Wygnaniec, ciekawy świata podróżny, poszukiwacz sensu życia...

Wędrowiec jest to człowiek, który odbywa pewną podróż. Podróż ta może mieć formę dążenia do jakiegoś celu, ucieczki przed czymś, pielgrzymki do ważnego miejsca, wędrówki w poszukiwaniu pewnych odpowiedzi, lub też tułaczki bez celu. W literaturze wędrówka może być rzeczywista, czyli taka, w której bohater fizycznie zmienia miejsce pobytu, lub też duchowa, tzn. gdy postać wędruje w głąb samego siebie.

Pierwsze wzmianki o motywie pielgrzyma, odnajdujemy już w antyku. Chodzi tu mianowicie o „Biblię”. W „Księdze Wyjścia” poznajemy historię wyzwolenia Ludu Bożego z Egiptu. Po długiej, wyczerpującej, pełnej niepokoju i zgrzytów wędrówce, Mojżesz doprowadza swój lud do Ziemi Obiecanej. Dzieje się tak za sprawą wiary w Stwórcę. W tym przypadku mamy do czynienia z pielgrzymką wygnańców ku wolności.

Również i w „Nowym Testamencie” spotykamy pielgrzyma – jest nim Jezus. Człowiek o nadludzkich możliwościach, nieskończonej łasce i wielkim sercu, pielgrzymuje wraz ze swoją świtą dwunastu apostołów, głosząc Słowo Boże. Idzie i woła: „Nawróćcie się!”. Od początku do końca jest on oddany tylko jednej idei – Woli Bożej, czyli pielgrzymowaniu, które trwa całe jego życie.

Innym dziełem antycznym wartym przytoczenia jest „Odyseja” Homera. Bohater – Odyseusz powraca spod murów zniszczonej Troi do ojczyzny – Itaki. Powrót ten jest bardzo długą drogą, na której przeżywa on wiele przygód. Jego tułaczka jest wynikiem gniewu bogów za zniszczenie świętego miasta oraz za oślepienie cyklopa Polifenii. Wędrówka Odysa jest przenośnią życia ludzkiego, życia, w którym człowiek napotyka przeszkody, które musi ominąć.

W średniowieczu, do analizowanego motywu nawiązał Dante Alighieri w „Boskiej komedii”. Główny bohater, Dante, odbywa tutaj podróż po trzech wymiarach życia pozagrobowego – są to piekło, czyściec i raj. Najpierw nasz bohater zwiedza piekło, gdzie widzi cierpienie grzesznych dusz, następnie czyściec, gdzie dostrzega pokutujących. Ostatecznie przebywa w raju – krainie wiecznego szczęścia. Podróż ta ma charakter poznawczy, mający uświadomić nam zasady rządzące światem, kary jakie czekają na złych ludzi oraz nagrody dla tych dobrych. Dante przedstawia tu w metaforyczny sposób wędrówkę człowieka przez jego własne życie, czyli wspinanie ku górze, ku perfekcji, ku Bogu.

Wędrówkę w celu nabywania doświadczeń życiowych, odnajdujemy w „Mikołaja Doświadczyńskiego Przypadkach” Ignacego Krasickiego (oświecenie). Bohaterem jest tutaj Mikołaj – początkowo lekkomyślny i nierozsądny szlachcic. Podczas swej podróży przez życie nauczył się odpowiedzialności i rozsądku. Zrozumiał również, że wszelkie prawa powinny być oparte na równości ludzi. Krasicki ukazuje stopniową przemianę bohatera, opartą na doświadczeniu. Według oświeceniowych idei, to ono wraz z rozumem daje człowiekowi wiedzę na temat otaczającego go świata.

W epoce romantyzmu najwięcej podróżników opisał według mnie Adam Mickiewicz. W „Dziadach cz. II” wędrowcami są zmory i duchy wywoływane przez Guślarza. Ich wędrówka ma na celu głoszenie ludziom prawd życiowych i udzielanie przestróg. Wszystko po to, aby człowiek w swojej własnej życiowej tułaczce popełniał jak najmniej zła, a jak najwięcej dobra. Albowiem wszystkie czyny wykonane za życia, będą rozliczone.

Jacek Soplica w „Panu Tadeuszu” odbywa dwie podróże: duchową i fizyczną. Poczuwa on się do winy za śmierć Stolnika Horeszki i ucieka z Soplicowa. Na emigracji w Litwie doznaje wewnętrznych przemian i powraca do ojczyzny jako ksiądz Robak – człowiek skazany na wieczną pokutę.

W cyklu „Sonety Krymskie” Adam Mickiewicz opisuje swoją wędrówkę na Krym. Ma ona charakter poznawczy, ponieważ podmiot liryczny przedstawia przepiękne krajobrazy Stepów Akermańskich, czy też chanów krymskich w Bakczysaraju. Można również dowiedzieć się czegoś o burzy morskiej lub o wrażeniach, myślach czy uczuciach, jakich doznaje Mirza, człowiek Wschodu, stojący u stóp gór Czatyrdachu.

