Gatunki typowe dla Baroku.

A) GATUNKI LITERACKIE

EPIKA
* pamiętnik - osobista relacja o faktach i zdarzeniach znanych autorowi z doświadczenia . Od dziennika różni się dystansem narracyjnym dzięki któremu wydarzenia nie tylko są przedstawione lecz i komentowane przez piszącego (Pasek).
* epos - dłuższy utwór, ukazujący dzieje bohaterów narodowych na tle przełomowych wydarzeń historycznych (Potocki Transakcja wojny chocimskiej).
* powieść - dłuższy, wielowątkowy utwór pisany prozą (Don Kichot - parodia powieści rycerskiej).
* listy - (król Jan III do Marysieńki).
* silva rerum - zapiski pisane z dnia na dzień utrwalające dni z życia autora i ze świata.

LIRYKA
* poemat - dłuższy utwór, najczęściej wierszowany (Twardowski Nadobna Paskwalina).
* sonet - utwór 14 wersowy, podzielony na 2 strofy 4 wersowe o charakterze opisowym i 2 3 wersowe o charakterze refleksyjnym. Posiada rygorystyczny układ rymów (Sęp-Szarzyński, Morsztyn, Naborowski)
* fraszka - drobny utwór satyryczny lub liryczny, wierszowany, oparty na anegdocie lub dowcipnym koncepcie, dawniej figielek (Potocki).
* carmen figuratum (wiersze napisane w różnych kształtach, np. dzwonu)
* emblemat - krótki wiersz do którego dołączono ilustrację i napis informujący o treści obrazu. wszystkie trzy elementy korespondowały ze sobą, współgrały w wyrażaniu złożonej treści.
* epigramat - krótki utwór poetycki o zaskakującej puencie, zazwyczaj oparty na dowcipnym koncepcie, często satyryczny
* erotyk - utwór wierszowany o miłości, lub kobiecie, bardzo odważny (Morsztyn).
* tren - pieśń żałobna, utwór liryczny o charakterze elegijnym poświęcony zmarłej osobie, opłakujący ją i głoszący jej chwałę (Potocki).

DRAMAT
* komedia rybałtowska - tworzona przez anonimowych autorów - rybałtów (żaków śpiewających kościelne pieśni)

B) POJĘCIA
- sarmatyzm - formacja kulturowa w Polsce XVII i XVIII wieku, powstała w wyniku przekonania o pochodzeniu polskiej szlachty od starożytnego plamienia Sarmatów, charakteryzująca się tradycjonalizmem, konserwatyzmem i niechęcią do przejawów kultury obcej. Właściwa siedemnastowiecznej szlachcie rubaszność, jędrność, krewkość, prostoduszność, uznawane za cechy przejęte od rzekomych sarmackich przodków.
- kontrreformacja - prąd powstały w Kościele katolickim w odpowiedzi na zagrożenie reformacją. Miał on na celu zreformowanie Kościoła, przeprowadzenie tzw. "reformy chrześcijańskiej". Ogromną rolę w określaniu tej kultury, a nawet życia politycznego odegrali jezuici. Kontrreformacja w swoich początkach była ruchem twórczym, a nawet tolerancyjnym, później doprowadziła do podporządkowania kultury Kościołowi, tłumienia swobody wypowiedzi, walki z innowiercami. W konsekwencji doprowadziła do cenzury kościelnej, do tworzenia indeksów ksiąg zakazanych, do rozmnożenia się małowartościowej literatury dewocyjnej.
- konceptyzm - kierunek XVII w. w literaturze, charakteryzujący się skomplikowaną składnią, wyszukanym słownictwem, wieloznaczną metaforą i symboliką (patrz: marinizm)
- alegoria - w literaturze sztuce obraz mający poza znaczeniem dosłownym określony sens symboliczny
- antyteza - twierdzenie przeciwstawne innemu twierdzeniu, przy czym kontrast uwypuklony jest poprzez podobieństwo w budowie składniowej
- paradoks - rozumowanie o pozornie oczywistej prawdziwości, ale w skutek zawartego w nim błędu lub nieostrości wyrażeń prowadzący do wniosków jawnie sprzecznych ze sobą
- oksymoron - zestawienie wyrażeń o przeciwstawnym znaczeniu, pełniąca funkcję metafory lub paradoksu
- anafora - powtórzenie tego samego wyrazu lub zwrotu na początku kolejnych wersów, strof
- hiperbola - wyolbrzymienie i uintensywnienie rzeczywistych cech przedmiotów lub zjawisk
- sztuka epistolarna - sztuka pisania listów lub literatura oparta na listach, czy ułożona w formie listów.
- literatura plebejska - nurt literatury mieszczańskiej. Jej twórcami byli mieszczanie, żacy czy ubodzy nauczyciele wędrujący za zarobkiem
- marinizm - kierunek w poezji barokowej, zapoczątkowany i utworzony przez włoskiego poetę Giambattistę Marina, i od jego nazwiska pochodzi nazwa. Inaczej mówimy też konceptyzm, bo główne założenie tej poezji brzmi: zaszokować odbiorcę nowym konceptem (pomysłem). w zakresie formy poeci-mariniści używali dużej ilości rozmaitych chwytów poetyckich: anafor, paradoksów, inwersji. W zakresie treści podejmowali dworskie tematy.
- gongoryzm - kierunek w barokowej poezji hiszpańskiej (od L. Gongory). Inaczej kultyzm. W pewnej mierze podobny jest do marinizmu. Również chce zaszokować odbiorcę i posługuje się skomplikowanymi konstrukcjami składniowymi i metaforycznymi. Do tego dochodzi poważne, czasem trudne do rozszyfrowania przesłanie.
- manieryzm - przejściowy etap pomiędzy barokiem a renesansem. To właśnie manieryzm zaproponował bogactwo w dekoracyjności, wyrafinowanie formy, ekspresję uczucia.
- rokoko - późna faza baroku. Styl w sztukach plastycznych, w literaturze, architekturze, dekoracji wnętrz. Charakteryzowało się lekkością, falistą linią, płynnością form, upodabnianiem do egzotycznych motywów.