Kozakami (zaporskimi) nazywana była wolna ludność różnego pochodzenia, która od schyłku piętnastego wieku zaczęła przybywać na leżące nad Dolnym Dnieprem Zaporoże, zwane też dzikimi Polami. Na co dzień żyli z myślistwa, rybołówstwa, uprawy roli, ale najbardziej pociągały ich wyprawy wojenne i grabież.
W celu obrony przed Tatrami Kozacy byli zorganizowani w rodzaj wspólnoty wojskowej z odbieralnym dowódcą, zwanym hetmanem. Ich obóz leżał na wyspach Porohami a wyspy dnieprzańskie były bazą wypadową dla morskich wypraw na tureckie i tatarskie wybrzeża.
Rejestr kozacki i jego ograniczenie.
W tle ogólnej liczby ludności kozackiej rejestrowanych było niewielu a chętnych do służby wojskowej znacznie więcej. Kozacy zwracali się do polskich królów o zwiększenie rejestru ale na ogół bezskutecznie. Sprawa rejestru stała się ważna, gdy kilkakrotnie doszło do wybuchu kozackich powstań, krwawo tłumionych przez wojska koronne. W 1639 roku sejm podjął uchwałę, na mocy której wszyscy niezarejestrowani kozacy mieli być obróceni w poddanych chłopów a ich osady i gospodarstwa miały zostać włączone do magnackich i szlacheckich majątków. Odpowiedzią na to był wybuch w 1648 roku powstania kozackiego na Ukrainie.
Powstanie Chmielnickiego (od chwili wybuchu do układu rosyjsko-kozackiego w Perejasławiu w 1654 roku).
W 1648 roku wybuchło powstanie kozackie pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. Mieli oni mnóstwo ludności gotowej do walki. Wygrywali bitwy ze swoimi przeciwnikami. Rozpętała się okrutna wojna domowa. Wtedy nagle zmarł król Władysław IV, który mógł powstrzymać kozaków. Po jego śmierci na króla wybrano Jana Kazimierza (brata zmarłego). Ludzie z ogromnym poświęceniem odpierali ataki wojsk Chmielnickiego. W 1649 roku zawarto umowę i Chmielnicki został hetmanem ukraińskim. Jednak ta umowa nie była postrzegana i wojna nadal trwała. W 1654 roku Chmielnicki zwrócił się z pomocą do Rosji. Układ rosyjsko- kozacki przyłączył Ukrainę zadnieprzańską do Rosji i kozańszczyzna miała zwierzchnictwo cara.
Pierwsze zerwanie sejmu przez pojedynczego posła i jego skutki.
Na tle sporu króla z magnatami doszło w 1652 roku do zerwania sejmu przez jednego posła. Zrobił to poseł z Upity Władysław Siciński, wprowadzając w czyn istniejącą od dawna zasadę, że uchwały sejmu powinny zapadać jednomyślnie. Od tej pory uchwaliła się zasada "wolne nie pozwalam” (po łacinie liberum veto), oznaczająca, że każdy poseł miał prawo w proteście zerwać sejm.
