Dlaczego się buntują? Przedstaw literackie portrety bohaterów niepokornych i nie pogodzonych ze światem.

Aby rozpatrywać zjawisko buntu w literaturze, należy się najpierw zastanowić, czym właściwie jest „bunt.”. Słownik języka polskiego podaje dość prostą definicję, mianowicie, że jest to «sprzeciw, protest, opór». Bunt jest zjawiskiem bardzo powszechnym, buntujemy się przeciwko Bogu, ideałom, społeczeństwu, ojczyźnie, rodzinie, miłości. Bunt jest wpisany w naturę człowieka, więc nie ma osoby, której odpowiada wszystko i która na wszystko się zgadza. Bunt bierze się także z potrzeby ulepszenia - siebie i świata. W takim razie bohater literacki, który jest buntownikiem to nikt inny jak osoba buntująca się, jednostka wybitna, zdolna do tego, by wybić się z szarego tłumu i zrobić coś na przekór innym. Przykłady takich bohaterów literackich zaprezentuję w mojej pracy.
Znaną wszystkim buntowniczką jest Antygona, bohaterka antycznej tragedii Sofoklesa. Była córką Edypa oraz siostrą Polinejkesa i Eteoklesa. Kiedy jej brat Polinejkes zginął w walce ze swoim bratem, chcąc zdobyć zbrojnie Teby, został okrzyknięty zdrajcą i bezwzględny król Kreon zabronił pochowania jego ciała (brak pochówku, wg wierzeń Greków, prowadzi do tego, że dusza zmarłej osoby nigdy nie zazna spokoju po śmierci; miała to być kara za zdradę). Antygona jednak nie mogła się na to zgodzić. Udaje się do króla z prośbą, aby mogła pochować swojego ukochanego brata, jednak nie przynosi ona skutku. Antygona staje przed trudnym wyborem: jest rozdarta między tym, co nakazuje jej prawo, a między własnymi uczuciami i sumieniem. Buntuje się jednak przeciwko nakazowi króla i postanawia pochować brata. Skazana za to na śmierć przez Kreona została zamknięta w skalnej grocie, gdzie odebrała sobie życie, nim nadeszła wiadomość o ułaskawieniu. Jej bunt nie był misją, nie zrobiła tego z potrzeby ulepszania świata. Za czyn podyktowany głosem sumienia przyszło jej zapłacić najwyższą cenę. Jej uczucia do brata stały się przyczyną jej śmierci. Takie postępowanie jest przykładem buntu, który nie niesie ze sobą nic dobrego, a wręcz przeciwnie, powoduje kolejne tragedie.
Bohaterem, który jest idealnym przykładem buntownika z misją, potrzebą zmiany świata i niesienia ludziom pomocy jest Tomasz Judym, bohater „Ludzi Bezdomnych” Stefana Żeromskiego. Tomasz jest lekarzem co czyni go osobą wyjątkową i w pewien sposób lepszą od innych. Pełni zawód misyjny (tak samo jak inna bohaterka Żeromskiego – Stasia, która jest nauczycielka i tytułową „siłaczką”). Zdobyte we Francji doświadczenia Judym chce wykorzystać po powrocie do Polski. Uważa, że lekarz powinien być podporą narodu. To Judym ma siłę i moc, aby prowadzić lud w imię nauki. Tomasz echuje się momentami naiwnością myślenia (przez swoje naiwne i oderwane od rzeczywistości idee), ale wynika to tylko z jego szlachetnego usposobienia. Wykazuje się ogromnym radykalizmem swoich poglądów, przez co zostaje odtrącony przez środowisko lekarskie (buntownicy często spotykają się z odrzuceniem ze strony innych). Przez swoje poczucie długu wobec społeczeństwa i potrzebę spłacenia go, zaprzepaszcza szansę na wielką miłość i założenie rodziny. Musi być w życiu sam, bo coś innego mogłoby mu przysłonić jego idee. Przez swój bunt wobec niesprawiedliwości świata jest rozdarty, a jego rozdarcie jest wewnętrznym tragizmem. Judym pozostaje jednak wierny swoim ideałom, co jest charakterystyczne dla buntowników (nawet, jeżeli ponoszą klęskę).