Autor powyższych trzech utworów wierzył w posłannictwo narodu. Dowodzą tego „Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego”. Ich celem było doprowadzenie Polaków do odrodzenia moralnego i walki za ojczyznę. Adresatem tego zbioru byli emigranci, których Mickiewicz nazywał „apostołami wolności”. Według Mickiewicza byli oni pielgrzymami polskimi, mający powrócić do wolnej Polski.

Takim samym pielgrzymem był też Konrad z „Dziadów cz. III”. W swej tułaczce ku ojczyźnie, a przede wszystkim ku wolności, wierzył, że zamieszka kiedyś w wolnym, odrodzonym ojczystym kraju.

Juliusz Słowacki, autor „Kordiana”, również nawiązuje do motywu wędrówki. W tym utworze, główny bohater – Kordian, odbywa również dwie podróże – wewnętrzną, w głąb swojego „ja” oraz tą geograficzną. Po nieudanej próbie samobójczej, bohater udaje się do Anglii. Tam uświadamia sobie, że materialistyczny świat, w którym rządzi tylko pieniądz, daleki jest od szekspirowskich ideałów. We Włoszech odkrywa, że nawet taką cnotę jak miłość można kupić za pieniądze. W Watykanie natomiast, traci zaufanie do głowy Kościoła Katolickiego – papieża. W tej wędrówce bohater poznaje smutną prawdę o świecie. Kres jego podróży to góra Mont Blanc, gdzie Kordian dokonuje podsumowania swojego życia. Odnajduje tu swój życiowy cel – walka w obronie ojczyzny – „Polska Winkelriedem narodów”. Charakterem tej podróży jest poszukiwanie sensu życia.

Motyw tułacza szukającego sensu życia odnajdujemy również w utworze Młodej Polski – „Lordzie Jimie” Josepha Conrada. Bohater wędruje po całym Oceanie Indyjskim nie mogąc nigdzie znaleźć miejsca dla siebie. Jego umysł wciąż prześladują wydarzenia z Patny, przeszłość jest nie do zapomnienia. Jednakże w końcu dociera do Patusanu, gdzie według jego mniemania odnalazł spokój. Jednak i tu okoliczności zmuszają go do ucieczki. Wygnaniec decyduje inaczej i pozostaje. Zachowując swój honor, ostatecznie ginie.

Dwudziestolecie międzywojenne i analiza problemu wędrowca to moim zdaniem przede wszystkim „Ferdydurke” Witolda Gombrowicz z okresu dwudziestolecia międzywojennego. Józio, 30-letni mężczyzna, zostaje ponownie zesłany w dzieciństwo. Przebywa on podróż po trzech światach – szkole, domu Młodziaków i dworku ciotki. Jego wędrówka ukazuje nam prawdę o człowieku i otaczającym go świecie. Cała rzeczywistość ukształtowana jest przez formę – zbiór zewnętrznych, narzuconych zasad postępowania. Jeżeli człowiek chce być zaakceptowany przez otoczenie to musi przystosować się do pewnych warunków. Musi włożyć pewną maskę, w której będzie odbierany tak jak chcą tego inni. Można by rzecz, że każdy odgrywa pewną rolę. Cały świat opiera się więc na stereotypach i schematach.

Literatura współczesna tematu podróży również nie omija. Przykładem może tu być „Inny Świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. W tym utworze odnajdujemy prawdę o wygnańcach i o ich tułaczce w kierunku życia w sowieckich łagrach. Opis tych tragicznych, brutalnych i nieludzkich zdarzeń dostarcza nam wrażeń i wiadomości o tamtych czasach i o niezwykle wyczerpującej ucieczce przed śmiercią…

Podsumowując, wędrować można duchowo – w głąb swojej duszy, lub też fizycznie – do określonych miejsc. Wędrować można pielgrzymując i głosząc pewne prawdy („Biblia” – Mojżesz i Jezus; „Dziady cz. II” – duchy i zjawy; „Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego”; „Dziady cz. III” - Konrad), wędrować można również w poszukiwaniu sensu istnienia („Pan Tadeusz” – Jacek Soplica; „Lord Jim”; „Kordian”), wędrować można w zaciekawieniu do świata, chęci poznania („Boska Komedia” – Dante; „Mikołaja Doświadczyńskiego Przypadki” – Mikołaj; „Sonety Krymskie” – Adam Mickiewicz; „Ferdydurke” – Józio), ale można wędrować również z przymusu, jako wygnaniec („Odyseja” – Odys; „Lord Jim”; „Biblia” – Mojżesz; „Inny Świat”). Jak widać, motyw wędrowca jest często spotykanym zjawiskiem w literaturze i występował praktycznie w każdej epoce literackiej.