Plan Pierre’a Wernera - przygotowanie pierwszych założeń unii gospodarczej i walutowej

W marcu 1970 roku Rada Ministrów powierzyła zadanie przygotowania planu tworzenia unii gospodarczej i walutowej grupie ekspertów pod przewodnictwem Pierre’a Wernera . Członkami grupy byli przewodniczący wszystkich powołanych dotychczas komitetów, reprezentujący kraje członkowskie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej . Należały do nich: Komitet Walutowy, Komitet Gubernatorów Banków Centralnych, Komitet Polityki Budżetowej oraz Komitet Gospodarczej Polityki Średnio - i Długookresowej .
W praktyce proces integracji walutowej nie przebiegał ani szybko, ani łatwo. Ze względu na odmienne podejście do tworzenia UGW, państwa EWG dzieli się na dwa „obozy”, zwane – monetarystami i ekonomistami.
Poglądy monetarystów podzielały Francja, Belgia i Luksemburg, które na pierwszym miejscu stawiały integrację państw członkowskich EWG na płaszczyźnie walutowej, na drugim zaś – gospodarczej.
Do ekonomistów zaliczano RFN, Holandię oraz Włochy. Dla tych krajów sprawami nadrzędnymi było ustabilizowanie wysokości stopy inflacji, deficytu budżetowego i zadłużenia państwowego – a więc koordynacja w najważniejszych dziedzinach ekonomicznych. Powodem takiego rozumowania ekonomistów, było osiągnięcie wysokiego stopnia zbieżności gospodarek narodowych państw EWG .
W grudniu 1969 roku na konferencji w Hadze podjęto decyzję utworzenia UGW na bazie Planu Wernera. Zakładał on utworzenie planowanej unii w trzech etapach do 1980 roku. Etapowy plan miał doprowadzić do utworzenia obszaru, w którym państwa członkowskie EWG:
 korzystałyby ze swobodnego obrotu towarami, usługami, osobami i kapitałem;
 miałyby możliwość wyeliminowania braku równowagi gospodarczej i nieuczciwej konkurencji;
 mogłyby osiągnąć wzrost zatrudnienia, stabilność cen, zmniejszenie dysproporcji regionalnych, co prowadziłoby do wzrostu dobrobytu.
Zdaniem autorów Planu Wernera pierwszym krokiem w tworzeniu UGW było wprowadzenie pełnej i nieodwracalnej wymienialności walut, zlikwidowanie marży wahań ich kursów, ustanowienie stałych parytetów walut oraz pełna liberalizacja obrotu kapitałowego . Ostatecznym rezultatem tych działań miało być wprowadzenie wspólnej waluty.
Plan Wernera proponował utworzenie dwóch organów. Jeden z nich miałby wpływ na politykę gospodarczą całej Wspólnoty, a więc na sprawy związane ze zmianami wysokości budżetów narodowych, sposobem finansowania deficytów lub nadwyżek budżetowych itp. Drugi organ miał być odpowiedzialny za prowadzenie polityki walutowej.
W raporcie grupy pod przewodnictwem Pierre’a Wernera widoczna była próba równoczesnego podejmowania działań na płaszczyźnie gospodarczej i walutowej. Plan ten starał się więc pogodzić poglądy ekonomistów i monetarystów.
Pełna i nieodwracalna wymienialność walut państw EWG miała zostać osiągnięta w pierwszym etapie dochodzenia do UGW. Aby możliwe było osiągnięcie tego kryterium, zawężono marże kursów walut przy wymianie jednej waluty na drugą. Zgodnie z przyjętym planem, Komitet Gubernatorów Banków Centralnych zmniejszył dopuszczalną granicę odchyleń kursów walut uczestniczących w „wężu walutowym” do +/- 1,125% . Po upadku systemu z Breton Woods – z 1944 roku – w 1971 roku, rozszerzono marżę dopuszczalnych odchyleń w stosunku do dolara z +/- 1% do +/- 2,25% .
W marcu 1972 roku Rada Ministrów podjęła rezolucję stwierdzającą, że od 24 kwietnia 1972 roku, zakres wahań walut krajów EWG ulegnie między nimi zawężeniu do +/- 2,25% (w przypadku funta brytyjskiego, pesety, escudo - +/- 6%)- tzw. „wąż”, a w stosunku do dolara w granicach +/- 4,5% - tzw. „tunel” . Zjawisko to nazwano „wężem w tunelu”.
