Teatr grecki
Teatr grecki należy do bardzo ważnych osiągnięć greckiej kultury anty-cznej. O ile poematy epickie, jak Iliada i Odyseja powstały u samych początków literatury antycznej, o tyle narodziny teatru i dramatu są związane z konkretnym czasem i miejscem - Atenami w okresie klasycznym, za Peryklesa (V w. p.n.e.). Stworzona przez Greków struktura przedstawienia teatralnego będzie inspiracją dla twórców późniejszych epok.
Starożytny dramat grecki wywodzi się ze świąt organizowanych ku czci Dionizosa - boga urodzajów i winnej latorośli. Podczas uroczystości na cześć boga śpiewano pieśni, zwane dytyrambami i tańczono. Wieśniacy przebierali się w skóry zwierzęce, aby przypominać towarzyszy dionizyjskiego pochodu - sylenów i satyrów. Dlatego właśnie chóry Dionizosa, śpiewające pieśni pod przewodnictwem kierownika chóru (koryfeusza), zostały nazwane chórami koźlimi, a ich pieśń - pieśnią kozła, czyli tragedią (od tragos - kozioł, ode - pieśń)
Święta Dionizosa obchodzono kilka razy do roku, do najbardziej znanych należały tzw. Dionizje Małe (Wiejskie) i Dionizje Wielkie (Miejskie), odprawiane w Atenach. Tragedia antyczna wywodzi się z Dionizji Wielkich. Pieśni chóralne na cześć Dionizosa przechodziły stopniową ewolucję, aż w końcu przybrały formę znaną nam dzisiaj, jako tragedia grecka.
Za wynalazcę tragedii uważa się Tespisa. Wyćwiczył on swoje chóry w śpiewaniu i woził je od wioski do wioski. Nowością było to, że do tańca i śpiewu wprowadził "opowiadacza" (zwanego po grecku hypokrites), który stał się pierwszym aktorem, prowadzącym dialog z chórem. Aktor ten zmieniał kostium i maskę i wracał na scenę, przybierając różne role.
Dalszy rozwój tragedii szedł w kierunku ograniczenia roli chóru i elementu opowiadającego na rzecz elementu dramatycznego, przenoszącego coraz więcej akcji na scenę. Coraz mniej się na scenie śpiewało, a coraz więcej odgrywało. Istotnym wydarzeniem w tym rozwoju było wprowadzenie przez Ajschylosa na scenę drugiego aktora; stwarzało to znacznie większe możliwości dramatyczne. Trzeciego aktora wprowadził Sofokles, i na tym liczba aktorów na scenie greckiego teatru się ograniczyła.
Z czasem tematyka bohatersko-mitologiczna wyparła z tragedii treść dionizyjską, publiczność domagała się jej jednak. Rozwiązano to w ten sposób, że do wystawianych trzech tragedii (trylogii), dodawano dramat satyrowy i tym samym tworzono tetralogię. Trylogie były bardzo popularne. Początkowo tworzące je utwory pozostawały ze sobą w związku dramatycznym, jak np. Oresteja Ajschylosa. Z czasem trylogie zaczęły tworzyć samodzielne tragedie, np. Persowie Ajschylosa.
Sport grecki
W starożytnej Grecji sport uważano za ważny element edukacji chłopców i kształtowania charakterów. Grecy starożytni bardzo cenili rywalizację sportową i sądzili, że zwycięstwo jest znakiem boskiej przychylności dla zawodnika. Sport miał dla Greków znaczenie religijne -największe zawody odbywały się z okazji świąt religijnych. Najsłynniejszymi były igrzyska olimpijskie, dużą popularnością cieszyły się też pozostałe igrzyska o charakterze panhelleńskim. Każda polis grecka miała własny kalendarz imprez sportowych, na których miejscowi sportowcy podejmowali współzawodnictwo ku czci bogów patronujących miastu. Każdego roku odbywały się przynajmniej dwa wielkie igrzyska, a było też wiele imprez lokalnych i urządzanych z powodu szczególnych okazji. Zawodnicy mieli okazje do występowania i zdobywania nagród.
Nagrody w igrzyskach panhelleńskich były symboliczne (wieńce), bywały one jednak także wysokie i konkretne, w przedmiotach (np. w Panatenajach amfory z najlepszą oliwą, tzw. amfory panatenajskie) i monecie, a także w honorach i przywilejach przyznawanych przez miasto ojczyste - zwłaszcza zwycięzcom igrzysk olimpijskich. Ogromne znaczenie, jakie nabierały igrzyska, prowadziło do powstania sportu zawodowego. Skutkiem tego była komercjalizacja sportu, postępująca coraz szybciej i szerzej od VI wieku p.n.e. przez całą starożytność.
