Komunizm, czy kapitalizm? Dostatek, kosztem mniejszej wolności osobistej, czy głód, ubóstwo, ale i bezproblemowy dostęp do opieki medycznej? Dobrze rozwinięta edukacja kosztem braku "socjalu", czy analfabetyzm, brak ośrodków kultury, ale i nowe miejsca pracy? Cenzura prasy i radia, czy możliwość startowania w wyborach na stanowiska administracji państwowej w zamian za przystąpienie do rządzącej partii i głoszenie jej ideałów? "Dobra" korupcja, czy jej całkowity brak kosztem wolniejszego rozwoju gospodarczego kraju? Zależność od Waszyngtonu, czy podległość Moskwie? - oto dylemat czasów zimnej wielu państw tzw. "trzeciego świata". Dylemat, który w Ameryce Łacińskiej symbolizują nazwiska Augusto Pinocheta i Fidela Castro - dwóch największych dyktatorów tamtego regionu.
Dojście do władzy: rewolucja na Kubie, pucz w Chile.
Dominującą postacią życia politycznego Kuby od lat 30-tych był płk. Fulgencio Batista de Zaldivar, który w 1940 roku ustanowił własną dyktaturę. Gospodarka kubańska, całkowicie oparta na monokulturze trzciny cukrowej i turystyce, była zupełnie uzależniona od USA. Rodziło to nastroje nacjonalistyczne, które wykorzystała grupa lewicujących intelektualistów z braćmi Fidelem i Raulem Castro Ruz na czele. Nie widzący prawnych sposobów na przejęcie władzy komuniści 26 lipca 1953 r. podjęli nieudaną próbę zdobycia rządów siłą. Fidel został uwięziony, lecz jego ruch, znany potem pod nazwą "ruchu 26 lipca", zyskał znaczną popularność. Po uwolnieniu z więzienia Castro wyemigrował do Meksyku, by tam wraz z Ernesto Che Guevarą przygotować kolejny spisek zbrojny. Jesienią 1956 roku wybuchło na Kubie powstanie, a w grudniu 1956 r. bracia Castro i sformowany przez nich kilkudziesięcioosobowy oddział wylądowali na wyspie. Wojna domowa trwała ponad dwa lata i kosztowała ok. 20 tys. istnień ludzkich. W 1958 r. kubańscy komuniści otrzymali radziecką pomoc wojskową. Umożliwiła ona podjęcie jesienią tego roku ofensywy. 1 stycznia 1959 r. Batista uciekł z kraju, a następnego dnia oddziały kierowane przez Argentyńczyka Ernesto Che Guevarę zajęły Hawanę. Istotną rolę w obaleniu dyktatury Batisty odegrał także spisek wojskowy w armii dyktatora, na którego czele stał gen. Cantilla. O dziwo, pierwszym krajem na świecie, który uznał nowy komunistyczny rząd Kuby były Stany Zjednoczone.
Kilkanaście lat później podobne wydarzenia miały miejsce w Chile. W latach 60-tych i 70-tych Związek Radziecki przejmował wpływy w Jemenie, Wietnamie, Kambodży, Nikaragui, Grenadzie, a rządy Fidela Castro rosły w silę. Lewicowa propaganda rozprzestrzeniała się na kontynent południowoamerykański z coraz większą prędkością. W Chile Kongres wybrał na prezydenta komunistę Salvatore Allende. Szybko po wyborze na głowę państwa wprowadził on swoje nieudolne reformy. W wyniku fatalnych decyzji związanych z gospodarką w kraju zaczęło brakować jedzenia i frustracja mieszkańców rosła z dnia na dzień. Wybuchały strajki, często dochodziło do starć z policją co niejednokrotnie kończyło się krwawym tłumieniem zamieszek i otwieraniem ognia do ludności. W rezultacie ostrej krytyki ze strony związków zawodowych i parlamentu, niezmiennie negatywnych wyników sondaży opinii publicznej (57% ocen negatywnych i 42% pozytywnych w ostatnim przeprowadzonym sondażu) oraz narastającego chaosu gospodarczego i groźby wybuchu wojny domowej Allende zdecydował się przeprowadzić plebiscyt, w którym obywatele mieli się opowiedzieć za kontynuacją jego rządów albo przeciw. Ogłoszenie terminu plebiscytu miało nastąpić 11 września 1973. W tym samym dniu jednak rozpoczął się pucz. Na jego czele stanął Augusto Jos Ramón Pinochet Ugarte. Pucz zaczął się od zbombardowania pałacu prezydenckiego, w którym przebywał wciąż legalnie urzędujący prezydent. Allende prawdopodobnie przeżył samo bombardowanie i został według jednej wersji zamordowany przez oddziały puczystów wkraczające do zbombardowanego pałacu, a według innej wersji popełnił samobójstwo. Generał Pinochet, jako głównodowodzący armią lądową został pierwszym oficjalnym przywódcą junty, a 27 lipca 1974 obwołał się bez żadnych wyborów prezydentem Chile.
