Czy powstania Listopadowe i Styczniowe były potrzebne?

W XIX wieku Polska była pod przymusową okupacją trzech państw: Rosji, Austrii i Prus. Ta sytuacja wynikała z bezmyślności szlachty, która, nie próbowała zapobiec coraz słabszej pozycji kraju. Dwa powstania: Powstanie Listopadowe w 1830, jak i Styczniowe w 1863-64 są idealnym odzwierciedleniem walk w celu pokonania zaborcy. Niestety oba zakończyły się przegraną.

Podporucznik Piotr Wysocki zorganizował wśród uczniów Szkoły Podchorążych Piechoty tajne sprzysiężenie. Spisek początkowo miał na celu obronę konstytucji. Okoliczności roku 1830 sprzyjały wzrostowi znaczenia „spisku Wysockiego” – kryzys gospodarczy, nastroje polityczne, niezadowolenie wojska. Wysocki nawiązał kontakty z innymi tajnymi organizacjami oraz z opozycją legalną i tak powstanie listopadowe wybuchło w Warszawie w nocy 29 listopada 1830 Głównym celem powstańców było pojmanie księcia Konstantego – namiestnika carskiego w Królestwie Polskim. Jednak nie od początku były jasno określone cele polityczne powstania. Rząd Tymczasowy, który powstał dopiero 3 grudnia początkowo nieudolnie sprawował władzę polityczną na terenach objętych powstaniem, a jego żądania względem Rosji ograniczały się do podpisania korzystnej ugody. Jednak wraz z upływem czasu i niemożnością porozumienia z władzą carską, poglądy i żądania się radykalizowały. Mimo początkowych sukcesów odnoszonych przez wojska polskie, których atutami naprzeciw wielkiej armii rosyjskiej były doświadczenie dowódców, znajomość terenu i determinacja w działaniu, powstanie zakończyło się niepowodzeniem. Do klęski przyczyniła się nie tylko słabość Królestwa Polskiego wobec potęgi państwa carów, ale przede wszystkim nieudolność najwyższych dowódców i polityków. Istotnym czynnikiem był też brak rozwiązania kwestii chłopskiej. Walka ta pokazała całej Europie, że Polacy jako naród ciągle istnieją i nadal należy się z nimi liczyć. Powstanie Listopadowe miało również decydujące znaczenie pod względem ratowania rewolucji we Francji i w Belgii. Uniemożliwiło ono zbrojną interwencję Rosji w obronie starego ładu w Europie Zachodniej. Początek powstania był jednak tylko niewielkim spiskiem i niewątpliwie nieustępliwość cara i niedopuszczenie do jakiejkolwiek ugody stały się bodźcem do rozpoczęcia walk zbrojnych na większą skalę i trwających 10 miesięcy.

Popowstańcze represje władz carskich względem ludności Polskich nabrały barw. Kary były wymierzane w sposób dotkliwy i systematyczny. Nastąpiła konfiskata większości majątków szlacheckich, zwolniono urzędników państwowych, uczestników powstania wraz z rodzinami skazano na zesłanie na roboty do Rosji, a przywódców i wyższych oficerów skazano od razu na śmierć. Zawieszono wszelkie prawa obywatelskie, zostawiając tylko te nadane z łaski cara, zlikwidowana wojsko, sejm, uniwersytety i wszystkie szkoły wyższe. Królestwo Kongresowe stało się pustą nazwą, która nijak nie miała się do rzeczywistości. Tereny te pozbawione były nie tylko wszelkiej autonomii, ale pogrążyły się w otchłani, która trwała do końca rządów cara Mikołaja.

Drugim zrywem narodowym było Powstanie Styczniowe w 1863 r , które było najdłuższym polskim zrywem narodowym. Ugrupowanie Czerwonych rozpoczynając walkę oczekiwało wybuchu wojny europejskiej. Jednocześnie wyrażało sprzeciw wobec polityki margrabiego Aleksandra Wielopolskiego zwolennika współpracy z caratem. Nadzieje na interwencję koalicji państw zachodnich na ziemiach Królestwa przez długi okres czasu były podtrzymywane przez ich władze. Powstanie rozpoczynało się w bardzo niedogodnych warunkach, przyspieszono je z powodu zarządzenia branki do armii rosyjskiej. Od tego momentu przez kilkanaście miesięcy walk przez szeregi polskich oddziałów przewinęło się około 200 tysięcy ochotników. Siły te wystawił cały naród Polski trzech zaborów. Równocześnie napływały rzesze ochotników z innych krajów. Przez ten okres polskie siły toczyły nierówną walkę partyzancką z wojskiem rosyjskim mającym przytłaczającą przewagę w ilości żołnierzy, stopniu ich uzbrojenia i wyszkolenia. Mimo to powstańcom udało się odnosić częściowe i sporadyczne sukcesy. Walka obudziła ducha patriotyzmu w całym narodzie. Tymczasem sprawa polska cieszyła się ogromną popularnością wśród ludności państw zachodnioeuropejskich. Pisarze i artyści różnych krajów w swoich dziełach wyrażali poparcie i podziw dla powstańców. Rząd Narodowy nakazał uwłaszczenie chłopów na dogodnych warunkach, z których później car nie mógł się wycofać. Wobec niezrealizowania dość złudnych nadziei na pomoc wojskową z zachodu powstanie skazane było jednak na klęskę. Nieporównywalna przewaga sił zarówno wojskowych jak i pozostałych była po stronie rosyjskiej. Do tego dołączyły się niedostatki organizacyjne wśród Polaków. Nawet osobistość Romualda Traugutta nie była w stanie odczynić nieuniknionej porażki. Powstanie pokazało też różne stanowiska Polaków wobec problemu niepodległości oraz ich wewnętrzne skłócenie. Do walki nie przyłączyli się masowo chłopi jak przewidywano. Powstanie Styczniowe będące polityczną i militarną porażką było ostatnim z polskich zrywów narodowościowych w XIX wieku.

Tak jak i po powstaniu listopadowym, tak i teraz represje, jakie spotkały Polaków ze strony władz carskich były bardzo dotkliwe. Najważniejszą z nich jest ostateczna likwidacja Królestwa Kongresowego, a wraz z nim wszelkich praw autonomicznych ludności polskiej. Całe jego terytorium stało się tylko jedną z wielu prowincji rosyjskich. Zlikwidowano wszelkie organizacje i stowarzyszenia, a Szkoła Główna została przekształcona w rosyjski uniwersytet. Jedyną pozostałością dawnych czasów na tym terenie było pozostawienie Kodeksu Napoleońskiego do stosowania w sądownictwie cywilnym. Tak jak poprzednio nastąpiły liczne aresztowania, wywózki na Syberię i do najodleglejszych więzień rosyjskich. Tym razem jednak nie było żadnej amnestii, a ludzie osadzeni w tamtym okresie w więzieniach nigdy nie odzyskali wolności. Nastąpiła całkowita rusyfikacja ziem polskich, której skutkiem miała być całkowita likwidacja poczucia odrębności narodowej Polaków. Powstanie styczniowe było ostatnim romantycznym zrywem w Europie.