Prywatyzacja

PRYWATYZACJA – to nowy termin szybko wchodzący do codziennego języka. Po raz pierwszy pojawił się w słowniku wydanym w 1983 r. i był definiowany jako „czynić prywatnym”, a szczególnie zmieniać kontrolę nad działalnością gospodarczą lub produkcyjną, albo też zmieniać własność ze społecznej na prywatną.

W ruchu na rzecz prywatyzacji ukrytych jest kilka ważnych motywów: pragmatyczny, ideologiczny, ekonomiczny i populistyczny.
Celem pragmatyków jest poprawa jakości rządzenia, uczynienie go bardziej efektywnym. Motywem dla tych, którzy na sprawę patrzą ideologicznie, jest ograniczenie roli rządu na korzyść instytucji prywatnych. Motywem ekonomicznym jest dążenie do uzyskania większych korzyści poprzez obciążenie firm prywatnych większymi wydatkami ponoszonymi dotychczas przez państwo. Motywem populistycznym jest dążenie do podniesienia poziomu społeczeństwa poprzez zapewnienie ludziom większych możliwości zaspokajania potrzeb przy jednoczesnym ograniczaniu rozbudowanej biurokracji.


PRYWATYZACJA – proces transformacji własności państwowej we własność niepaństwowych osób prawnych lub fizycznych realizowany w drodze:
- udostępnienia osobom trzecim akcji/udziałów w spółkach z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa, powstałych z przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego
- udostępniania osobom trzecim mienia przedsiębiorstwa
- sprzedaży przedsiębiorstwa

Program transformacji własnościowej w Polsce, którego celem jest wzrost efektywności gospodarki i trwałe oddzielanie jej (po 45 latach centralnego sterowania procesami gospodarczymi) od aparatu państwowego, zakłada stworzenie struktury własności, w której proporcje udziału sektorów państwowego i prywatnego byłyby takie, jak w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej, gdzie sektor państwowy stanowi zdecydowaną mniejszość.

Zgodnie z ustawą z dnia 13 lipca 1990r w prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, każde przedsiębiorstwo państwowe, bez względu na jego wielkość, rentowność czy pozycję na rynku, może być poddane przekształceniom własnościowym. Ustawa przewiduje zróżnicowane metody prywatyzacji w przypadku przedsiębiorstw dużych w dobrej kondycji finansowej oraz małych i średnich. Ustawa dopuszcza następujące procedury prywatyzacji: kapitałową (pośrednią) lub likwidacyjną (bezpośrednią)

Program prywatyzacji zakłada:
- sprzedaż (pracownikom prywatyzowanych przedsiębiorstw – sprzedaż nieelokwenta) akcji/udziałów państwowych podmiotów przekształconych w jedną osobę spółki Skarbu Państwa
- sprzedaż oraz leasing majątku przedsiębiorstw postawionych w stan likwidacji

Zarówno program prywatyzacji jak i poszczególne decyzje prywatyzacyjne przedsiębiorstw mają w Polsce charakter negocjacyjny. Kierunki prywatyzacji na poszczególne lata (uchwalane jako załącznik do ustawy budżetowej), a także wzajemne uzgodnienia pomiędzy dyrekcją, radą pracowniczą i organem założycielskim, poprzedzające wniosek o prywatyzację przedsiębiorstwa, tworzą system decentralizujący decyzje prywatyzacyjne i zabezpieczający interesy uczestników przekształceń.
Bardziej powolne niż pierwotnie zakładano, tempo prywatyzacji, negocjacyjny charakter zarówno kierunkowych jak i jednostkowych decyzji prywatyzacyjnych nie wpłynęły w sposób istotny na zmniejszenie oczekiwanych efektów gospodarczych. Kondycja ekonomiczna sprywatyzowanych przedsiębiorstw jest zdecydowanie lepsza niż ogółu przedsiębiorstw państwowych. Bezpośredni nadzór właścicielski wymusza sprawność działania, sprzyja wykorzystaniu potencjału i eliminuje marnotrawstwo.

