Niewydolność serca

Serce pełni w organizmie rolę pompy, która ma za zadanie dostarczyć odpowiednią ilość krwi (a z nią tlenu i substancji odżywczych) do wszystkich tkanek i narządów człowieka. Istnieje szereg czynników, które doprowadzają do osłabienia serca i rozwoju jego niewydolności. Współcześnie najczęstszymi przyczynami niewydolności serca jest miażdżyca tętnic wieńcowych. Nadciśnienie tętnicze jest objawem zmian miażdżycowych w naczyniach organizmu.

Miażdżyca tętnic wieńcowych polega na odkładaniu się w ścianie naczynia złogów tłuszczowych, które stopniowo zmniejszają jego światło (rysunek 1). Miażdżyca rozwija się powoli i przez długo czas bezobjawowo a dolegliwości zaczynają się pojawiać, kiedy zwężone jest ponad 70 % światła naczynia. Miażdżyca jest odpowiedzialna za rozwój choroby niedokrwiennej serca.

Miażdżyca tętnic powoduje powtarzające się epizody niedokrwienia mięśnia sercowego. Każde niedokrwienie w różnym stopniu uszkadza serce, zmniejszając ilość zdrowego mięśnia. Kumulowanie się nawet drobnych uszkodzeń może prowadzić po latach do uszkodzenia serca jako całości i rozwoju niewydolności serca. W największym uproszczeniu można powiedzieć, że niewydolność serca jest stanem, w którym serce nie jest w stanie zaopatrzyć wszystkich narządów i tkanek organizmu w dostateczną ilość krwi, w odpowiednim czasie. W związku z tym tkanki obwodowe nie otrzymują tyle krwi i tlenu ile potrzebują. Upośledzone ukrwienie nerek doprowadza do zatrzymania wody w ustroju i związanych z tym objawów: obrzęków kończyn oraz uczucia duszności związanego z nadmiernym gromadzeniem się wody w płucach, dlatego chorobę nazywa się często „zastoinową” niewydolnością serca.


Badania stosowane w rozpoznawaniu choroby:

- Badanie radiologiczne klatki piersiowej
- Badanie EKG – pozwala mierzyć aktywność elektryczną serca i sprawdzić jego rytm w spoczynku.
- Testy wysiłkowy – praca serca jest monitorowana podczas wysiłku na bieżni ruchomej, lub na specjalnym rowerze. Podczas badania pacjent podłączony jest do aparatu EKG. W badaniu tym ocenia się, czy wysiłek fizyczny powoduje zmiany w zapisie EKG.
- Echokardiogram – jest to badanie za pomocą sondy ultrasonograficznej, przystawionej do ściany klatki piersiowej, pozwala zobaczyć jak serce pracuje, oraz mierzyć napływ i wypływ krwi z serca.
- Cewnikowanie serca – przez drobne nakłucie tętnicy udowej wprowadza się giętką rurkę (cewnik), następnie cewnik prowadzi się aortą aż do naczyń wieńcowych serca. Poprzez cewnik podaje się kontrast, który pozwala obejrzeć i sfotografować naczynia wieńcowe. Następnie cewnik można wprowadzić do jam serca i w ten sposób ocenić ciśnienie krwi w lewej komorze (otwierającej duży obieg krwi) i przedsionkach.
Objawy choroby:

Nasilenie objawów niewydolności serca zależy od tego, jak bardzo serce jest uszkodzone i w jakim stopniu utraciło zdolność do przepompowywania krwi. Ponieważ niewydolność serca rozwija się powoli, objawy mogą wystąpić dopiero po wielu latach. Dzieje się tak dlatego, że serce próbuje skompensować utratę zdolności przepompowywania krwi za pomocą:
- Powiększenia (rysunek 2) – umożliwia napływ większej ilości krwi do serca.
- Szybszej pracy – pozwala przepompować więcej krwi w krótszym czasie.
- Pogrubienia włókien mięśniowych w sercu – pozwala to na mocniejsze skurcze.