Grecy przedkładali indywidualną rywalizację nad sport zespołowy. Podczas zawodów zazwyczaj rozgrywano następujące dyscypliny: biegi (krótkie, na dystansie 192,27 m, długie - na 484,54 m, długodystansowe oraz bieg w uzbrojeniu), konkurencje lekkoatletyczne (skok w dal, rzut dyskiem, rzut oszczepem) oraz walki (zapasy, boks i pankration), a także wyścigi koni i rydwanów.
Kobiety i dziewczynki miały również możliwość uprawiania pewnych sportów. W Sparcie poddawane były intensywnym ćwiczeniom fizycznym. Podczas igrzysk olimpijskich odbywał się bieg dziewcząt, który był rozgrywany poza terenami sanktuarium, gdzie miały miejsce zawody mężczyzn.
Zamiłowanie Greków do sportu wywodziło się głównie z uwielbienia siły i piękna męskiego ciała. Przedstawienia sportowców były częstym tematem dzieł artystów. Zawodnicy występowali nago lub prawie nago, ciała mieli namaszczone oliwą. Taki strój (czy raczej jego brak) uznawano za niestosowny dla kobiet. Podczas nielicznych rozgrywanych przez nie konkurencji dziewczynki nosiły tuniki. W każdym mieście ważną rolę pełnił gimnazjon, miejsce życia towarzyskiego i dyskusji politycznych, a także ćwiczeń sportowych mężczyzn z bogatych rodów. Podejście do aportu stanowiło aspekt kultury greckiej przyciągający nie-Greków - Etrusków, Rzymian, Żydów.
Literatura grecka
W antyku pojawia się, wprowadzony przez "Poetykę" Arystotelesa, podział na znane nam dzisiaj rodzaje literackie, a także większość gatunków. Uważa się, że literatura grecka wyrosła z obrzędów religijnych, a jej źródło stanowi mitologia. Historie mitologiczne to przecież bardzo dobry materiał literacki. Świat mitologii greckiej jest wyjątkowo barwny i dynamiczny. Bogowie nie są posągami siedzącymi na Olimpie. Co chwila mieszają się do ludzkich spraw, mają na ziemi swoich ulubieńców, którym sprzyjają, i znienawidzonych wrogów, którym przeszkadzają na każdym kroku. Świetnym na to przykładem jest świat przedstawiony eposu. Bohaterowie "Iliady", mimo całej swojej siły i odwagi, są w pełni uzależnieni od boskich kaprysów. To marionetki w rękach bogów. Problemy o podłożu religijnym grają kluczową rolę także w tragedii antycznej. Antygona staje pomiędzy religią a prawem i wybiera nakazy religii. Orestes, bohater sztuki Ajschylosa, który - aby pomścić swego ojca Agamemnona, z rozkazu Apolla zabija matkę Klitajmestrę - nie zaznaje spokoju, bo popełnił straszny grzech matkobójstwa. Od erynii, które symbolizują wyrzuty sumienia, ratuje go dopiero oczyszczenie w świątyni Apolla. Literaci nawiązują do wzorów religijnych, traktując je nie tylko, jako cel, ile raczej, jako środek artystycznej wypowiedzi. Wykorzystują motywy mitologiczne, by budować porównania, metafory, opisy przyrody i charakterystyki postaci.
Iliada, Odyseja - Homer
Prace i dnie, Teogonika - Hezjod
Ezop - Bajki
Pindar - Pieśni żałobne
Safona, Alkajos - pieśni biesiadne
Herodot (historyk) - Dzieje
Tukidydes - Ateny
Demostenes - Filipiki
Filozofia grecka:
Filozofia (z gr. "filo" czyli lubić, kochać i "sophia" czyli mądrość po połączeniu: "umiłowanie mądrości") - termin oznaczający historycznie zmienną pod względem zakresu i treści dziedzinę ogólnych rozważań na tematy istoty i struktury bytu, źródeł i prawomocności ludzkiego poznania, zasad wartościowania, sensu życia i sposobów jego godnego prowadzenia; zagadnień dotyczących poglądu na świat i miejsca człowieka w świecie. I tak jednym z ważniejszych zagadnień filozofii, jakim były pytania o prawa rządzące wszechświatem, o to, czym jest materia, z czego zbudowany jest świat i jakie prawa nim rządzą, zajęły się nauki przyrodnicze, takie jak fizyka, chemia czy biologia. Inną grupą zagadnień filozofii - dotyczących człowieka i społeczeństwa - zajmują się nauki humanistyczne, takie jak psychologia, lingwistyka i socjologia.
