Strach
Przeczący stereotypom
Bohater Pamiętnika przeczy stereotypowi Polaka, powstańca, który walczy nawet wtedy, gdy siła wroga jest miażdżąca. Jest zwykłym szarym cywilem, który dba tylko o to, żeby jakoś przeżyć. Taka jest też postać z dramatu Tadeusza Różewicza Do piachu , przecząca stereotypowi bohatera – partyzanta. Skazany na śmierć partyzant Waluś boi się jej panicznie. Inni ludzie „z lasu” też nie przystają do stereotypu walczących za sprawę. Dokonują gwałtów i kradzieży. Antybohaterskimi cechami odznacza...
Totalitaryzm groteskowo
Zupełnie inną próbą opisu systemu totalitarnego jest powieść Michaiła Bułhakowa Mistrz i Małgorzata . W groteskowej międzywojennej Moskwie działa... diabeł, by uzdrowić chorą komunistyczną rzeczywistość, w której królują kłamstwo, cenzura, łapówki, panuje bieda wśród zwykłych obywateli, podczas gdy w luksusie żyją prominenci. To właśnie diabelski świat ratuje przed zniszczeniem rękopis mistrza, spalony w chwili strachu– powieść o Poncjuszu Piłacie. Ocalona też zostaje miłość mistrza i...
Między żądzą władzy a moralnością
Między żądzą władzy a moralnością – to częsty dylemat bohaterów tragedii Szekspira. Przeważnie, jak w postępowaniu Makbeta i jego żony czy polskiej Lady Makbet – Balladyny, zwycięża żądza władzy. Konsekwencją jest seria dalszych morderstw (dla tuszowania poprzednich i ugruntowywania władzy), strach, wyrzuty sumienia. Tych, którzy wybrali nieprawość, czeka jednak surowa kara (Makbet, Balladyna).
Odrażające szaleństwo
Literatura rejestruje też postaci odrażających szalonych kobiet, żyjących na marginesie społeczeństwa. Taką kobietą jest bohaterka powieści Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz Boża podszewka – „durna Zośka”, czy Florentynka oraz Kłoska z powieści Prawiek i inne czasy Olgi Tokarczuk. Zośka jest upośledzoną umysłowo kobietą, błąkającą się po wsi. Zawsze nosi ze sobą dużo węzełków, ma siwe, skołtunione włosy, brudną chustkę. Wciąż powtarza (czy raczej bełkocze) „ja powiem... ja powiem”. Bardzo...
Tyran domowy
Słowo tyran nie zawsze odnosi się do sposobu sprawowania władzy państwowej czy lokalnej. Teksty kultury przynoszą też wiele portretów tyranów domowych: mężów bądź żon, matek bądź ojców sprawujących w swych domach okrutną nieraz władzę absolutną. To oni ustanawiają panujące w swych domach prawa i domagają się bezwzględnego ich respektowania, za nieposłuszeństwo karzą niechęcią, biciem, wymówkami, a nieraz okrutnym traktowaniem dziecka bądź współmałżonka lub... wydziedziczeniem. Takim tyranem...
Niezdolny do heroicznych czynów
W jaki sposób antybohater zaprzecza cechom bohatera literackiego? Przede wszystkim nie jest herosem, wykazującym się nadludzkimi czynami, nie stać go nawet na zwyczajną odwagę. Np. bohater narrator Pamiętnika z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego nie jest wcale postacią heroiczną. Nie chodzi mu o sprawę, tylko o życie. Boi się. Robi wszystko, by przetrwać, nic więcej.
Samotność w świecie współczesnym
We współczesnych tekstach kultury samotność pojawia się w nowych, zaskakujących kontekstach: pracoholizmu, uzależnienia od komputera, anonimowości w Internecie oraz strachu przed miłością (zjawisko tzw. singli). Warto przywołać głośną polską powieść Janusza Wiśniewskiego Samotność w sieci czy zachodnie kultowe teksty Douglasa Couplanda ( Poddani Microsoftu ), traktujące o ludziach uzależnionych od pracy i komputera, którym nie starcza już czasu na normalne życie: miłość, przyjaźń,...
Szaleństwo powodowane strachem i wyrzutami sumienia
Inna Szekspirowska bohaterka, Lady Makbet, popada w obłęd pod wpływem zbrodni dokonanej wspólnie z mężem. To ona była inicjatorką zabójstwa króla Dunkana. Wydawała się silniejsza psychicznie od męża, bardziej zdecydowana i wytrwale dążyła do celu. A jednak po dokonaniu zbrodni załamała się. Objawem jej szaleństwa było między innymi ciągłe mycie rąk po dokonanej zbrodni i mówienie o niej. Na rękach wciąż widziała nieistniejące plamy krwi... Obłęd doprowadził ją do śmierci. Mąż, zafascynowany...