Reformy gospodarcze Castro i Pinocheta.
Po dojściu do władzy przez Fidela Castro, jego najważniejszym zadaniem było upłynnienie kubańskiej gospodarki. W tym celu 17 maja 1959 r., wprowadzona została reforma rolna, której kształt wymierzony był przede wszystkim w kapitał Stanów Zjednoczonych zainwestowany w plantacjach i przetwórstwie trzciny cukrowej. W następnym roku doszło do wywłaszczenia obcego kapitału i nacjonalizacji bez odszkodowań amerykańskich kompanii ropy naftowej, a wkrótce potem pozostałych przedsiębiorstw amerykańskich, co spowodowało znaczne pogorszenie stosunków na linii Waszyngton-Hawana i zaowocowało katastrofalnym stanem kubańskiej gospodarki. Jesienią 1960 r. rząd Stanów Zjednoczonych zastosował embargo handlowe wobec Kuby. Model gospodarki zaczynał przynosić opłakane skutki, a Castro ratował się zaciąganymi ze wszelkich źródeł olbrzymimi kredytami i coraz większym uzależnieniem od pomocy ZSRR. Jej istota polegała na kupowaniu cukru (bojkotowanego przez USA) po cenach światowych i sprzedawaniu Kubie po symbolicznej cenie ropy naftowej, którą ta częściowo reeksportowała. Fatalne decyzje gospodarcze dyktatora sprawiły, że w kraju zapanował chaos i wszechobecna bieda. Kubańczycy w imię sprawiedliwego podziału dóbr musieli zacząć przyzwyczajać się do reglamentacji podstawowych artykułów żywnościowych. W latach 1960-70 z powodu katastrofy gospodarczej do USA wyemigrowało ok. 500 tys. Kubańczyków.
Całkiem odwrotna sytuacja miała miejsce w Chile, gdzie miejscowa junta po objęciu władzy od razu rozpoczęła wielką, pozytywną w skutkach reformę gospodarki. Mechanizmy rynkowe wprowadzono dzięki kredytom Międzynarodowego Funduszu Walutowego i oddania gospodarki w ręce fachowców z tzw. Szkoły Chicagowskiej. "Wiedziałem, że od wielu lat na Univeridad Catolica de Chile działa silna grupa wykształconych w USA ekonomistów, mądrych, światłych ludzi, którzy nie mieli dotychczas okazji wykazania się. Zwróciłem się do nich. Powstała grupa konsultacyjna, do której zaprosiłem przedstawicieli wszelkich ugrupowań społecznych i politycznych" - mówił w jednym z wywiadów Pinochet. Doradcą reformatorów został późniejszy noblista i guru światowej ekonomii Milton Friedman.
Za rządów generała przeprowadzono proces reprywatyzacyjny, zwrócono wszystkie majątki ziemskie i przedsiębiorstwa zagrabione przez komunistów. Sprywatyzowano oświatę i służbę zdrowia. Wpuszczono na rynek 21 prywatnych funduszy emerytalnych, zniesiono przymus ubezpieczeń. Obniżono radykalnie podatki i zniesiono cła. Dzięki zniesieniu koncesji, w Chile inwestowały największe koncerny świata. Rząd zlikwidował nadmiar biurokracji. Do dziś Chile są jednym z najbogatszych krajów Ameryki Łacińskiej.
Represje wobec obywateli oraz brutalne zwalczanie opozycji.