Początkowo oficjalnie akcentowano głównie dwie metody prywatyzacji, tzw. małą prywatyzację oraz prywatyzację kapitałową.
Mała prywatyzacja dotyczy głównie stosunkowo niewielkich obiektów usługowych i handlowych, będących zazwyczaj w gestii władz lokalnych (sklepy, punkty gastronomiczne, maszyny, urządzenia, budynki, małe przedsiębiorstwa). Obiekty tego typu oddawane są często w dzierżawę, a nie sprzedawane, ze względu na wiele niejasności w zakresie prawa własności do nich. Mimo braku pełnych i budzących zaufanie danych dotyczących tej metody prywatyzacji, zdecydowanie dominująca pozycja sektora prywatnego w tych dziedzinach nie podlega dyskusji.
Prywatyzacja kapitałowa polega najczęściej na przekształceniu przedsiębiorstwa w jednoosobową spółkę skarbu państwa, a następnie na emisji i sprzedaży akcji (udziałów) tej spółki osobom fizycznym lub prawnym, w tym również jej pracownikom. Odbywa się to głownie w drodze zapraszania do rokowań tzw. inwestorów strategicznych (zwłaszcza zagranicznych) oraz oferty publicznej. Przekształcenie ma charakter pełnej transformacji. Spółka wstępuje we wszelkie prawa i obowiązki przekształconego przedsiębiorstwa państwowego, nie tylko cywilnoprawne, ale także wynikające z decyzji administracyjnych. Jest to metoda stosowana przede wszystkim w odniesieniu do przedsiębiorstw stosunkowo dużych, będących w dobrej kondycji finansowej. Jest ona powolna i kosztowna, z uwagi m.in. na konieczność starannej wyceny majątku przedsiębiorstw oraz ze względu na nakłady związane z emisją i sprzedażą udziałów.

Prywatyzacja likwidacyjna jest, jak dotąd, główną metoda prywatyzacji polskich przedsiębiorstw państwowych. Polega ona na likwidacji przedsiębiorstwa w celu sprzedaży całości lub wyodrębnienia części jego mienia, wniesienia tego mienia do spółki lub przekazania go do odpłatnego korzystania osobom fizycznym lub prawnym Ważne miejsce w dokonujących się przemianach własnościowych w Polsce
i zdecydowanie najjaśniejszą stroną prywatyzacji ciągle pozostaje „prywatyzacja założycielska”, której istotą jest powstawanie i rozwój całkowicie nowych przedsiębiorstw prywatnych.3

MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY PRYWATYZACJI
Pełna analiza makroekonomicznych aspektów prywatyzacji wymaga zbadania jej wpływu na wszystkie podstawowe zjawiska makroekonomiczne. Do zjawisk tych należy zaliczyć: wzrost gospodarczy, inflację, bezrobocie, równowagę makroekonomiczną, kształtowanie się salda budżetu państwa i co się z tym wiąże, rozmiarów długu publicznego.
Analizie zjawisk w sferze realnej powinna towarzyszyć analiza zjawisk występująca w sferze regulacji, czyli procesu kształtowania się różnych rynków, m.in. niezmiernie istotnego rynku kapitałowego. Analizując makroekonomiczne aspekty prywatyzacji, należy także uwzględnić problemy związane z napływem kapitału zagranicznego.
Badanie makroekonomicznych skutków prywatyzacji rodzi dużo trudnych problemów metodologicznych. Przebieg zjawisk makroekonomicznych zależy bowiem od wielu czynników. Należą do nich m.in. szeroko rozumiane dziedzictwo przeszłości np. struktura gospodarki, poziom rozwoju poszczególnych jej dziedzin, postawy społeczne, proces transformacji (prywatyzacja jest tu bardzo ważnym, ale jednym z wielu wykorzystywanych instrumentów), sytuacja gospodarcza partnerów i ich polityka handlowa oraz zjawiska polityczne. Zjawiska polityczne w przypadku Polski odgrywają szczególnie istotną rolę. Stosunkowo częste wybory i związane z nimi kampanie wyborcze nasilają postawy roszczeniowe różnych grup społecznych. Można sformułować tezę, że zjawiska zachodzące w sferze polityki wpływają niekorzystnie na przebieg transformacji w tym także prywatyzacji.
Wielkość czynników oddziaływujących na przebieg zjawisk makroekonomicznych bardzo utrudnia udzielenie precyzyjnej odpowiedzi na pytanie czy - a przede wszystkim, w jakim stopniu – dane zjawisko jest skutkiem procesu prywatyzacji. Odpowiedź na to pytanie jest trudna także z innych przyczyn. Należy do nich zaliczyć: bezprecedensową skalę zamierzonych procesów prywatyzacji w byłych krajach socjalistycznych i krótki okres, jaki upłynął od ich rozpoczęcia. Wiąże się z tym niewielka liczba publikacji na temat skutków prywatyzacji oraz niepełne dostosowanie statystyki do potrzeb związanych z badaniem tych skutków.