Innym tragicznym bohaterem – buntownikiem jest Konrad Wallenrod, bohater powieści poetyckiej Adama Mickiewicza o tym samym tytule. Konrad Wallenrod zbuntował się nie mogąc pogodzić się z niewolą, utratą niepodległości i ciemiężeniem narodu. Jedynym jego pragnieniem było życie w wolnej ojczyźnie i wszystko podporządkował walce o tę wolność. Jako doświadczony rycerz wie, że pokonać silniejszego przeciwnika może tylko podstępem. Z miłości do ojczyzny opuszcza żonę i przechodzi na stronę wroga. Podszywa się pod słynnego rycerza krzyżackiego Konrada Wallenroda i konsekwentnie realizuje swój plan (chce zniszczyć zakon krzyżacki od wewnątrz). Dla Litwy zdolny jest poświęcić wszystko (miłość, honor, także życie). W rażący sposób łamie zasady etyki rycerskiej a także chrześcijańskiej. Porządek świata nie został jednak zmieniony przez Konrada. Działał on samotnie i był zbyt słaby, aby coś wskórać. Jego bunt miał jednak ogromne znaczenie, gdyż świadczy o sile i determinacji człowieka, która kocha i chce walczyć o to co jest mu bliskie. Bunt i ofiara to najważniejsze postawy w jego życiu.
Innym przykładem człowieka buntownika może być Rodion Romanycz Raskolnikow z powieści Fiodora Dostojewskiego pt. \"Zbrodnia i kara\". Jest to człowiek rozbity wewnętrznie, który nie widzi w życiu większego sensu. Jest chwiejny, nic go nie cieszy i niczym się nie interesuje. Koncentruje się tylko na jednym-na planie - morderstwa. Miał swoją własną ideologię, której całkowicie się podporządkowywał. Nie utożsamia się z resztą społeczeństwa, do którego należy. Dlatego właśnie podzielił ludzi wg swoich własnych kryteriów na \"zwykłych\" i \"niezwykłych\". Pierwsza grupa to ludzie bierni, słabi i niezdolni by cokolwiek zmienić. On natomiast zalicza siebie do tej drugiej grupy. Przynależność do niej daje mu prawo buntu. To on ma prawo i siłę by zmieniać świat. Czuje się stworzony do unicestwienia złej osoby, dla dobra wszystkich ludzi. Uważa, że dla potrzeb ogółu można nagiąć normy etyczne. Chce złamać dotychczasowo przyjęte zasady i reguły, aby sprawdzić siebie, sprawdzić kim tak naprawdę jest. Bunt przeciwko społeczeństwu, normom etycznym, bierności ludzi prowadzi do jego osobistej tragedii. Morderstwo, które popełnił wyniszcza go psychicznie.
We wszystkich epokach literackich znajdujemy przykłady bohaterów – buntowników. Każdy taki bohater jest odbiciem uczuć i przemyśleń jego twórcy. Różne są źródła buntu i różne sposoby buntowania się. Niektórzy twórcy chcieli pokazać tragizm rozdarcia między własnymi uczuciami a nakazami narzuconymi z góry, inni wskazywali drogę poprzez pokazywanie bohaterów zdolnych do porzucenia wszystkiego i walki w imię obrony wolności i niepodległości ojczyzny, jeszcze inni wskazywali na to, że każdy z nas poprzez indywidualny bunt, może zmieniać świat. Bunty nie zawsze są skuteczne, a buntownicy ponoszą klęski. Zawsze jednak takie klęski pociągają za sobą zmiany. Z przytoczonych przykładów jak i z życia wiemy jedno - człowiek buntował się zawsze i zawsze będzie się buntował.

Bibliografia:
• DUNAJ, Bogusław. Popularny słownik języka polskiego. Wyd. 1. Warszawa: Wilga, 1998. ISBN: 83-7156-385-X
• RATAJCZAK, Wiesław. Słownik Motywów Literackich. Wyd. 1. Warszawa: Nakom Sp. z o.o., 2006. ISBN: 83-89529-19-X
• Wolna Encyklopedia Inetrnetu Wikipedia [dostęp: 10-06-2006]. Dostępna w Internecie: www.wikipedia.pl