Dom, rodzina

Odyseja Homera
Motyw domu pojawił się juz w starożytności, w "Odysei" Homera. Chociaż zasadniczym tematem epopei jest powrót Odysa spod Troi, to jednak Homer wiele uwagi poświęcił też rodzinie herosa: żonie Penelopie, synowi Telemachowi i ojcu Laertesowi, z którymi żyje w miłości, szczęściu i dostatku. Dom w „Odysei” tworzą żywi ludzie, to za nimi tęskni Odyseusz wracając spod Troi. Homer opisuje nie tylko dzieje żony i syna tytułowego bohatera, ale również podaje nam informacje o starszym pokoleniu, czyli rodzicach Odysa. Główny bohater to nie tylko głowa rodziny lecz także głowa państwa, król Itaki. A więc Dom będzie postrzegany przez Homera dwojako: po pierwsze jako rodzina, po drugie jako ojczyzna. Los Odyseusza był smutny, ponieważ na 20 lat stracił zarówno możliwość przebywania przy boku swych najbliższych jak i swoim państwie. Pod nieobecność męża domowego ogniska strzegła tylko Penelopa, żona Odysa. Był to dla niej bardzo trudny czas. Królowa tęskniła za mężem, tylko o nim myślała, wierzyła, że wróci. Chociaż mogła uważać, że Odys dawno nie żyje, zawsze pozostawała mu wierną, nie zainteresowała się żadnym innym mężczyzną. A zalotników maiła wielu. Przybywali oni licznie na wyspę, by starać się o jej rękę. Zalotnicy spędzali czas na ucztach i zabawach, plądrując zapasy itakijskiego pałacu. Kiedy Odys powrócił po latach tułaczki, zastał swój dom niemal w ruinie. Nieobecność gospodarza doprowadziła do oblężenia, niemal zrujnowania Itaki. Jednak to co najważniejsze ocalało - żona Penelopa i dorosły już syn Telemach, którzy wiernie oczekiwali na jego powrót. A więc wartość rodziny nie została zakwestionowana, mimo że brakowało pana domu. Gdy Odys powrócił do domu został nierozpoznany i stanął do konkursu o własną żonę, co skończyło się tragicznie dla zalotników. Wreszcie Odys poznany przez najbliższych, może zaznać domowego szczęścia, za którym tak tęsknił. Gdy Penelopa rozpoznała w żebraku męża, jej radość nie miała granic. W domu znów zapanował ład i spokój.
"Odyseja" Homera jest pierwszym utworem, w którym ukazany jest jak wcześniej wspomiałam obraz domu jako ojczyzny. Odys, który kocha swój kraj i poddanych. Rozważnie podejmuje kroki związane ze sprawowaniem władzy w państwie. Dobro ogółu jest dla niego ważniejsze niż własne szczęście. Zawsze postępuje zgodnie z własnym sumieniem. Jednak niezmącony spokój, który panuje w Itace został przerwany przez wojnę trojańską, na którą Odys musi wyruszyć. Jest to dla niego bardzo trudne doświadczenie, ponieważ opuści wszystko to, co jest mu bliskie, co kocha. Jednak dom, który zostawił jest niezmiennie celem jego życia. Powrót do ojczyzny i rodziny staje się jedynym sensem życia Odysa. Mimo, że czuje się samotny i nieszczęśliwy znosi wszystkie przeciwności losu i pokusy (mam tu na myśli kuszenie przez Kirke czy Kalipso). Wie, że szczęście dać mu może jedynie dom, miejsce bliskie sercu i duszy. Dla starożytnych Greków dom bowiem jest niezwykle cenną wartością . Odys jest przykładem bohatera, który pokazuje jak wielka może być miłość jednostki do ojczyzny ile człowiek jest w stanie wycierpieć i przeżyć, by osiągnąć zamierzony cel, czyli powrócić do miejsca, gdzie czeka na niego rodzina - do domu. Zdaje sobie sprawę, że życie w samotności, z dala od najbliższych jest bardzo trudne i pozbawione sensu. Człowiek może żyć pełnią życia tylko w domu, miejscu w którym odnajduje miłość, gdzie znajduje się jego rodzina i wszystko bliskie sercu.