W marcu 1973 roku, po przeprowadzeniu dziesięcioprocentowej dewaluacji dolara, postanowiono zlikwidować ustaloną marżę wahań walut EWG w stosunku do waluty amerykańskiej. Oznaczało to koniec mechanizmu „tunelu” i upłynnienie walut EWG w stosunku do dolara.
Na kilka dni przed zakończeniem pierwszego etapu dochodzenia do UGW państwa EWG starały się wywiązać z zobowiązań. Dlatego 6 kwietnia 1973 roku decyzją Rady Ministrów utworzono Europejski Fundusz Współpracy Walutowej. Do jego zadań należały:
 zmniejszenie marży wahań kursów między walutami krajów członkowskich;
 dokonywanie interwencji w walutach EWG na rynkach dewizowych;
 regulowanie rozliczeń pomiędzy bankami centralnymi państw EWG .
Fundusz był kierowany przez Radę składającą się z prezesów banków centralnych EWG oraz Bank Rozrachunków Międzynarodowych .
30 kwietnia 1973 roku Komisja EWG przedstawiła Radzie Ministrów ocenę postępów integracji w pierwszego etapu tworzenia UGW. Komisja tłumaczyła problemy związane z realizacją Planu Wernera niestabilnością międzynarodowego systemu walutowego. Mimo niezadowalającej oceny pierwszego etapu, Komisja pozytywnie wyraziła się o planowanym utworzeniu UGW do 1980 roku.
Komisja wysunęła niezbyt precyzyjne propozycje, dotyczące drugiego etapu UGW. Sugerowała podjęcie działań na rzecz inflacji oraz umacnianie polityki wzrostu gospodarczego i polityki społecznej. Nie wszystkie państwa EWG były za rozpoczęciem kolejnego etapu UGW. Przeciwne temu były RFN, Francja i Holandia. Ich zdaniem realizacja podjętych założeń nie była w pełni satysfakcjonująca.
Od czerwca do lipca 1973 roku państwa EWG dyskutowały o przyszłości unii, nakłaniając przy tym Wielką Brytanię i Włochy do powrotu ich walut do „węża”. Ich zdaniem powrót lira i funta brytyjskiego do mechanizmu, był koniecznym warunkiem do podpisania porozumienia w sprawie polityki regionalnej. Zwolennicy przejścia do drugiego etapu chcieli wynegocjować zwiększenie uprawnień EFWW prze stworzenie wspólnego funduszu rezerw dewiz i złota – przeciwne temu były Niemcy i Francja.
Zgoda na utworzenie funduszu regionalnego i rozszerzenie zakresu wspólnotowych ułatwień kredytowych, pomogły w osiągnięciu kompromisu państw EWG. Pozwolił on przejść do drugiego etapu UGW. Miał rozpocząć się 1 stycznia 1974 roku i trwać do 31 grudnia 1976 roku. Oprócz propozycji założeń, jakie wysunęła Komisja EWG po ocenie pierwszego etapu, w drugim – odnotowano zapis o comiesięcznych spotkaniach ministrów finansów państw EWG oraz obowiązek wcześniejszego konsultowania z Komisją wszelkich działań na rzecz zmian kursów walut. Ponadto Rada Ministrów wyraziła zgodę na utworzenie Komitetu Polityki Gospodarczej (Economic Policy Committe), zastępującego: Komitet Krótko- i Średniookresowy Polityki Gospodarczej i Komitet Polityki Budżetowej.
Tym razem w etapowym budowaniu UGW przeszkodził państwom EWG kryzys surowcowo – energetyczny, który był skutkiem embarga naftowego podczas wojny izraelsko – arabskiej w październiku 1973 roku. W wyniku kryzysu bardzo gwałtownie wzrosły ceny żywności, a inflacja uległa przyspieszeniu nawet w krajach o najbardziej ustabilizowanej gospodarce .


Tabela 1.
Tempo wzrostu PKB wybranych państw Europy Zachodniej (w procentach rocznie)
Państwo 1954 – 1970 1970 – 1975
Francja 6,4 5,1
RFN 7,2 1,4
Włochy 6,3 3,6
Wielka Brytania 3,1 1,6
Belgia 4,7 5,1
Źródło: K. Kołodziejczyk „Geneza wspólnotowej ... op. cit.; str. 28

Tak więc, znaczne pogorszenie się koniunktury gospodarczej na świecie spowodowało, iż krajom EWG zabrakło wystarczającej determinacji, by kontynuować trzyetapowy Plan Wernera. Kraje członkowskie prowadziły politykę gospodarczą zgodnie z własnym interesem narodowym – a nie wspólnotowym. Odstąpiono od jego realizacji i odłożono na bliżej nieokreśloną przyszłość .