Jedność i różnorodność w obrębie typu mięczaków.

Mięczaki to dziwna grupa zwierząt. Nikt nie wątpi, że ślimaki, małże i głowonogi są spokrewnione i że należy je zaliczyć do jednego typu. Okazuje się jednak, iż nie można sformułować ścisłej definicji tego typu, bo od wszystkich reguł będą wyjątki. Pohodzi to stąd, że poszczególne gromady mięczków powstały w pradawnych czasach, ponad 500 mln lat temu, i od dawna ewolucja ich i specjalizacje biegły w odmiennych kierunkach. Nic dziwnego, że w przeciągu tak długiego czasu potraciły niektóre cechy, pierwotnie wspólne wszystkim mięczakom.

Mięczaki są dwuboczne symetrycznie (wyjątek stanowią ślimaki), mają miękkie ciało nie podzielonym metamerycznie.
Głowa występuje u ślimaków i głowonogów, brak jej natomiast u małży. Na głowie mogą być wyodrebione narządy wzroku (oczy) oraz węchu i dotyku (czułki).
Noga to mięsisty, nieparzysty narząd służący do poruszania się. Obecny jest u wszystkich mięczaków, z tym, że u głowonogów uległ przekształceniu w ramiona (służące do ataku i obrony) oraz w lejek (umożliwiający \"odrzutowy\" sposób poruszania się).
Noga moze byc:klinowata (mauże), podeszwowata (ślimaki), przeksztalcona w ramiona (glowonogi).
Worek trzewiowy to część ciała, w której mieści się większość narządów wewnętrznych. Worek trzewiowy okrywa fałd skórny zwany płaszczem. Komórki płaszcza wydzielają na zewnątrz substancję wapienną i budują z niej muszle (wyjątek głowonogi).Przestrzeń między płaszczem a workiem trzewiowym nazywa się jamą płaszczową. W jamie płaszczowej znajdują się narządy oddechowe oraz końcowe odcinki układu pokarmowego, wydalniczego i płciowego.
Naskórek mięczaków obficie wydziela śluz, który spełnia różnorakie funkcje. Stanowi powłokę chroniącą przed drobniejszymi urazami mechanicznymi. Gatunki pełzające ścielą sobie na podłożu śluzową ścieżkę, której gładkość ułatwia posuwanie się. U lądowych ślimaków śluz chroni przed wysychaniem komórki nabłonka okrywającego ciało. Małże używają śluzu jak lepu do chwytania drobnych cząstek pokarmu.
Muszla stanowi swego rodzaju szkielet zewnętrzny. Ta charakterystyczna dla większości mięczaków wapienna muszla może być dwuklapowa (małże) bądź jednolita, spiralnie skręcona (ślimaki).Sklada sie z trzech warstw: rogowej, porcelanowej, perlowej.U głowonogów jest ona zredukowana do podskórnej wapiennej płytki.
Wszystkie przestrzenie między narządami wypełnia tkanka łączna. Pierwotna jama ciała pozostaje w postaci zatok i szczelin, w których krąży krew. Wtórna jama ciała - celoma - uległa silnej redukcji.
Układ pokarmowy zbudowany jest z 3 odcinków: jelita przedniego, środkowego i tylnego. Rozpoczyna się otworem gębowym, następnie przechodzi w jamę gębową i gardziel (których brak u małży). W gardzieli najczęściej znajduje się szczęka i tarka - specjalny narząd rozdrabniający pokarm - oraz ujścia gruczołów ślinowych. Dalej gardziel przechodzi w przełyk, a ten następnie w żołądek o funkcjach mechanicznych i trawiennych, do którego uchodzi wątroba - gruczoł o wielorakiej funkcji narządu wydzielniczego, zapasowego i wchłaniającego pokarm. Za żołądkiem znajduje się jelito tylne i odbyt.
Układ krwionośny mięczaków jest otwarty, to znaczy, że krew z naczyń wylewa się do jamy ciała. Są to jednak niewielkie przestrzenie jamy ciała, dość ściśle ograniczone i połączone z naczyniami. Składa się z serca, naczyń i zatok. Serce składa się typowo z dwu przedsionków i komory (wyjątek - ślimaki). Główne naczynia wychodzą z komory serca, dają liczne odgałęzienia, wiodące krew do wszystkich naczyń.
Układ krwionośny prawie zamknięty występuje u głowonogów. Krew (hemolimfa) może być bezbarwna lub niebieska ze względu na obecność hemocyjaniny i spełnia wszystkie funkcje transportowe, w tym również te, które są związane z wymianą gazową.
Układ oddechowy to skrzela u mięczaków wodnych lub płuca (bogato unaczynione ściany jamy płaszczowej) u lądowych.
Skrzela mięczaków mają łącznotkankowe podpory usztywniające oraz znakomite unaczynienie, na które składa się duże naczynie doprowadzające, sieć drobnych naczyń na listkach skrzeli i duże naczynie doprowadzające, uchodzące do odpowiedniego przedsionka serca. Nabłonek skrzeli jest urzęsiony, a ruch rzęsek powoduje przepływ wody przynoszącej wciąż nowe zapasy tlenu. Optymalną wymianę gazów zapewnia to, iż przepływ wody jest skierowany przeciw prądowi krwi.
Układ nerwowy najczęściej zbudowany jest z trzech par zwojów: głowowego, nożnego i trzewiowego, połaczonych spoidłami. U głowonogów silnie skoncentrowany w części głowowej.
Układ wydalniczy stanowią silnie zmodyfikowane metanefridia, tzw. nerki (ślimaki) lub narząd Bojanusa (małże) uchodzące do jamy płaszczowej przez otwór wydalniczy.
U głowonogów w części głowowej następuje silna koncentracja tkanki nerwowej, co wyznacza niezwykłą, jak na bezkręgowce, inteligencję tych zwierząt.

Rozmnażanie i rozwój. Wśród mięczaków spotykane są osobniki rozdzielnopłciowe (np. małże, ślimaki przodoskrzelne, głowonogi), jak również obojnaki (np. ślimaki płucodyszne). W cyklu rozwojowym dominuje rozwój prosty, natomiast w cyklu złożonym u większości występuje urzęsiona larwa typu weliger lub rzadziej trochofora. Zdarzają się też gatunki żyworodne, np. jajożyworodny ślimak żyworódka.