Literatura francuska.

Literaturę franc. cechują bogactwo, różnorodność gatunków i form, harmonijny rozwój. W średniowieczu przodowała poezja epicka (XI XIII w.): eposy rycerskie ( chansons de geste) ze słynnym arcydziełem Pieśń o Rolandzie, romanse bretońskie opiewające króla Artura (Chretien de Troyes), Tristana ( Tristan i Izolda) itp., oraz romanse antyczne. Poezję liryczną uprawiali wędrowni trubadurzy i truwerzy. Parodystyczny obraz społeczeństwa dawały fabliaux rymowane bajki o inspiracji lud., z których wyrósł znany cykl związany tematyką zwierzęcą ( Roman de Renart XII XIII w.). Schyłek średniowiecza sprzyjał powstawaniu poematów dydaktycznych ( Roman de la Rose Guillaume'a de Lorris i Jeana de Meung). Teatr reprezentowały misteria, grane przez bractwa rel., oraz komedie pod postacią fars, moralitetów itp. Wybitna liryka F. Villona (XV w.) zamknęła ten okres literatury francuskiej. Renesans przyniósł reformę poezji podjętą przez P. de Ronsarda i ugrupowanie zw. Plejadą. Prozę uświetnili: F. Rabelais monumentalnym dziełem satyr.-filoz. Gargantua i Pantagruel i M. de Montaigne, który w Próbach zawarł przemyślenia erudyty-sceptyka. Reformacja ożywiła literaturę polemiczną i stworzyła nowy, jasny i log. styl (J. Kalwin). Wiek XVII najświetniejsza epoka literatury franc. jest zwycięstwem ideałów klasycyzmu, którego doktrynę sformułował N. Boileau. Dramat stał się rodzajem przodującym dzięki tragediom P. Corneille'a i J. Racine'a oraz komediom Moliere'a. Moraliści, B. Pascal, F. de La Rochefoucauld, J. de La Bruyere i F. Fenelon stawiali problem sensu ludzkiego istnienia i cnoty. Rozwijała się epistolografia (J.L. Guez de Balzac, pani de Sevigne), nowela wierszowana i doprowadzona do szczytów artyzmu bajka (J. de La Fontaine). W powieści, nie uznawanej przez oficjalną krytykę, można odnotować tylko jedno arcydzieło: Księżnę de Cleves pani de La Fayette. W końcu XVII w. spór "nowożytników" zwolenników przemian w literaturze, ze "starożytnikami" obrońcami aktualności wzorów antycznych (zakończony ok. 1720), torował drogę rozwojowi literatury. Wiek oświecenia pogodził racjonalizm ze zwiastującym nową estetykę sensualizmem. Czołowym gatunkiem lit. stała się powieść nacechowana realizmem (A.R. Lesage, P. de Marivaux, A.F. Prevost, J.J. Rousseau, P. Choderlos de Laclos). Styl myślenia kształtowali pisarze zgrupowani wokół Wielkiej encyklopedii francuskiej D. Diderota i J. d'Alemberta, prowadzący propagandę filoz. groźną dla "starego porządku"; Ch. de Montesquieu zainicjował badania nauk. zjawisk społ., Voltaire, uprawiając wszelkie gatunki lit., wsławił się ciętą powiastką filoz. i polemiką, Diderot od historii pracy ludzkiej przeszedł do rozważań materialist. i pozostawił prekursorskie, dopiero dziś docenione powieści (Kuzynek Mistrza Rameau, Kubuś Fatalista). Rousseau zerwał z encyklopedystami i zakwestionował wartość kultury, proponując w swoich utworach wzór nowego wychowania człowieka i idealnego społeczeństwa; uczucie i rozum miały tu jednakowe prawa.
