Teatr i muzyka baroku

Teatr baroku

Teatr to miejsce gdzie utwory literackie napisane zwykle w formie dialogów – rozmowy między dwiema lub kilkoma osobami – „oblekają się w ciało” – zostają przed nami odegrane przez aktorów w specjalnie przystosowanym do tego budynku z widownią i sceną, na której plastycy (twórca dekoracji zwany scenografem oraz projektant kostiumów) nadają kształt światu opisanemu przez dramaturga.

Oznacza to, że rozwój teatru jest rozwojem zarówno formy budynku i sceny, jak i dramaturgii – tekstów literackich specjalnie dla teatru napisanych. I w jednym, i w drugim przypadku barok wniósł do rozwoju teatru bardzo wiele. W pierwszych dziesięcioleciach tej epoki (trwała ona od ok. 1600 do ok. 1750 roku) działały w Europie teatry różnego rodzaju. Były, więc aktorskie zespoły wędrowne (tzw. trupy), dające na otwartych, pośpiesznie urządzanych scenach przedstawienia commedia dell’arte, były teatry dworskie, a także teatry publiczne w specjalnie wzniesionych budynkach z przykrytą dachem sceną, ale otwartą widownią. Najsłynniejszy z nich – to londyński teatr „Globe”, gdzie od 1599 roku wystawiał swoje sztuki jeden z aktorów, a po dziś dzień największy dramaturg wszystkich czasów, Wiliam Shakespeare (Szekspir), autor m.in. Hamleta, Wieczoru Trzech Króli, Snu nocy letniej i Burzy.

W późniejszej fazie baroku zaczęły powstawać teatry takie, jakie znamy dziś: osobne budynki, przykryte dachem, z amfiteatralną (półkolistą) widownią oraz sceną zwaną „pudełkową”, z dekoracjami namalowanymi, podobnie jak barokowe freski na plafonach pałaców i sklepieniach kościołów, sposobem iluzjonistycznym (dającym złudzenie głębi), które łatwo się zmieniało za pomocą specjalnych urządzeń.
Na takich scenach grano sztuki największych – po Szekspirze – dramaturgów tej epoki Hiszpana Calderona de la Barca, Francuzów: Corneille’a, Racine’a i wielkiego komediopisarza Moliera. W Polsce utwory znakomitych dramaturgów francuskich tłumaczyli wybitni pisarze: Jan Andrzej Morsztyn (przełożył słynny dramat Corneill’a Cyd) i jego bratanek Stanisław, tłumacz utworów teatralnych Racine’a.

Muzyka baroku

Rozwój muzyki, najpierw śpiewanej, później także granej na instrumentach ukoronował barok. Powstały wówczas nowe zasady bogatego harmonizowania dźwięków i wiele nowych gatunków muzyki. Przede wszystkim opera, utwór muzyczno-teatralny, napisany wspólnie przez kompozytora i librecistę (dramaturg – autora pomysłu akcji dramatycznej i tekstów), grany w bogatych dekoracjach przez śpiewaków – aktorów, wykonujących swoje partie solo oraz w zespołach. Za ojca opery uznaje się Claudio Monteverdiego (1567-1643), lecz do najwyższych szczytów podniósł ten gatunek w epoce baroku jeden z największych kompozytorów świata Georg Friedrich Handel (1685-1759). Opery, złożone z pięknie śpiewanych arii i tzw. recytatywów (śpiewana recytacja), z partiami wykonywanymi przez chóry, zawsze na tle orkiestry i często z udziałem baletu grywano wówczas nie w teatrach operowych, jak obecnie, lecz w specjalnie przystosowanych salach bogatych rezydencji książąt i magnatów.

Religijnym odpowiednikiem opery były oratoria i kantaty. Oratorium (od łacińskiego słowa orane – modlić się) to utwór muzyczny, wykonywany – jak w operze – przez orkiestrę, chór i solistów, składający się, podobnie jak w operze, z arii i recytatywów, recytatywów, których narrator (tzw. besso) w formie śpiewnej recytacji opowiadał przebieg akcji.

Z arii, recytatywów recytatywów partii chóralnych składa się również kantata (od słowa łacińskiego cantare – śpiewać), utwór napisany do tekstów religijnych lub świeckich.

Wielkimi twórcami oratoriów i kantat byli: Joann Sebastian Bach (1685-1750) oraz wspomniany już autor oper Georg Friedrich Handel. Był też barok okresem rozwoju muzyki instrumentalnej, granej przez kilku solistów z towarzyszeniem zespołów muzycznych, zwanych po włosku tutti – wszyscy. Ten gatunek muzyki został nazywany concerto grosso (koncert wielki). Jego zaczątkiem były, popisy renesansowych kapel. Znane były również koncerty solowe – występy jednego wybitnego muzyka – wirtuoza, np. skrzypka. Utwory dla solistów pisali wybitni kompozytorzy tego czasu, np. autor Pór roku Antonio Vivaldi.

W Polsce do największych kompozytorów tej epoki należał Adam Jarzębski, autor wielu utworów instrumentalnych, opartych często na rytmach tanecznych.