MIKROEKONOMICZNE ASPEKTY PRYWATYZACJI
Wpływ procesu prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych na ich kondycję finansową i efektywność, bieżące i długofalowe (strategiczne) cele oraz na struktury podmiotowe rynków. Próby oszacowania takiego wpływu napotykają jednak znaczne ograniczenia metodologiczne, polegające na tym, że proces prywatyzacji wywołuje korzystne efekty mikroekonomiczne w długim okresie, i to dopiero wtedy, kiedy formalno-prawna zmiana własności przekształca się w faktyczną – ekonomiczną, czyli wtedy kiedy przedsiębiorstwa zostają poddane presji konkurencyjnej rynków: produktów, kapitałowego, menadżerów i informacji.
Analiza kondycji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstw sprywatyzowanych wymaga zastosowania wielu grup wskaźników np. wskaźników rentowności (obrotów brutto i netto, aktywów, kapitału własnego), wskaźników sprawności działania (obrotowości aktywów, rotacji zapasów, ściągania należności), wskaźników płynności (bieżącej i podwyższonej) czy wskaźników zadłużenia (sfinansowania majątku zobowiązaniami, relacji zobowiązań do kapitału własnego)
Analiza efektywności działania przedsiębiorstw sprywatyzowanych wymaga zastosowania np. takich wskaźników, jak udział eksportu w przychodach ze sprzedaży, udział nakładów inwestycyjnych w nadwyżce finansowej, oraz wskaźników materiałochłonności, pracochłonności, majątkochłonności itp.
Wskaźniki kondycji ekonomiczno-finansowej i efektywności można obliczać na podstawie informacji zawartych w bilansach przedsiębiorstw lub informacji przekazywanych przez przedsiębiorstwa do GUS (formularze F-02 i SP-1)
Analiza celów (bieżących i strategicznych) funkcjonowania przedsiębiorstw po sprywatyzowaniu wymaga kompleksowych badań empirycznych w wybranych przedsiębiorstwach oraz prowadzenia ciągłego monitoringu tych przedsiębiorstw w długim okresie.
Z analizy tej powinno wynikać, w jakim stopniu dane przedsiębiorstwo odchodzi od celów typowych dla przedsiębiorstwa państwowego (utrzymanie zatrudnienia, maksymalizacja funduszu płac) i dąży do celów właściwych przedsiębiorstwu prywatnemu (np. maksymalizacja zysku, zwiększenie udziału na rynku).
Analiza wpływu procesu prywatyzacji na zmianę struktur rynkowych powinna dostarczać informacji o jego wpływie na efektywność konkurencji, procesy koncentracyjne i dekoncentracyjne, udział kapitału zagranicznego oraz zmiany produktowe i marketingowe.