Homer, opisując głównie niesamowite przygody Odyseusza, nie do końca zdawał sobie sprawę, że swym dziełem wystawia jednocześnie wspaniały pomnik domowi i rodzinie jako najwyższym wartościom w życiu każdego człowieka. Dom w „Odysei” to miejsce upragnione, tęsknota Odyseusza za ojczyzną, którą utracił i jednocześnie sens życia, do którego człowiek powinien dążyć za wszelką cenę.

Tak jak powiedział Leopold Staff „Każdy z nas jest Odysem, co wraca do swej Itaki”.
(„Odys”).
Odys = człowiek wędrowiec „homo viator”.


Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza

W okresie oświecenia pojawiło się wiele utworów, w których motyw domu kształtował postawy moralne bohatera literackiego. Autorzy zatem tworzyli idealne modele rodzin by pełniły one funkcje wzoru dla czytelników. Wynikało to z dydaktycznego charakteru epoki. Wydają się także mniej realne – w końcu relacje rodzinne rzadko układają się bez zarzutów. Idealny dom szlachecki przedstawił Julian Ursyn Niemcewicz w dramacie „Powrót posła.” Autor ukazuje staropolski dwór pod Warszawą, pełen tradycji, w którym dwa pokolenia Polaków żyją w zgodzie i harmonii. Propaguje podobne idee – poszanowania ojczystej tradycji i patriotyzmu.

„Dom zawsze ustępować powinien krajowi” – stwierdza Podkomorzy, jeden z głównych bohaterów dramatu. W tym właśnie duchu wychowuje on swoich synów, którzy pracują nie tylko we własnym gospodarstwie, ale i na rzecz kraju. Dom Podkomorzego stanowi ostoję rodzinnej miłości, ciepła, spokoju, gościnności, serdeczności, a przede wszystkim patriotyzmu. Dzięki temu synowie Podkomorzego mogą godnie służyć ojczyźnie i radzić w sejmie o dalszych jej losach. Podkomorostwo są kochającą rodziną, w której każdy z jej członków pełni właściwą sobie funkcję. Podkomorzyna to typowa matka Polka. Jest dobrą żoną, cnotliwą kobietą, idealną matką i te cechy wpaja swoim dzieciom.
Walery to wzór Polaka patrioty. Szanuje wpojone mu zasady, interesuje się losami państwa. Prawdziwą miłością kocha Teresę, szanuje jej ojca choć nie zgadza się z jego poglądami.

Dom w komedii Niemcewicza pełni funkcję wychowawcze. Jest wzorowy pod względem życia rodzinnego i gospodarskiego, panuje w nim dostatek, zgoda i poszanowanie ludzkich spraw, o czym świadczy np. życzliwe traktowanie poddanych i służby, a w zakończeniu utworu obdarzenie ich wolnością.
Nie tylko zapewnia warunki materialne rodzinie, ale jest miejscem, w którym wychowuje się przyszłe pokolenie w tradycji i w duchu miłości do ojczyzny.


Niemcewicz zestawia na zasadzie kontrastu szczęśliwy związek i dom Podkomorstwa z małżeństwem Starosty i Starościny. Połączyły ich tylko pieniądze, więc między nimi nie ma więzi. Gadulskiemu bardziej zależy na majątku niż na szczęściu córki. Planuje ją wydać za Szarmanckiego, którego największą zaletą jest to, że... nic nie mówi o posagu. Niemcewicz uczy czytelnika, że mądra rodzina jest gwarancją dobrego wychowania następnych pokoleń, a patriotyzm może iść w parze z silnymi więziami uczuciowymi między rodzicami a dziećmi.