunąć się do zbrodni, by osiągnąć zamierzony cel – awans społeczny i władzę. Jest piękna – blada (czasem nazywana też Bladyną), czarnowłosa i czarnooka, ale okrutna, egocentryczna i leniwa, namiętna, gwałtowna w słowach i czynach. B. dąży do poślubienia księcia Kirkora ze względu na jego pozycję społeczną, nie z miłości, jest bowiem kochanką Grabca – syna organisty. Podczas rywalizacji z siostrą w zbieraniu malin, w której nagrodą ma być małżeństwo z księciem, B. zabija Alinę, odbierając jej pełen owoców dzban. Konwencja balladowa zostaje więc złamana, gdyż to nie dobra siostra zostaje nagrodzona. Pierwsza zbrodnia jest dla bohaterki progiem samopoznania, odtąd jej determinacja jest uświadomiona, mówi: „Na niebie/Jest Bóg... zapomnę, że jest, będę żyła,/Jakby nie było Boga.” Czerwone znamię na czole, obsesja wszechobecności krwi po zabiciu Aliny i widzenie jej ducha zbliża postać B. do Szekspirowskiej Lady Makbet (Makbet Lady). Kreacja B. stanowi doskonałe studium zbrodni; Słowacki ukazuje ewolucję zabójczyni, jej walkę z normami obyczajowymi i – przede wszystkim – z własnym sumieniem, a także poszukiwanie sprzymierzeńców i stopniowe uniezależnianie się od nich, zyskiwanie umiejętności posługiwania się ludźmi. Zostawszy grabinią, dziewczyna wypiera się swego pochodzenia i wypędza matkę, zostaje kochanką Kostryna – bezwzględnego najemnego niemieckiego rycerza, karierowicza i zbrodniarza, który pomaga jej w walce przeciw Kirkorowi. Jej kolejnymi ofiarami są wysłannik męża – Gralon, przybyły na jej dwór jako król dzwonkowy Grabiec (motywem zbrodni jest tu posiadana przez niego korona Piastów), pustelnik, który wie o zabiciu Aliny, oraz Kostryn – ostatni świadek jej czynów. Kiedy jednak B. zostaje królową, konwencja zbrodniarki, według której konsekwentnie ta postać była kreowana, zostaje złamana. Kobieta, która doszła do celu poprzez najgorsze zbrodnie, okazuje się idealnym władcą, odkrywa w sobie powołanie do wielkości, mówi: „wyższa teraz nad sąd ludu/Będę, czym dawno byłabym zrodzona/Pod inną gwiazdą. Życie pełne trudu/Na dwie półowy przecięła korona”. Przysięga sobie być sprawiedliwą i decyzja ta znajduje potwierdzenie w scenie sądu, na którym skazuje samą siebie na śmierć, a wyrok wykonuje piorun Boży. W przypadku B. paradoksalnie zło prowadzi do dobra, ale nie przestaje być złem i musi zostać ukarane.
Zob. też: Filon.

BALLADYNA
Kto to?... zawołał ktoś?... czy to ja sama
Za siebie samą modliłam się?... Żmija,
Kobieta, siostra – nie siostra. Krwi plama
Tu – i tu – i tu –
Pokazując na czoło, plami je palcem.
I tu. – Któż zabija
Za malin dzbanek siostrę?... Jeśli z bora
Kto tak zapyta? Powiem – ja. – Nie mogę
Skłamać i powiem: ja! – jak to ja?... Wczora
Mogłabym przysiąc, że nie... W las!... w las!... w drogę,
Wczorajsze serce niechaj się za siebie
Modli. – Ach, jam się wczoraj nie modliła.
To źle! źle! – dzisiaj już nie czas... Na niebie
Jest Bóg... zapomnę, że jest, będę żyła,
Jakby nie było Boga.
(J. Słowacki, Balladyna)

Warto wiedzieć: Na podstawie dramatu Słowackiego powstała opera Goplana (1896) W. Żeleńskiego oraz film Balladyna (2003) w reż. M. Trelińskiego. Ilustracje do dzieła Słowackiego stworzył F. Ruszczyc, obrazy nim inspirowane malowali: M.E. Andriolli, W. Gerson, W. Kotarbiński.

Magdalena Siwiec
Wydawnictwo Park