Narodziła się na przełomie XVIII i XIX wieku i była odpowiedzią na wydarzenia związane z wystąpieniami rewolucyjnymi w Ameryce oraz na rewolucję francuską. Nazwa konserwatyzm pochodzi od łacińskiego słowa conservo oznaczającego zachowanie czegoś, chronienie. Dlatego też często konserwatystów nazywamy zachowawcami lub zachowawczymi.
Konserwatyści byli przeciwnikami ideologii oświecenia, głoszącej racjonalizm i potrzebę zmian społecznych. W opozycji do tych poglądów stworzyli własną wizję historii, systemu rządzenia i roli człowieka w społeczeństwie.
Obserwując przebieg rewolucji, konserwatyści doszli do wniosku, że rewolucjoniści zmierzający do przebudowy i zmiany w społeczeństwie zupełnie pomijają przeszłość,tradycje, obyczaje i przyzwyczajenia społeczeństw. Dla konserwatystów było oczywiste, że takie próby budowania nowego ładu prowadzą jedynie do zniszczenia starego i nie tworzą w zamian niczego konstruktywnego.
Uważany powszechnie za jednego z twórców doktryny konserwatywnej angielski filozof Edmund Burke tak opisywał przestawioną sytuację:
Jedną z pierwszych i najgłówniejszych zasad uświęcających państwo i prawa jest bowiem zasada głosząca, że jego przejściowi właściciele i dożywotni dzierżawcy nie powinni działać tak, jakby byli jego wyłącznymi panami, niepomni na to, co otrzymali od przodków i co winni są potomnym. [Edmund Burke, Rozważania o rewolucji we Francji, 1790]
Konserwatyści uzasadniali, że rewolucyjne zniszczenia nastąpiły na skutek zgubnego dla jednostki ludzkiej poczucia wolności, gdyż „człowiek, ogólnie rzecz biorąc, pozostawiony sobie samemu jest zbyt zły, aby być wolnym.” Poglądy konserwatystów na rolę człowieka w społeczeństwie sprowadzały się do dość pesymistycznych opisów kondycji ludzkiej. Otóż według nich człowiek jest istotą słabą i ułomną,stąd także wszystko, co stworzy, jest złe, ułomne i niedoskonałe.
Według konserwatyzmu tradycja jest tym, co stałe, niezmienne i dające człowiekowi poczucie stałości, a zarazem bezpieczeństwa. Obowiązkiem każdego człowieka powinno być utrzymywanie i przekazywanie potomnym instytucji społecznych odziedziczonych po przodkach. Tradycyjny porządek społeczny jest święty i człowiek, istota z natury ułomna i grzeszna, nie powinna go zmieniać.
Prawdziwy porządek społeczny jest odbiciem porządku stworzonego przez Boga. To Bóg jako Stwórca nadał ludziom ład, w którym każdy ma swoje określone w hierarchii społecznej miejsce. To Bóg stworzył różnorodność świata, zaś historia wykształciła różnice pomiędzy nimi – stąd głoszenie sądów o równości ludzi może prowadzić wprost do anarchii i chaosu.
Współczesny konserwatyzm zrezygnował z głoszenia wielu z zaprezentowanych tez. Poprzez odwoływanie się do tradycyjnych wartości sprzeciwia się poczuciu nieomylności w polityce, wskazuje na ograniczenia człowieka i przestrzega przed wnoszeniem projektów wielkich przeobrażeń społecznych. Twierdzi, że w pewnych okolicznościach rewolucje mogą być usprawiedliwione, lecz nie należy ich chwalić, bowiem w zasadzie rewolucje społeczne pozostają koszmarem.
Współcześni konserwatyści są głęboko zaangażowani w działania na rzecz wartości i procedur praktycznych, które istnieją w większości społeczeństw. Często mówią o tym, żeby bardziej szanować to, co jest, niż to, co powinno być. Przyzwyczajenie do tradycji uzasadniają niewiedzą o tym, co się stanie, jeśliby tradycyjne zwyczaje, do których jesteśmy przywiązani, znikły albo się zmieniły.
Edmund
Burke (1729-1797) – irlandzki filozof i polityk, uznawany za jednego z twórców doktryny konserwatywnej. W swoich poglądach poddał krytyce zjawisko rewolucji, był także krytykiem teorii umowy społecznej. Podkreślał rolę narodu jako nośnika tradycji i wartości religijnych. Swoje poglądy sformułował w wydanym w 1790 roku dziele Rozważania o rewolucji we Francji.