Zdolności adaptacyjne serca kończą się w pewnym momencie, prowadząc do wystąpienia objawów poniższych, najczęstszych objawów choroby:
- Duszność – jest wczesnym i stałem objawem niewydolności, charakterystyczna cechą duszności związanej z niewydolnością serca jest jej nasilenie po zmianie pozycji ze stojącej na leżącą, czyli po położeniu się. Zjawisko to nazywa się „orthopnoe” i wynika z powrotu krwi zalegającej w kończynach dolnych do serca. Serce jest osłabione i nie może się uporać z dodatkową porcją krwi, dlatego zalega ona w naczyniach krwionośnych płuc, powodując duszność. Inną postacią duszności, która jest charakterystyczna dla chorych z niewydolnością serca, jest napadowa duszność nocna. Mechanizm powstawania tego rodzaju duszności jest taki sam jak poprzedniej, tyle, że pojawia się nagle w nocy, budząc chorego ze snu, powodując uczucie lęku.
- Zmęczenie – w przebiegu niewydolności serca jest stałym objawem i pojawia się, ponieważ serce nie dostarcza do mięśni i innych tkanek wystarczająco dużo tlenu i pracują one na „zwolnionych obrotach”.
- Obrzęki kończyn dolnych – obserwowane są w przebiegu niewydolności serca wynikają z osłabienia prawej komory serca, która nie jest w stanie pompować odpowiedniej ilości krwi do płuc. W tej sytuacji część płynu ucieka z przepełnionych żył do tkanek najniżej położonych i tam się gromadzi. Stąd właśnie biorą się obrzęki wokół kostek albo całych nóg.
- Ból wieńcowy (stenokardialny, dławicowy) – zlokalizowany jest w klatce piersiowej, często promieniuje do szyi i barku. Wielu chorych opisuje tą dolegliwość jako dławienie, pieczenie, gniecenie, ściskanie. Ból wieńcowy powstaje wtedy, kiedy mięsień sercowy nie otrzymuje takiej ilości tlenu, jakiej aktualnie potrzebuje. Dolegliwości często pojawiają się podczas wysiłku i ustępują po odpoczynku. W zaawansowanych zmianach miażdżycowych a naczyniach wieńcowych, bóle pojawiają się w spoczynku i trwają dłużej.
- Brak apetytu – nasilenie objawów niewydolności zależy od tego, jak bardzo serce jest uszkodzone. Zastój krwi w okolicach żołądka i wątroby powoduje utratę apetytu. Mogą pojawić się zaburzenia rytmu serca, początkowo przyśpieszona akcja serca, a następnie zaburzenia rytmu w postaci migotania przedsionków (spowodowane rozciągnięciem i powiększeniem serca).
- Zwiększenie masy ciała (w schyłkowej niewydolności krążenia może być zmniejszenie masy ciała – wyniszczenie) – powstaje na wskutek ogólnego zwiększenia ilości płynów, ta z kolei ma negatywny wpływ na serce, które już wtedy jest niewydolne, tworzy się zatem mechanizm „błędnego koła”.

Leczenie:

- Leki, tzw. „statyny” - obniżające poziom cholesterolu,
- Aspirynę – lek ten zapobiega tworzeniu się płytki miażdżycowej w naczyniach wieńcowych serca.
- Intraty - preparaty nitrogliceryny, zmniejszające opór przepływu wieńcowego. Leki te zmniejszają zapotrzebowanie serca na tlen.
- Pomstowanie naczyń wieńcowych, tzw. by-passy (rysunek 3)- wstawianie pomostów żylnych lub tętniczych, które omijają zwężone miejsca.
- Przezskórną plastykę naczyń wieńcowych (PACA) (rysunek 4)– polega na rozszerzeniu zwężonego miejsca za pomocą specjalnego balonika, wprowadzonego do naczynia wieńcowego. Stent – malutkie urządzenie (kilka mm), utrzymujące drożność tętnicy po rozszerzeniu balonem.