Rządy Castro na Kubie pochłonęły tysiące ofiar. Fidel rozpoczął swe rządy od likwidacji wszelkich przeciwników politycznych, egzekucje i aresztowania stały się codziennością (ilość ofiar jego terroru wynosi według nieoficjalnych danych ok. 100 tyś. osób). Porządku strzegł aparat bezpieczeństwa: Rewolucyjne Siły Zbrojne, policja polityczna nazwana G-2, tajne służby utworzone przy wsparciu KGB - DGI, milicja obywatelska, a także Komitety Obrony Rewolucji, zajmujące się tropieniem sabotażystów i kontrrewolucjonistów. Obowiązuje hasło nie ma ludzi neutralnych, istnieją tylko zwolennicy rewolucji lub wrogowie. Wkrótce zamykane są wszelkie nieprawomyślne gazety i rozgłośnie radiowe, nakładana jest cenzura, a papier jest towarem reglamentowanym. Stosunki z Kościołem także ulegają ochłodzeniu. Zanika klasa średnia, a z kraju masowo wyjeżdża inteligencja, przedstawiciele wolnych zawodów i wykwalifikowani robotnicy.
Nie wiadomo dokładnie, jaka liczba opozycjonistów została poddana represjom w trakcie 17 lat rządów Pinocheta. Według szacowanych danych śmierć poniosło 2095 osób, zaś 1102 osoby zostały uznane za zaginione. W kraju szerzył się terror i eliminacja komunistów. Na porządku dziennym były tortury, porwania i wieloletnie wyroki więzienia dla przeciwników generała. Junta Pinocheta posługiwała się licznymi skrytobójstwami, także poza granicami Chile. Do najgłośniejszych tego rodzaju spraw należy zamordowanie w 1976 przy pomocy samochodu-pułapki w Waszyngtonie byłego ambasadora Chile Orlando Leteliera oraz dwa lata wcześniej generała Carlosa Pratsa w Buenos Aires, który był poprzednikiem Pinocheta na stanowisku głównodowodzącego Armii Lądowej.
Polityka zagraniczna obu państw.
Kuba w latach 80-tych dążyła do stworzenia nowego bloku politycznego. Miał być on opozycją dla wrogich Stanów Zjednoczonych, które po nałożeniu embargo i późniejszym zerwaniem stosunków dyplomatycznych stały się największym politycznym przeciwnikiem Fidela Castro. Komuniści tworzyli oddziały partyzanckie w całej Ameryce Łacińskiej i Południowej, ale także w odległej Afryce. W czasie kryzysu gospodarczego na Kubie zacieśniły się więzy przyjaźni między Hawaną, a Moskwą. W konflikcie politycznym zwanym "kryzysem kubańskim" Kuba stała pod groźbą interwencji wojskowej USA, ale w efekcie porozumienia między Kennedym, a Chruszczowem nie doszło do rozlewu krwi. Pobłażliwość ZSRR nie spodobała się Fidelowi Castro, który krytycznie odniósł się do działań radzieckiego premiera, jednak Kuba coraz bardziej uzależniony gospodarczo, finansowo i wojskowo od Związku Radzieckiego, nie mogła pozwolić sobie na konflikt polityczny z "największym przyjacielem".
Rzeczą oczywistą jest, że całkowicie odmienną politykę zagraniczną stosował Augusto Pinochet. Największym sprzymierzeńcem Chile były Stany Zjednoczone, które wspierały zmiany gospodarcze Pinocheta oraz w każdej chwili gotowe były na pomoc wojskową w przypadku konfliktu z lewicowymi rządami krajów Ameryki Łacińskiej. "Zadaniem" generała było przede wszystkim nie dopuścić do całkowitego rozlewu komunistycznej zarazy na cały kontynent południowoamerykański, toteż rząd USA i jego europejscy sprzymierzeńcy tolerowali represje i prześladowania komunistów przez juntę. Warte odnotowania jest również poparcie Kościoła Katolickiego dla prawicowych rządów Augusto Pinocheta. W kwietniu 1987 roku papież Jan Paweł II złożył wizytę w Chile. Tak opisuje spotkanie Karola Wojtyły z Pinochetem Wojciech Klewiec, autor książki "Proces pokazowy. Oskarżony Augusto Pinochet": Podczas wizyty Ojca Świętego generał przypomniał, że wojsko ocaliło kraj od nienawiści, kłamstwa i kultury śmierci jakie niesie ze sobą komunizm. Papież, który powtarzał, że Kościół nie może pozostać obojętny wobec wrogiej religii ideologii marksistowskiej, uśmiechnął się i stanął z wojskowym prezydentem Chile na balkonie pałacu La Moneda?.
