Na system instytucjonalny UE składają się: Rada Europejska, Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości oraz Trybunał Rewidentów Księgowych (Obrachunkowy).
Ostatnie pięć wymienionych instytucji zarządza działaniem i rozwojem UE, natomiast Rada Europejska, którą tworzą przywódcy państw i rządów członkowskich, wyznacza kierunki polityki. Parlament Europejski wybierany jest przez obywateli UE w powszechnych i bezpośrednich wyborach na pięć lat. Wybieranych jest 626 deputowanych.
Na poniższej tabeli wymieniono najważniejsze instytucje Unii Europejskiej:
| Rada Europejska | ||
| Jest forum, które tworzą głowy państw lub szefowie rządów, ministrowie spraw zagranicznych,przewodniczący Komisji Europejskiej i wybrani komisarze. W sensie formalno-prawnym nie jest organem Wspólnot Europejskich. Rada Europejska uznawana jest czasem za instytucję Unii Europejskiej ze względu na doniosłą rolę, która wyraża się w określaniu głównych kierunków rozwoju Unii. | ||
| Rada Unii Europejskiej | Parlament Europejski | Komisja Europejska |
| Dawniej Rada Ministrów.Jest najważniejszym organem decyzyjnym UE reprezentującym interesy poszczególnych państw narodowych. Tworzą ją ministrowie spraw zagranicznych lub inni ministrowie, w zależności od omawianych spraw. | Powoływany w wyborach bezpośrednich, liczy 626 deputowanych. Posiada trzy podstawowe uprawnienia: – ustawodawcze, – budżetowe, – kontroli władzy wykonawczej. |
Ciało kolegialne; składa się z 20 komisarzy, ma charakter ponadnarodowy, są w niej reprezentowani przedstawiciele wszystkich państw członkowskich Unii. Najważniejsze zadania to: – bieżąca administracja, – przygotowywanie uchwał dla Rady Unii Europejskiej.Posiada prawo inicjatywy ustawodawczej. |
| Europejski Trybunał Sprawiedliwości | Trybunał Rewidentów Księgowych, zwany również Trybunałem Obrachunkowym | Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich |
| Jest najwyższym organem sądowym Unii. Trybunał rozpatruje sprawy dotyczące naruszenia prawa europejskiego, spory pomiędzy państwami członkowskimi, wydaje opinie na temat umów międzynarodowych. | Wspomaga Radę Unii oraz Parlament Europejski w zakresie kontroli realizacji budżetu. Bada zgodność z prawem i prawidłowość wszystkich dochodów i wydatków Wspólnoty. | Prowadzi dochodzenia i sporządza raporty na temat nieprawidłowego funkcjonowania instytucji i organów Wspólnoty Europejskiej, takich jak Komisja Europejska, Rada Unii Europejskiej i Parlament Europejski. |
Europejski Trybunał Sprawiedliwości ma siedzibę w Luksemburgu. Jest ostatnią instancją wspólnotową – jego wyroki są niepodważalne i wiążące dla sądów państw członkowskich.
Komisja Europejska (pełna nazwa: Komisja Wspólnot Europejskich) odpowiada za bieżącą politykę Unii; jej główną siedzibą jest Bruksela.
Rada Unii Europejskiej jest głównym organem decyzyjnym Unii Europejskiej. Jej posiedzenia odbywają się w Brukseli lub Luksemburgu.
Uczestnicy Szczytu Rady Europejskiej, wieńczącego negocjacje z państwami kandydującymi do przystąpienia do Unii Europejskiej.