Jan Kasprowicz i jego działalność w Zakopanym.

Jeden z największych poetów polskich. Urodził się w Szymborzu na przedmieściach Inowrocławia, syn niezamożnych włościan, studia gimnazjalne w Inowrocławiu i Poznaniu, uniwersyteckie w Lipsku i Wrocławiu, brał udział w polskim ruchu robotniczym, na Górnym Śląsku, od r. 1889 osiedlił się we Lwowie, pracował w "Kurierze Lwowskim", od r. 1902 w "Słowie Polskim", gdzie redagował dodatek literacki, nadto w obu pismach i innych drukował studia literackie i krytyki teatralne, od r. 1909 profesor literatury porównawczej na Uniwersytecie lwowskim, ofiarowanego mu członkostwa Akademii Umiejętności w Krakowie nie przyjął.
W r. 1893 żonaty z Jadwigą Gąssowską, która rozeszła się z nim i wyszła za Stanisława Przybyszewskiego. Powtórnie ożenił się w r. 1911 z Rosjanką Marią z Buninów.

Dom w którym się urodził Kasprowicz nie istnieje z powodu pożaru w 1916 r. W Szymborzu znajduje się jednak budynek wybudowany przy finansowym udziale Jana Kasprowicza. Budynek w którym zamieszkała jego siostra Anna Roliradowa wybudowany został na ziemi, którą Kasprowicz otrzymał w spadku po matce. W 1927 Anna Roliradowa otwarła w tym domu "Izbę Kasprowiczowską". W Inowrocławiu jest kilka obiektów związanych z pobytem poety. M. in. kościół Św. Mikołaja - parafia Jana Kasprowicza. Przy ul. Szkolnej zachował się także budynek szkoły w której uczył się Jan Kasprowicz - obecnie liceum nazwane jego imieniem. Obok znajduje się XIX wieczna kamienica Preyssów, z którymi przyjaźnił się Kasprowicz. W budynku tym odbywały się spotkania filomatów oraz tajnego "Kółka literacko-narodowego Wincentego Pola". Przy ul Św. Mikołaja znajduje się dom, w którym w l. 1879-1880 na stancji u A. Meissnerowej mieszkał młody Kasprowicz a wraz z nim Władysław Duszyński, Józef Kruszka i Władysław Janicki. W parterowej części domu na stancji mieszkał Roman Wegner - przyjaciel Kasprowicza, prezes filomatów inowrocławskich. Ostatnie lata życia (od 1923 r.) spędził Kasprowicz w Harendzie (w Poroninie koło Zakopanego). Zmarł w Poroninie 1 sierpnia 1926 roku. 7 września 1930 r. odsłonięto w Inowrocławiu pomnik Jana Kasprowicza zniszczony we wrześniu 1939 r. Nowy pomnik odsłonięto 31 lipca 1966 roku u zbiegu ulicSolankowej, Grodzkiej i Staszica.

HARENDA


Piętrowa willa wybudowana w 1920 na wysokim brzegu Zakopianki przez Jana Klusia Fudalę, wkrótce potem kupiona przez angielską malarkę Winnifred Cooper. W 1923 dom odkupił poeta Jan Kasprowicz i spędził tam ostatnie lata życia. W "Harendzie" powstało wiele wierszy z ostatniego zbioru Kasprowicza - Mój świat. Po śmierci pisarza atmosferę intelektualnego ośrodka podtrzymywała jego żona Maria, która skupiała wokół siebie spore grono pisarzy i artystów, mieszkających stale lub czasowo w Z. (Choromański, Witkacy, Gombrowicz, Szymanowski, Worcell). W 1950 r. M.Kasprowiczowa przekazała trzy pokoje willi na Muzeum Jana Kasprowicza. Od 1964 mieści się tam także siedziba Stowarzyszenia Przyjaciół Twórczości Jana Kasprowicza. Piętro willi zajmowała córka Kasprowicza, Anna Jarocka, a po jej śmierci pomieszczenia przeszły na własność muzeum. Nieopodal budynku znajduje się granitowe mauzoleum, projektowane przez Karola Stryjeńskiego, kryjące prochy poety i Marii Kasprowiczowej.