Schyłek panowania. choroba Fidela, śmierć Pinocheta.
1 sierpnia 2006 świat opłynęła informacja, że kubański przywódca Fidel Castro przeszedł operację z powodu krwawienia z układu pokarmowego i tymczasowo przekazał kierowanie państwem swemu młodszemu bratu. Podkreślił, że przekazanie obowiązków młodszemu o pięć lat Raulowi, który jest desygnowany na następcę 80-letniego Fidela, a obecnie pełni funkcję ministra obrony, ma charakter tymczasowy. Od tego momentu zaczęły się spekulacje na temat choroby kubańskiego przywódcy. Niektóre media informowały, że Castro jest chory na raka jamy brzusznej. Inni twierdzili, że Fidel nie żyje, a władze komunistyczne ukrywają informacje o jego zgonie. Jednak jakiś czas później, wiceprezydent Kuby Carlos Lage przebywający z wizytą w Boliwii stwierdził, że przywódca Kuby Fidel Castro wraca do zdrowia po operacji przewodu pokarmowego i w ciągu kilku tygodni powróci do zdrowia. Stan zdrowia Fidela Castro jest przez władze Kuby starannie ukrywany. Zaprzeczyły one jakoby Castro cierpiał na chorobę nowotworową, jak twierdziły amerykańskie służby wywiadowcze. Jednak Hawana nie utrzymuje już, że Fidel Castro wróci do wypełniania swych obowiązków.
Inny los spotkał niestety chilijskiego bohatera. W 1998 udał się on do Wielkiej Brytanii w celu poddania się operacji kręgosłupa. Podczas pobytu w Londynie brytyjskie organy ścigania nałożyły na niego areszt domowy. Było to efektem przedstawienia tym władzom wniosku o ekstradycję, wydanego przez hiszpańskiego sędziego Baltazara Garzona w związku z zarzutami zabójstwa, zaginięcia i stosowania tortur wobec 91 obywateli hiszpańskich, argentyńskich i chilijskich. Po dokonaniu serii badań medycznych wykonanych przez lekarzy wskazanych przez obrońców Pinocheta, uznano że jest on chory na otępienie naczyniowe, która to choroba wyklucza jego świadomy udział w jakimkolwiek procesie. Na tej podstawie minister spraw wewnętrznych Wielkiej Brytanii, Jack Straw zezwolił na powrót Pinocheta do Chile. 3 grudnia 2006, generał doznał ataku serca i został przewieziony do szpitala w ciężkim stanie. Niestety, 10 grudnia 2006 Augusto Pinochet zmarł na skutek obrzęku płuc oraz powikłań po ataku serca.
Komentarze na temat dyktatorów w oczach światowych przywódców i mediów.
Nie było chyba w historii świata dwóch polityków, którzy wywoływaliby tak skrajne emocje jak Castro i Pinochet. El Comendante, w oczach komunistycznej propagandy jest bohaterem i obrońcą Kuby przed imperialistyczną polityką Stanów Zjednoczonych. Brytyjski dziennik "The Guardian" pisze o wdzięczności obywateli za rewolucję, oraz stwierdza, że "Postęp w opiece zdrowotne na Kubiej to fakt". Włoska "La Repubblica" pyta zaś, czy bliski koniec Fidela oznacza poważne zmiany polityczne na Kubie i koniec terroru, jednoznacznie negatywnie oceniając długie rządy tyrana, podkreślając fatalny stan gospodarki i poziomu życia jaki pozostawił po swoich rządach Castro. Prezydent Wenezueli Hugo Chavez stale występuje zaś po stronie Fidela i konsekwentnie dąży do powtórzenia "sukcesu" prezydenta Kuby we własnym kraju. "Dobrze wiesz przyjacielu, że w Rosji uznawany jesteś za jednego z największych politycznych przywódców współczesności" - pisał zaś w liście gratulacyjnym z okazji 80-tych urodzin El Comendante, Władimir Putin.