Oprócz teatru klasycyst. powstała pełna wdzięku komedia prozą Marivaux i żywiołowa społ. komedia P.A. de Beaumarchais. Jedynym wielkim poetą tego okresu był A. Chenier. Wiek XIX po wstrząsach rewolucji franc. 1789 99, która wydała doskonałych mówców (H. de Mirabeau, G. Danton), przyniósł odwrót od problematyki społ. i politycznej. Przedstawicielami wczesnego romantyzmu byli: A.L.G. de Stael, propagatorka nowego programu lit., oraz F.R. de Chateaubriand, autor krótkich powieści dających nowy wzorzec uczuć (Atala, Rene), wprowadzających element egzotyki, oraz dzieł inicjujących odnowę religijną. Po 2 wiekach odżyła poezja liryczna (A. de Lamartine, A. de Musset, A. de Vigny, V. Hugo). Teatr odrzucił konwencję klasycyst. dzięki powstaniu dramatu romant. (zwyciężył Hugo i jego manifest przedmowa do Cromwella). Żywa pozostała proza nasycona psychologizmem i realizmem m.in. Stendhal, H. de Balzac, Hugo, P. Merimee, B. Constant, G. Sand; popularne powieści hist. tworzył A. Dumas-ojciec. Lata 50. to pełne zwycięstwo realizmu, zwł. w powieści i noweli; przodowali w nich: G. Flaubert, E. i J. de Goncourt, A. Daudet, G. de Maupassant oraz E. Zola, który stosując do powieści metody nauk przyr. przewodził ewolucji w stronę naturalizmu (zob. też medańska grupa). Wybitnym przedstawicielem poezji był wyprzedzający twórczość symbolistów Ch. Baudelaire; rozwijał się parnasizm (prekursor Th. Gautier, gł. twórcy Ch.M.R. Leconte de Lisle, J.M. de Heredia, Sully Prudhomme). W latach 80. w poezji zapanował symbolizm (S. Mallarme, P. Verlaine, J.A. Rimbaud). W prozie szkoła naturalist. ustąpiła miejsca kierunkom tradycjonalistycznym (J.K. Huysmans, P. Bourget, M. Barres) oraz racjonalistycznym i humanist. (A. France, R. Rolland). W teatrze przeżywał się naturalizm (H. Becque), pojawił neoromantyzm (E. Rostand) i symbolizm (P. Claudel), popularność zyskiwały sztuki bulwarowe. Krytykę uprawiali F. Brunetiere, E. Faguet, J. Lemaitre, G. Lanson.
W okresie międzywojennym w poezji pojawił się nurt intelektualny nawiązujący do Mallarmego (P. Valery) oraz, odwołujące się do Rimbauda dadaizm (T. Tzara) i surrealizm (G. Apollinaire inicjator i twórca terminu, A. Breton, P. Eluard, L. Aragon, Ph. Soupault, R. Desnos, J. Supervielle i J. Cocteau). Poza szkołami lit. tworzyli: Ch. Peguy, A. de Noailles, P.J. Jouve, Saint-John Perse, P. Reverdy. Powieść tego okresu postawiła sobie za cel poznanie ludzkiego wnętrza (M. Proust, A. Gide, F. Mauriac, J. Green, S.G. Colette), a w latach kryzysu świat. przedstawienie człowieka w społeczeństwie (powieści-rzeki G. Duhamela, J. Romains'a twórcy unanimizmu, R. Martin du Garda) i wskazanie mu dróg postępowania (H. de Montherlant, A. Malraux, A. de Saint-Exupery, G. Bernanos, J. Giono). Dla teatru tworzyli J. Giraudoux, J. Anouilh. W końcu lat 30. pojawili się, łamiący wszelkie konwencje, powieściopisarze L.F. Celine i R. Queneau, którzy wywarli wielki wpływ na literaturę powojenną. W latach 40. powstały pisma lit.: "Les Temps Modernes" grupujące pisarzy egzystencjalistów (J.P. Sartre, A. Camus, S. de Beauvoir), komunist. "Les Lettres Francaises" (Aragon, Eluard, E. Triolet) i głoszące humanizm chrześc. "Esprit" (P. Emmanuel). W latach 50. nastąpił odwrót od tematyki społ.; pojawiły się próby wskrzeszenia surrealizmu (poeci: Breton, B. Peret, J. Gracq, A. Pieyre de Mandiargues, R. Char, J. Prevert H. Michaux), powstała "szkoła dezynwoltury" atakująca egzystencjalizm i literaturę zaangażowaną, głosząca powrót do tradycji psychologizmu (powieściopisarze: R. Nimier, F. Nourissier, M. Deon, A. Blondin). Oprócz nawiązywania w powieści do tradycji realizmu i naturalizmu (H. Bazin, M. Druon, H. Troyat, R. Merle, P. Boulle, R. Gary, P. Gascar) podjęto próby odnowienia gatunku (B. Vian, P. Klossowski, J. Cayrol, M. Yourcenar), aż do podważenia jego zasad ( nowa powieść: M. Butor, A. Robbe-Grillet, N. Sarraute, C. Simon, M. Duras, R. Pinget, C. Mauriac). Również wtedy przeżywał rozkwit zainicjowany w końcu XIX w. (A. Jarry) teatr absurdu (S. Beckett, E. Ionesco, A. Adamov, F. Arrabal, J. Genet), z którego doświadczeń skorzystali J. Tardieu i R. de Obaldia. W latach 60. i 70. debiutowali powieściopisarze: J.M.G. Le Clezio, P. Modiano, D. Decoin, M. Tournier, G. Perec; poezję tego okresu reprezentowali m.in. Y. Bonnefoy i M. Deguy. W dziedzinie powojennej krytyki lit. rozwinęła się tzw. nowa krytyka, obejmująca krytykę tematyczną (Sartre, G. Bachelard, Belg G. Poulet, J.P. Richard, Szwajcar J. Starobinski, Ch. Mauron), socjol. (L. Goldmann) oraz nawiązującą do strukturalizmu (R. Barthes, M. Foucault, G. Genette, A.J. Greimas, T. Todorov, J. Kristeva, Ph. Sollers, C. Bremond; grupa i pismo "Tel Quel").