Filozofia średniowieczna

Święty Anzelm z Canterbury (1033-1109) urodzony w Aosta w Piemoncie, był przeorem klasztoru, potem opatem. Z natury był pełen słodyczy i spokoju, następca Augustyna.

-Nazywany był „ojcem scholastyki” zaś wytworzenie jego metody i poglądów trwało stopniowo. Wśród jego poglądów na pierwszym miejscu stały rozum i wiara, wg niego „chrześcijanin powinien przez wiarę dojść do zrozumienia, a nie przez zrozumienie do wiary”.
-opierał się na zasadach scholastyki wg której w jej formule: dla poznania prawdy potrzebna jest wiara i rozum, a niedbałością jest nie przykładać się po utwierdzeniu w wierze do zrozumienia tego, w co wierzymy; świat nie ma samoistnego znaczenia wobec Boga, ani życie doczesne wobec wiecznego.
-dewiza Anzelma: wiara poszukująca zrozumienia.
- odkupienie: nie twierdził że Chrystus poprzez swą ofiarę na krzyżu wykupił całą ludzkość od szatana, któremu zaprzedała się grzechem pierworodnym, ale że dał poprzez swą ofiarę zadośćuczynienie Bogu za obrazę tym grzechom popełnioną.
- Anzelm głosił poglądy o racjonalności Boga i świata: Bóg istnieje, posiada własności, świat jest stworzony z niczego, dusza jest nieśmiertelna i wolna, ale również uzasadniał tajemnice wiary.
- dowody na istnienie Boga: jeśli istnieją rzeczy, które mają względną własność w stosunku do innej rzeczy to musi istnieć i ta rzecz, dobra względne które są mniej lub więcej dobre zakładają istnienie bezwzględnego dobra, a tym bezwzględnym dobrem jest Bóg.
- sformułował metodę filozofii średniowiecznej
- zaczął budować metafizykę średniowieczną: Bóg nie był w niej identyczny ze światem, lecz był jego przyczyną trojaką: wzorem, sprawcą i celem.

Święty Bernard z Clairvaux (1090-1153) pochodził z burgundzkiego, rycerskiego rodu, wielki kaznodzieja, tępiciel herezyj, był cystersem a w XIIw był duszą potężnego ruchu wytworzonego przez cystersów.

- zapoczątkował nową ideologię średniowieczną mistycyzm wielki prąd ortodoksalny; mistycyzm poznawał prawdę nadprzyrodzoną poprzez kontemplację i uczucia
- zajmował się nie tylko teorią mistyki ale również ją uprawiał, głosił że: obcowanie z Bogiem jest najlepszym a nawet jedynym środkiem do poznania prawdy.
- aby poznać prawdę trzeba obrać inną drogę niż uczeni świeccy: nie ma sensu wysilać rozum, trzeba życiem zasłużyć na pomoc Boża, bo siły ludzkie są niedostateczne, musi im pomóc łaska, łaskę zaś uzyskujemy przez pokorę i miłość oraz pogłębienie życia duchowego
- cztery stopnie miłości:
1. stopień pierwszy: poznajemy własną nędzę poprzez pokorę
2. stopień drugi: przez poznanie własnej nędzy współczujemy bliźnim i w ten sposób poznajemy ich nędzę – współczucie
3. stopień trzeci: cierpiąc nad własną i cudzą nędzą oczyszczamy swe serce i czynimy je zdolnym do oglądania rzeczy boskich – kontemplacja
4. stopień czwarty: ekstaza – następuje gdy umysł oglądając Boga przejęty jest jego wielkością, zapomina o sobie, wyrywa się z ciał, zatapia w Bogu.
- mistyka kontra scholastyka
1. metodą scholastyki jest rozumowanie zaś mistyki intuicja i kontemplacja (umysł styka się ze swoim przedmiotem, to czyni go bliższego doświadczeniu poznania)
2. wg mistyków dosięga się prawdy nie samym umysłem beznamiętnym ale właśnie uczuciem, afektem, pokorą , miłością, współczuciem i świętością.
3. świętość dosięga się w sposób indywidualny i osobisty, każdy szuka po swojemu drogi do Boga
4. scholastyka rozumuje prawdy objawione przez władzę przyrodzoną umysłu, mistyka zdawała się na poznanie nadprzyrodzone: kontemplacja sprawia że wchodzimy ponad samych siebie, przekraczamy granice umysłu.
- był przeciwnikiem nauki czy świeckiej czy teologicznej, zwalczał filozofów- dialektyków, był przeciwny racjonalizmowi oraz takiej nauce; wiedza dla wiedzy jest haniebną ciekawością

Święty Tomasz z Akwenu (1225-1274) był Włochem, pochodził z rodu hrabiów Akwenu, studiował u benedyktynów, został dominikaninem w 43r.