W czasie pobytu w szpitalu, Augusto Pinocheta odwiedziła grupa polskich działaczy ówczesnego AWS z Markiem Jurkiem na czele i podarowała choremu ryngraf przedstawiający Matkę Boską. Mam nadzieję, iż ten wielki człowiek zostanie zwolniony, będzie mógł wrócić do Chile, do swej Ojczyzny, którą tak ukochał i dalej być świadectwem prawdy, tej prawdy, która mówi "nie" komunizmowi - mówił po spotkaniu z generałem Michał Kamiński. 11 grudnia 2006 r., przed wojskowym szpitalem w Santiago, gdzie zmarł, zgromadziło się ok. tysiąca jego zwolenników aby opłakiwać śmierć Il Generale, a w kraju doszło do zamieszek. Biuro Margaret Thatcher wydało pismo, które twierdziło, że była premier Wielkiej Brytanii jest "głęboko zasmucona" śmiercią Pinocheta. Nota dyplomatyczna brytyjskiej minister spraw zagranicznych Margaret Beckett wyraziła poparcie dla demokratycznych reform i postępu, jaki poczyniło Chile od 1990 roku. Biały Dom wydał oświadczenie, w którym zadeklarowano łączenie się w tym dniu z ofiarami dyktatury oraz ich rodzinami, a Prezydent Brazylii, Luiz Incio Lula da Silva, komentując śmierć Pinocheta stwierdził zaś, iż był on symbolem ponurego rozdziału w historii Ameryki Południowej.
Podsumowanie
Czasy świetności Fidela Castro praktycznie dobiegły kresu. Świat odlicza dni jakie pozostały do końca życia El Comendante. Przez lewicową propagandę zwany największym politykiem wszechczasów, twórcy potęgi Kuby i największym obok Che Guevary rewolucjonistą wszechczasów. Jakim państwem jest dziś Kuba? Państwem więźniów sumienia, krajem bez swobód obywatelskich, wolności gospodarczej, miejscem gdzie władza nie szanuje ludzkiej godności, a z człowieka czyni niemal niewolnika, ekonomicznie zaś biedaka. Konstytucja z 1976 z kolejnymi poprawkami dopuszcza istnienie tylko jednej partii - PCC, która według oficjalnych danych z ostatnich wyborów cieszy się 97% poparciem. Na jej czele zaś - oficjalnie nadal Fidel Castro, w rzeczywistości jego młodszy brat Raul. Odmienność poglądów karana jest wiezieniem i represjami obejmującymi rodzinę i znajomych. Czyli wszystko po staremu...
A Chile? Dziś pogrąża się już w socjalistycznym amoku, niszcząc wszystkie kapitalistyczne reformy gospodarcze junty. Spuścizna rządów Augusto Pinocheta leży w gruzach, a dyktator w grobie. Wraz z końcem jego realnych rządów komuniści przypuszczają coraz więcej ataków na osobę Pinocheta, zakłamując historię i dążąc do zniszczenia mitu dyktatora surowego, lecz uczciwego, premiującego wysiłek i ciężką pracę na rzecz rozwoju kraju. Tak często lewicowa media głoszą hasła o licznych mordach i torturach jakie stosowała junta do kierowania państwem, pomijając jednak przy tym fakt, że liczba ofiar prawicowych rządów Chile jest nieproporcjonalnie niska w stosunku do zbrodni popełnionych przez komunistyczne reżimy. Dyktatura Augusto Pinocheta miała oczywiście swoje złe strony, jednak w ostatecznym rozrachunku człowieka tego zapamiętać należy jako twórcę potężnego państwa Chile, który ze zrujnowanego przed komunistów kraju stworzył raj gospodarczy i jedno z najbogatszych państw na kontynencie południowoamerykańskim. Na łożu śmierci generał mówił: "Dziś, gdy zbliżam się do końca moich dni, chcę powiedzieć jasno, że nie żywię do nikogo urazy i że kocham moją ojczyznę ponad wszystko".
Plan referatu
I. Wstęp
II. Rozwinięcie
1. Dojście do władzy: pucz w Chile, rewolucja na Kubie.
2. Reformy gospodarcze Pinocheta i Castro.
3. Represje wobec obywateli oraz brutalne zwalczanie opozycji.
4. Polityka zagraniczna obu państw.
5. Schyłek panowania. Śmierć Pinocheta, choroba Fidela.
6. Komentarze na temat dyktatorów w oczach światowych przywódców i mediów.
III. Zakończenie