--------------------------------------------------------------------------------

Muzeum Jana Kasprowicza,
osiedle Harenda 12 a.

Dom z pamiątkami po wielkim poecie, mauzoleum. Czynne codziennie, z wyjątkiem poniedziałków, w godz. 10.15-15.15. Grupy wycieczkowe powinny wcześniej zgłaszać chęć zwiedzenia muzeum, by nie narażać się na długie czekanie.

Założone w 1950 z inicjatywy Marii Kasprowiczowej w 3 frontowych pokojach domu, zajmowanego w ostatnich latach życia przez pisarza. Wystrój wnętrza pozostawiono mniej więcej taki, jak za życia Kasprowicza. Publiczność ma okazję oglądać dzieła sztuki, najczęściej autorstwa przyjaciół poety, sprzęty domowe, meble. Biblioteka Kasprowicza, przechowywana w muzeum liczy kilkaset woluminów.

Pierwszym kustoszem m. była Maria Kasprowiczowa, a po jej śmierci w 1968 funkcję tę sprawowała jej siostra - Anna Bunin. Od 1964 muzeum jest siedzibą założonego przez M.Kasprowiczową Stowarzyszenia Przyjaciół Twórczości Jana Kasprowicza, które sprawuje opiekę nad placówką.

Muzeum utrzymuje żywe kontakty ze szkołami w całej Polsce, noszącymi imię Kasprowicza, organizuje też spotkania literackie p.n. "Wieczory na Harendzie".

Strome schody prowadzą do domu poety. Z lewej - murowane mauzoleum Kasprowicza, z prawej - podobny w stylu do "Harendy" dom plenerowy krakowskiej ASP.

Budynek, w którym Jan Kasprowicz spędził ostatnie lata swego życia, został wybudowany w 1920 r. przez harendziańskiego górala Jana Klusia Fudalę, z przeznaczeniem na pensjonat dla przyjezdnych gości. Wkrótce kupiła go osiadła w Zakopanem angielska malarka, Winnifred Cooper, od której w 1923 r. odkupił "Harendę" Kasprowicz. Ponieważ kupno domu umożliwiła mu wysoka zaliczka na tłumaczenia literatury angielskiej, Kasprowicz zwykł mawiać, że dom w Zakopanem zafundował mu pewien Anglik, niejaki Szekspir.

Jan Kasprowicz był z Podhalem związany przez lat kilkadziesiąt, bowiem już w 1891 roku odwiedził po raz pierwszy Zakopane, a potem systematycznie przyjeżdżał do Poronina, gdzie zatrzymywał się w domu Mardułów-Gałów. Na Harendzie mieszkał niespełna trzy lata, ale mimo postępującej choroby uważał ten czas za bardzo szczęśliwy. Tutaj też powstały jego piękne wiersze z cyklu Mój świat.

Wejście do muzeum prowadzi przez ganek i odkrytą werandę, ozdabianą latem pięknymi nasturcjami, skąd przechodzi się do pokoju stołowego. Dom, mimo widocznych w jego konstrukcji wpływów stylu zakopiańskiego i pensjonatowej proweniencji, niewiele odbiega od wzorów typowej chałupy góralskiej, jakich wiele jeszcze zachowało się na Harendzie: pokój stołowy to dawna sień, po lewej stronie "izba czarna", zamieniona na salonik, zaś po prawej - "izba biała", adaptowana na sypialnię. Z tyłu znajduje się kuchnia i biblioteka, nie udostępniane zwiedzającym.

Rzadko ma się okazję do samotnego zwiedzania muzeum - zwykle oglądają je wycieczki, oprowadzane przez przewodniczkę. Gdybyśmy jednak mieli szczęście, możemy w ciszy i spokoju odetchnąć tą atmosferą, która inspirowała twórczość Jana Kasprowicza.

