Krytyczne portrety Polaków i ich rola w utworach Ignacego Krasickiego.

Ignacy Krasicki to najwybitniejszy poeta polskiego oświecenia nazywany za życia „księciem poetów polskich”. Przeżył trzy rozbiory Polski. Jego twórczość skupiała się przede wszystkim na ukazaniu szlachcie błędów, które prowadzą do upadku Rzeczpospolitej oraz nauczaniu ludzi dobrego i mądrego postępowania.

Krasicki napisał 22 satyry. Ich cykl rozpoczyna satyra pt. „Do króla”. Autor napisał ją stylem ironicznym, co może powodować błąd w interpretacji. Pozornie „książę poetów polskich” wysuwa zarzuty pod adresem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, a w rzeczywistości broni go przed niesłusznymi atakami przeciwników. Rzekome wady autor uznaje za zalety. Należą do nich: polskie pochodzenie, młody wiek, szlachecki rodowód, docenianie nauki, łagodny stosunek do poddanych itp. Przeciwnicy króla widzieli w powyższych cechach zagrożenie dla majestatu królewskiego, co świadczy o ich ograniczeniu umysłowym oraz konserwatyzmie w poglądach politycznych. Obraz takich właśnie ludzi wyłania się z tego dzieła.

W satyrze „Pijaństwo” autor krytykuje nadmierne spożywanie trunków (bardzo rozpowszechnione w owych czasach). Przedstawia mentalność człowieka, który popadł w nałóg. Osoba ta ciągle szuka okazji do picia (imieniny żony, chęć poprawienia sobie samopoczucia po wcześniejszym przepiciu, przyjęcie gości) i bardzo łatwo tłumaczy się z tego mówiąc, iż to tylko zbieg okoliczności. Autor ukazuje tu portret polskiego szlachcica, który nie ma umiaru w piciu i choć wie o szkodliwości swojego postępowania nie zaprzestaje go.

„Żona modna” jest wyrazem krytyki czterech społecznie szkodliwych zjawisk. Z satyry tej wyłania się obraz polskiego stanu szlacheckiego, który jest źle wychowany, zawiera małżeństwa z powodu pieniędzy, żyje ponad stan i goni za obcymi wzorcami (zwłaszcza francuskimi) zamiast zagłębiać się w polską kulturę i sztukę.

„Monachomachia” jest poematem heroikomicznym, który stanowi parodię eposów rycerskich. Bohaterowie toczący boje są potraktowani ironicznie. Dzieło to przedstawia krytycznie życie w zakonach <span class="bor">Żebraczych</span>, utrzymujących się z darów społeczeństwa i stanowiących dla niego ciężar. Ich mieszkańców poeta nazywa „świętymi próżniakami”. Treścią utworu jest spór między dwoma zakonami. Wynikłe nieporozumienie mnisi starają się załagodzić w różny sposób. Najpierw zaproponowano zawody w piciu, lecz zaniechano tego pomysłu i postanowiono przeprowadzić dyskusje naukową i ukazać rywalowi swoją wyższość. Zakonnicy byli jednak mało wykształceni i szybko skończyły się im tematy do rozmów, a spór przekształcił się w zwykłą bójkę. Zwaśnione strony pogodziły się dopiero gdy <span class="brz">zauważyły</span> kielich z winem. Z tego poematu wyłania się obraz polskiego zakonnika, <span class="bst">który przyzwyczajony jest do wygód, nadmiernego spożywania wina i piwa oraz jest nie wykształcony</span>.

„Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki„ jest pierwszą polską powieścią. Jest ona napisana w formie pamiętnika prowadzonego przez głównego bohatera. Składa się z trzech części. Pierwsza opowiada o dzieciństwie narratora, jego nisko wykształconej rodzinie, edukacji pod kierunkiem francuskiego guwernera Damona (<span class="bst">który nie był przygotowany do pełnienia tej funkcji i nauczył Mikołaja żyć bez obowiązków, używania przyjemności, wygód, rozrzutności i nieodpowiedzialności</span>), procesie o majątek rodzinny oraz pobycie w Paryżu. W drugiej części autor opisuje pobyt Doświadczyńskiego na wyspie Nipu, gdzie mieszkało idealne społeczeństwo, żyli dzięki własnej pracy, przestrzegali niepisanego prawa i byli dla siebie życzliwi. Mikołaj poznał stosunki <span class="brz">mikłańskie</span> dzięki <span class="bor">nauką</span> mędrca Xaoo. Ostatnia część opowiada o powrocie bohatera do kraju oraz o zmianach jakie wprowadził w swoim gospodarstwie, np.: uwolnił chłopów, wprowadził czynsz zamiast pańszczyzny, co przynioslo obopólne korzyści. W pierwszej części dostrzegamy portret szlachcica, który nie przywiązuje wagi do wykształcenia, popada w różnego rodzaju nałogi, nie dba o dobro ojczyzny oraz żyje ponad stan. Druga część ukazuje reedukacje Dośwadczyńskiego prowadzoną przez mędrca Xaoo, natomiast trzecia przedstawia całkiem odmienionego człowieka. Mikołaj jest rozsądny, wprowadza w swoim gospodarstwie zmiany, które poprawiają stan życia jego oraz chłopów, wyzbywa się nałogów oraz dba o ojczyznę.

Bajka była bardzo popularnym gatunkiem w okresie <span class="brz">odrodzenia</span>, gdyż doskonale nadawała się do realizacji głównej zasady klasycyzmu: uczyć i bawić jednocześnie („utile dulci miscere”). We „Wstępie do bajek” autor przedstawił obraz idealnego społeczeństwa, które mogłoby istnieć, gdyby wszyscy stosowali nauki przedstawione w bajkach. „Ptaszki w klatce” przedstawiają obraz części społeczeństwa które z obojętnością patrzy na rozbiór Polski oraz drugą część która próbuje walczyć o dobro ojczyzny. Bajka pt. „Dewotka” mówi o obłudzie religijnej. Dewotka modląc się o miłosierdzie sama bije swoją służącą. Bajka „Przyjaciele” mówi aby nie ufać nikomu, gdyż człowiek dla swojego dobra może zdradzić nawet najlepszego przyjaciela. „Szczur i kot” – bajka ta atakuje i ośmiesza ludzką pychę, autor zwraca uwagę, iż powinniśmy w życiu kierować się skromnością i pokorą. W bajce „Dzieci i żaby” <span class="bst">autor przedstawia dzieci rzucające dla zabawy w żaby</span>, poeta mówi , iż nie należy bawić się czyimś kosztem. Wyrażają to słowa morału: „Dzieci, źle się bawicie, dla was to jest igraszka, nam chodzi o życie”.

W bajkach autor przedstawił Polaków jako ludzi biernie patrzących na upadek ojczyzny, zakłamanych, podstępnych, dbających tylko o swoje szczęście, pysznych, nieodpowiedzialnych i łatwowiernych. Z satyr wyłania się obraz szlachty ograniczonej umysłowo, nadmiernie spożywającej trunki, dbającej bardziej o swoje dobra niż o ojczyznę, która goni za obcymi wzorami życia zamiast zgłębiać polską kulturę, sztukę i dostrzec jej piękno. „Monachomachia” ukazuje leniwych mnichów, którzy pieniądze otrzymane od społeczeństwa zamiast przeznaczać na douczanie się i naukę młodzieży, marnotrawią na piwo i wino. „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” odkrywają portret szlachcica przedstawionego w bajkach oraz satyrach, lecz po reedukacji człowiek ten staje się szlachcicem, który dba o ludzi i państwo.

Wszystkie te portrety mają za zadanie uwidocznić szlachcie polskiej przywary jakich oni sami w sobie nie widzą i uświadomić, iż sposób w jaki teraz żyją, prowadzi do upadku Rzeczypospolitej a jedynym ratunkiem jest metamorfoza w człowieka oświeconego takiego jak Mikołaj Doświadczyński po powrocie z wyspy Nipu.