Humanizm

Humanizm (lac. "humanitas" - "czlowieczenstwo", "ludzkosc" to prad umyslowy renesansu, ktory poprzedzil jakby cala epoke, byl jej zwiastunem, "switem" - jak zwyklo sie mowic. Waga tego pierwszego objawienia polegala przede wszystkim na uzmyslowieniu sobie wartosci wlasnej, jedynej, ludzkiej osobowosci ("humanus" - ludzki).
Haslem humanistow bylo haslo poety rzymskiego Terencjusza:

"Czlowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce".

Stawialo ono nieograniczone mozliwosci poszukiwaniom wszechstronnej wiedzy o czlowieku. Humanizm byl scisle zwiazany z antropocentryzmem,
pogladem filozoficznym stawiajacym czlowieka w centrum wszechswiata, w przeciwienstwie do sredniowiecznego teocentryzmu,ktory w centrum wszechswiata umieszczal Boga.
Sredniowieczne "zanurzenie" jednostki w uniwersum swiata, przypisane jej scisle okreslonego miejsca w powszechnie obowiazujacej hierarchii bytow i rol odbieralo poczucie indywidualnosci, czynilo czlowieka anonimowym, choc niezbednym trybem machiny, od ktorego wymagano idealnej, lecz typowej dla spelnianej funkcji doskonalosci. W ten sposob "ustawiony", swiadomy swej roli i przeznaczenia czlowiek zyskiwal poczucie bezpieczenstwa i nie wchodzil w konflikt ze swiatem, ani tym bardziej z samym soba, wiedzac kim jest i jak ma postepowac.

Tymczasem to, kim i jakim jest czlowiek, stanowilo centrum zainteresowania humanistow. Jeden z pierwszych, F.Petrarca, czytal sposrod sredniowiecznych autorow, nie sw. Tomasza, lecz sw. Augustyna, a zwlaszcza jego zaskakujace wyznanie:

"I ludzie chodza podziwiac szczyty gor i wzdete fale morza,
i szerokie nurty rzek, i przestwor oceanu, i kregi gwiezdne, a siebie zaniedbuja".

Potrzeba poznania i formowania indywidualnej osobowosci sprawila, ze zaczeto analizowac siebie, swe wewnetrzne przezycia, ksztalcic sie na swietnych zdobyczach i wzorach ludzkiego ducha, najpelniej objawionych w starozytnej wiedzy o czlowieku, czyli w antycznej filozofii, literaturze i sztuce.

Idealem humanisty byl czlowiek wszechstronnie wyksztalcony, a jednoczesnie piekny jak greckie posagi. Przykladem moga byc multitalenty tamtych czasow: Leonardo da Vinci i Michal Aniol Buonarotti, choc nie spelniali oni kryterium estetycznego. Czlowiek - to nei tlyko osobowosc, ale i istota spoleczna, wiec humanista mial byc wiadomym swojej roli w spoleczenstwie. Stad taki ogrom publicystyki spolecznej w XVI w.

Podstawa wyksztalcenia byly:

- znajomosc 3 jezykow: laciny, greki, hebrajskiego
- wiedza z zakresu nauk wyzwolonych: filozofi, retoryki, poetyki

Znajmosc jezykow umozliwiala humanistom prace filologiczne nad Biblia oraz dzielami Grecji i Rzymu.

Celem tych badan bylo dotarcie do zrodel - "ad fontes" - kultury europejskiej. Antyk - jego literatura i sztuka - byl najwyzszym wzorcem dla humanistow renesansowych. Latwo sie tez domyslic, ze jezykiem przez nich uzywanym w literaturze byl lacina wiernie wzorowana na starozytnej.