Zwiedzanie zaczynamy od saloniku - przechodząc przez pokój stołowy na lewo. Na ścianach rzucają się w oczy przede wszystkim trzy portrety, malowane pastelami przez Witkacego: Dwa z nich przedstawiają Jana Kasprowicza, trzeci, bardzo znany z licznych reprodukcji - jego żonę, Marusię. Nad tapczanem widzimy rzeźbiarski portret poety wykonany przez Antoniego Popiela jeszcze w XIX wieku, a na ścianie okiennej - maskę pośmiertną, zdjętą w dniu śmierci Kasprowicza przez góralskiego artystę Stanisława Gąsienicą Sobczaka Johyma.

Poza tym w pokoju umieszczono jeszcze wiele innych dzieł sztuki, autorstwa m.in. Teodora Biruli-Białynickiego, Felicjana Krakowskiego, Kazimierza Sichulskiego i Leona Wyczółkowskiego. Kotarę, oddzielającą po lewej stronie salon od biblioteki, stanowi kilim "Słoneczniki", projektowany przez Kazimierza Brzozowskiego. Naprzeciw drzwi batik autorstwa samej Marii Kasprowiczowej, a na nim - zasuszone kwiaty, zebrane przez panią Marusię w dniu śmierci jej męża.

Przy drzwiach - biblioteczka Kasprowicza, zawierająca zaledwie kilkaset tomów - większość księgozbioru, przekazana w 1930 roku Bibliotece Miejskiej w Poznaniu, została zniszczona w czasie okupacji.

Przechodzimy do pokoju stołowego, w którym znajdują się meble podhalańskie, projektowane przez zięcia poety, Władysława Jarockiego, ale wykonane we... Lwowie. Naprzeciw drzwi wejściowych uwagę zwiedzających przyciągają dwa kolejne portrety Marii Kasprowiczowej, wykonane przez Stanisława Ignacego Witkiewicza. Eksponowane są również zbiory ceramiki, okazy góralskiej sztuki ludowej, a także ładny portret pani Marusi, wykonany przez Stanisława Niesiołowskiego.

Sypialnię oglądamy tylko z progu. Ten pokój także zdobią dzieła sztuki (m.in. Tymona Niesiołowskiego, Eugenii Andersen-Łuczyńskiej i Wacława Żaboklickiego), meble zaś pochodzą z wyprawy ślubnej Marii Bunin, potem Kasprowiczowej.

W tylnej części domu, dokąd przejść można przez drzwi w sieni, znajduje się letnia galeria dzieł malarskich Władysława Jarockiego.

Muzeum istnieje formalnie od 1950 roku (od 1969 r. pod egidą Stowarzyszenia Przyjaciół Twórczości Jana Kasprowicza). Ale jeszcze w latach międzywojennych, za sprawą Marii Kasprowiczowej, "Harenda" stała się ważnym ośrodkiem, skupiającym twórców z różnych dziedzin sztuki, a także zwykłych miłośników twórczości Kasprowicza - wszystkich serdecznie i gościnnie podejmowanych przez panią Marusię.

Z jej inicjatywy Jan Kasprowicz pochowany został w specjalnie wybudowanym mauzoleum, koło swego ukochanego domu. Początkowo spoczął on na Starym Cmentarzu, w grobowcu rodziny Dłuskich, a gdy według projektu Karola Stryjeńskiego powstało Mauzoleum - w 1933 roku przeniesiono prochy poety na Harendę. W górnej części krypty pochowana jest Maria Kasprowiczowa.

Będąc na Harendzie warto zwiedzić tutejszy kościół parafialny pod wezwaniem św. Jana Apostoła i Ewangelisty, usytuowany tu dzięki staraniom Władysława Jarockiego w 1947 r. Przedtem ten zabytkowy (XVIII wiek) budynek znajdował się w Zakrzowie koło Kalwarii Zebrzydowskiej, gdzie niszczał w zapomnieniu koło nowo zbudowanego kościoła. Po przeniesieniu do Zakopanego i odrestaurowaniu przy pomocy Jarockiego, który także jest autorem większości elementów wystroju wnętrza, konsekrowano świątynię w 1950 roku. Od 1982 r. jest siedzibą parafii.