Obraz i ocena społeczeństwa rosyjskiego w "Ustępie" III części "Dziadów". Przyjaźń Mickiewicza z Puszkinem

Autor „Dziadów”- Adam Mickiewicz- uniezależnił się w tym utworze od rygorów tradycyjnie pojętego dramatu, mógł poszerzyć krąg omawianych zagadnień dzięki wprowadzeniu do dzieła elementów epiki. Przykładami mogą być: obszerne opisy, wprowadzenie opowiadania.

Taką literacko autonomiczną częścią „Dziadów” jest „Ustęp”. Podzielony na części zatytułowane kolejno: „Droga do Rosji”, „Przedmieścia stolicy”, „Petersburg”, „Pomnik Piotra Wielkiego”, „Przegląd wojska” i „Dzień przed powodzią petersburską” stanowi jakby drugi akt utworu, ale odbiega od reguł kompozycyjnych charakterystycznych dla dramatu. Jest to raczej poemat utrzymany w tonie pamfletu wymierzonego w cara i społeczeństwo rosyjskie.

W „Ustępie” przedstawiona została postać pielgrzyma( Konrad) podróżującego z grupą wygnańców do Rosji, gdzie człowiek zmuszony był żyć w warunkach urągających ludzkiej godności. Znajduje się tu motyw autobioraficzny. Adam Mickiewicz został skazany jesienią 1824 r. na osiedlenie się w głębi Rosji.

W jednej z części pt. „Pomnik Piotra Wielkiego” Mickiewicz przedstawił historię swojej przyjaźni z jednym z rosyjskich poetów (odpowiednikami polskiego artysty i jego przyjaciela w utworze są Konrad i jego towarzysz). Pielgrzym spotyka rosyjskiego wieszcza, który jest jego przewodnikiem. Pod tą postacią kryje się Aleksander Puszkin lub Konrad Rylejew. Obu artystów Mickiewicz poznał w czasie pobytu w Rosji.

Pielgrzym jest bardzo związany emocjonalnie z przewodnikiem, potrafią się dzielić ze sobą własnymi rzeczami, wspierają się w trudnych sytuacjach „(...)Z wieczora na dżdżu stali dwaj młodzieńce/ Pod jednym płaszczem, wziąwszy się za ręce(...)”.

Mickiewicz wprost nazywa uczucie, którym Konrad dąży swojego towarzysza. Oboje bardzo szybko obdarzyli się zaufaniem „(...)Znali się z sobą niedługo, lecz wiele-/ I od dni kilku już są przyjaciele.(...)”.

Konrad jako poeta i wykształcony człowiek, zna się na sztuce i literaturze. Uznaje swojego przyjaciela za godnego siebie artystę, opisując go epitetem „sławny”.

Bohater i jego przewodnik, jako poeci, uważają się za indywidualistów, ludzi wyjątkowych, nieprzeciętnych. Taka sama jest ich przyjaźń. Mickiewicz za pomocą wyszukanej metafory opisał znajomość obu artystów. Przyrównał ich do dwóch gór alpejskich, które „rozerwał nurt wody”. Tym wartkim potokiem może być nienawiść i agresja, która od wieków dzieli oba narody( Polaków i Rosjan). Podkreślił również, że przyjaźń ta nie jest prosta, dla zwykłych ludzi wręcz niemożliwa.

Jednak poeci nie zwracają uwagi na przeciwności losu, lekceważą stereotypy i przeciwstawiają się negatywnym uczuciom „(...)Ledwo szum słyszą swej nieprzyjaciółki,(...)”. Uważają, że stoją ponad realnym światem, gdyż mają dar kreowania własnych wizji rzeczywistości „(...)Ich dusze wyższe nad ziemne przeszkody,(...)”.
Ich przyjaźń opiera się na zgodności poglądów. Stali się bratnimi duszami dzięki dążenie do wspólnego celu- powstania przeciwko carskiemu aparatowi władzy( zarówno Mickiewicz, jak i Puszkin byli uczestnikami spisków przeciw carowi) „(...)Chyląc ku sobie podniebne wierzchołki.(...)”.

Język utworu charakteryzuje się różnorodnością figur stylistycznych, bogactwem słownictwa. Opis przyjaźni jest rozbudowany, plastyczny, oddziałuje na wyobraźnię czytelnika. Język tej części „Dziadów” jest prosty, bardzo emocjonalny, metafory i symbole czytelne dla każdego odbiorcy.

W tym fragmencie Mickiewicz opisał historię swojej przyjaźni z rosyjskim wieszczem. Mimo trudnej sytuacji politycznej obu krajów artyści znaleźli wspólny język i obrali tą samą drogę życiową. Za cel postawili sobie walkę z carską Rosją zarówno bronią, jak i piórem. Mickiewicz przypisał poetom rolę przewodników kształtujących świadomość narodową obywateli swojego kraju.