Tales z Miletu (ok. 620 p.n.e. - ok. 540 p.n.e.)
Był greckim filozofem, matematykiem, astronomem. Zaliczany był do siedmiu mędrców starożytnej Grecji. Uważany jest za ojca matematyki greckiej, a także pierwszego uczonego i filozofa europejskiego.
Pitagoras (ok. 582 - ok. 507 p.n.e.)
Matematyk i filozof grecki, urodzony na wyspie Samos. Był założycielem słynnej szkoły religijno-filozoficznej w Krotonie w Italii. Przyjmuje się, że to on zaczął stosować systematyczne dowodzenie twierdzeń geometrycznych.
Heraklit z Efezu (ok. 540 p.n.e. - ok. 480 p.n.e.)
Nazywany był ciemnym filozofem. Według Heraklita rzeczywistość polega na ciągłym stawaniu się - stawanie się zaś jest nieprzerwanym ścieraniem się przeciwieństw. Za podstawę istnienia Wszechświata Heraklit uznał ogień, który żyje śmiercią tego, co spala. Jego teorię zmienności nazywa się wariabilizmem lub herakliteizmem, a najlepszym jej przykładem jest rzeka, której wody ciągle się zmieniają płynąc. Stąd słynne powiedzenia Heraklita: nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki lub panta rhei - wszystko płynie.
Sokrates (469 roku p.n.e. "399 roku p.n.e.)
Jeden z największych filozofów greckich. Żył w Atenach, gdzie nauczał prowadząc dysputy z przypadkowymi przechodniami na ulicach miasta, zyskując sobie zarówno popularność jak i wrogość. Został skazany na śmierć przez wypicie cykuty za bezbożność i psucie młodzieży
Platon (427 roku p.n.e. - 347 roku p.n.e.)
Jeden z największych myślicieli wszechczasów. Biograf i przekaziciel myśli Sokratesa, jego najwybitniejszy uczeń. Założyciel sławnej Akademii Platońskiej, która przetrwała bez mała 1000 lat. Platon uznawał dualizm świata: świat idei - niedostępny zmysłom oraz świat materialny. Świat idei to według Platona jedyny, prawdziwy świat, wszystko inne jest cielesne, ulotne, przemijające. Dlatego też najbardziej w człowieku interesowała go dusza, jako czynnik idealny, niezniszczalny, który trwa poza śmierć. Dusza przed urodzeniem przebywa w świecie idei i tam zdobywa wiedzę o tym, co dobre. Rolą nauczyciela nie jest, więc pouczanie czy nauczanie, lecz pomoc w wydobyciu wiedzy, za pomocą pytań, refleksji.
Arystoteles (384 roku p.n.e. - 322 roku p.n.e.)
Arystoteles przez 20 lat był uczniem Platona w Akademii w Atenach, a później Platon był uczniem Sokratesa. W ten sposób Arystoteles mógł przedłużyć wysiłek filozoficzny swoich mistrzów, wyraźnie jednak odcinając się od platonizmu. W Atenach założył Liceum - gdzie studiowano wszystkie ówczesne nauki. Działalność Liceum odzwierciedla umysł Arystotelesa - filozofa realistycznego, interesującego się wszystkim, co się mówi, co jest i co się czyni.
Religia Grecji
Religia grecka jest religią politeistyczną (od greckiego "polus"- wielu i "theos"- bóg). Zaliczana jest również do religii antropomorficzną (od greckiego terminu "anthropos" - człowiek i "morfe" - kształt). Bogów greckich wyobrażano sobie jako ludzi. Byli oni jednak piękni i nieśmiertelni.
Bogowie greccy (według mitów) mieszkali na górze Olimp. Wybrano ją ze względu na tajemniczość i niedostępność. Bogowie mieszkający na niej byli najważniejsi. Żywili się oni nektarem i ambrozja, pożywienie było roznoszone przez Hebe. Każdy z nich miał dziedzinę którą się opiekował.
Zeus - bóg bogów
Hera - bogini małżeństwa
Posejdon - bóg morza
Hestia - bogini domowego ogniska
Hades - bóg zmarłych
Demeter - bogini urodzaju
Apollo - bóg sztuki
Artemida - bogini łowów
Afrodyta - bogini piękności
Hefajstos - bóg ognia
Ares - bóg wojny
Atena - bogini mądrości
Dionizos - bóg wina
Persefona - bogini kiełkującego ziarna
Hebe - bogini młodości
Helios - bóg słońca
Selene - bogini księżyca
Eos - bogini jutrzenki
Iris - bogini tęczy
Eris - bogini niezgody
Eros - bóg miłości
Ejlejtyja - bogini rodzących kobiet