- wiedza i wiara: oddzielił wiarę od wiedzy, dziedzinę rozumu od dziedziny objawienia
- wiedza jest rozległa: nie tylko poznajemy rzeczy materialne ale również Boga, Jego istnienie i własności, nie rozumiemy zaś Trójcy św., grzechu pierworodnego,
- prawa niektóre przekraczają rozum ale im się nie sprzeciwiają: nie może być sprzeczności pomiędzy objawieniem a rozumem.
- nauka o bycie: człowiekowi są dane jedynie rzeczy jednostkowe – punkt wyjścia dla poznania, nieznane są dla niego: Bóg, dusza, istota materialna.
- składniki bytu: złożone z istoty i istnienia: istota Boga implikuje jego istnienie, natomiast istota rzeczy stworzonych nie implikuje istnienia, nie wynika z ich istoty to, że muszą istnieć; różnica między Bogiem i stworzeniem: Bóg jest bytem koniecznym(musi istnieć bo to leży w jego istocie) i niezależnym( istnieje z własnej natury) zaś stworzenie jest bytem przypadkowym i zależnym( jego istnienie zależy od Boga), Bóg- byt prosty, stworzenie- byt złożony
- substancja cielesna jest złożona z formy i materii: forma podstawą tego co w jednostkach gatunkowe, materia podstawą mnogości a tym samym cielesności; świat duchowy złożony tylko jest z formy.
- istnienie Boga: pięć dowodów
1. ( z istnienia ruchu) – istnieje przyczyna ruchu
2. ( z niesamoistności świata) – istnieje istota samoistna będącą przyczyną świata
3. ( z przypadkowości) – istnieje poza nimi istota konieczna
4.( z istnienia istot różnej doskonałości) – istnieje istota najdoskonalsza
5. ( z powszechnej celowości) – istnieje istota najwyższa, rządząca przyrodą a działająca celowo.
- pojęcie stworzenia świata:
1. świat stworzony został z niczego
2. świat został stworzony wprost przez Boga
3. stworzenie jest aktem woli, nie konieczności
4. stworzenie odbyło się wg idei bożych
5. stworzenie nastąpiło w czasie
- Bóg kieruje światem, świat jest uporządkowany, rozwija się wg planu boskiego – opatrzności, wszystkie części służą Bogu – celowi świata
- własności tomizmu: dualizm Boga i świata, hilemorfizm( bronił jedności ludzkiej natury), obiektywizm, empiryzm, uniwersalizm, realizm, intelektualizm

Święty Franciszek z Asyżu (1182-1226) kaznodzieja wędrowny, reformator rewolucji, syn bogatego kupca, założył zakon franciszkanów

Ideały głoszone przez św. Franciszka:

- życie ludzkie nie musi być ustawicznym, bolesnym oczekiwaniem na śmierć, ale może być również afirmacją tego, co rodzi się z miłości i dobroci serca;
- sens ludzkiego istnienia tkwi w czynnej miłości braterskiej oraz w chwaleniu boskiego Stwórcy i Ojca jako jedynego dobra;
- człowiek cierpię radość z obcowania z przyrodą oraz z miłości do Boga i wszelkiego stworzenia;
- ubóstwo jest wyrazem miłości do bliźniego, miłość zaś prowadzi do radości i doskonałości wewnętrznej, a doskonałość wewnętrzna prowadzi do świętości;
- ubóstwo uczy pokory i współczucia innym;
- ostatecznym szczęściem człowieka jest śmierć.


Augustynizm

Św. Augustyn Aureliusz (354-430) Chrześcijaństwo to takie boskie misterium, do którego zbliżyć się możemy jedynie przez żarliwą wiarę. Jeśli jednak oddamy się Bogu, Bóg "oświeci" naszą duszę i wówczas będziemy mogli osiągnąć swoistą wiedzę nadprzyrodzoną Dokonał połączenia myśli Platona z założeniami chrześcijaństwa (dualizm platoński) uznając, że każda rzecz ma postać duchową - ideę i materialną - cień idei. Człowiek w świecie posiada określone miejsce między bytami wyższymi (aniołem) a niższymi (zwierzętami). Świadomość swego nieokreślenia człowiek przypłacać miał poczuciem wewnętrznego rozdarcia, nieustannym konfliktem pomiędzy cielesnością a duchowością, pożądaniem dobra i zła jednocześnie. Najważniejsze założenia jego filozofii to:

- Bóg jest najwyższym dobrem, bytem, czyli absolutem, dlatego powinien być najważniejszym przedmiotem poznania;
- aby poznać Boga, trzeba najpierw poznać własną duszę, czyli "wejść do swego wnętrza, w którym mieszka prawda"
- nie rozum, ale wola jest bliższa wiary, zatem Boga można poznać bardziej przez wiarę niż przez rozum;
- świat Boga jest dobry, ale istnieje w nim zło, które nie jest tworem Boga, lecz dziełem "wolnych stworzeń (człowieka)";
- istnieje absolutne dobro, absolutnego zła nie ma;
- człowiek czyni zło wtedy, gdy odwraca się od dobra, czyli od Boga, natomiast przez oddanie się Bogu dostępuje łaski i staje się dobry;
- konsekwencją Bożej dobroci jest zbawienie człowieka; szczęście można osiągnąć jedynie poprzez poznawanie prawdy oraz dążenie do Boga i zespolenie się z nim;