Kościół Koptyjski

Historia

Kościół egipski opiera swą religię na nauce świętego Marka, który według legendy przyniósł chrześcijaństwo do Egiptu w pierwszym stuleciu po narodzinach Jezusa. Egipcjanie (arab. i gr. Aigyptos ? Egipt, od tego słowa wywodzi się słowo kopt, tak nazywali Egipskich chrześcijan Arabowie) bardzo szybko przyjęli dobrą nowinę i w okresie półwiecza od przybycia św. Marka do Aleksandrii, religia chrześcijańska rozprzestrzeniła się w granicach Egiptu. Św. Marek jest uznawany przez Koptów za pierwszego Papieża (nazywanego też Patriarchą) Aleksandrii. Do dziś papież aleksandryjski jest zwierzchnikiem Kościoła koptyjskiego.
Koptowie, aż do napływu islamu w VII w. byli ludnością dominującą w Egipcie. Jednakże początki Kościoła w Egipcie są niejasne i zagmatwane, na skutek działających w tym czasie, równolegle do chrześcijan gnostyków. Około 190 r. swą działalność rozpoczęła Aleksandryjska Szkoła Katechetyczna, najstarsza szkoła katechetyczna na świecie. W tych czasach Egipt był ważnym ośrodkiem chrześcijańskiej ortodoksji. ?Osiągnięć? Koptów było dużo. W ostatnich latach III w. wśród Koptów rozwinęła się idea monastycyzmu. Wielu znanych świętych chrześcijańskich to Koptowie, np.: św. Antoni, pierwszy chrześcijański mnich, św. Pachomiusz, twórca pierwszej reguły zakonnej czy św. Paweł, pierwszy pustelnik, tzw. Ojcowie Pustyni. Pod koniec czwartego stulecia, na pustyni były setki klasztorów, i tysiące lepianek i jaskiń rozproszonych na egipskich wzgórzach. Święty Atanazy, papież Aleksandrii był współautorem Nicejskiego Wyznania Wiary.
Największe kłopoty Koptom sprawiało imperium rzymskie. Zgodnie z legendą 8 maja 68 r. św. Marek, uznawany przez Koptów za ich patrona, został zamordowany przez rzymskich żołdaków. Również za czasów panowania imperatora Dioklecjana, ze względu na wiarę, zamordowano wielu Koptów. Kulminacyjnym momentem w historii Kościoła egipskiego był piąty wiek. Kościół Koptyjski, nie bez powodu nazywany Ortodoksyjnym na soborach opowiadał się zawsze za ortodoksją. W 431 r. Św. Cyryl, papież Aleksandrii przewodniczył soborowi efeskiemu, na którym to opowiedział się przeciwko naukom Nestoriusza, twierdzącym, że Jezus składa się z dwóch odrębnych bytów: ludzkiego i boskiego. Postawienie się przeciwko Nestoriuszowi było również zaprzeczeniem stwierdzeniu, jakoby Koptowie mieli wyznawać monofizytyzm. Wydawałoby się, że problem był rozwiązany. Natomiast prawdziwe problemy dopiero nadchodziły. Cesarz bizantyjski Marcjan ingerował w kwestie wiary w Kościele koptyjskim. Sprzeciwił mu się Dioskur, papież aleksandryjski, oświadczając władcy: ?Ty nie musisz nic czynić z Kościołem?. Marcjan nie musiał, ale najwyraźniej chciał. Podczas soboru chalcedońskiego w 451 r., któremu przewodniczył, potępiono Dioklecjana i cały Kościół koptyjski, za rzekome popieranie Eutychesa i jego teorii (monofizytyzm) o jednej, boskiej naturze Jezusa. W skutek tego Kościół egipski został odizolowany od reszty chrześcijańskiego świata, obalono niezależnego egipskiego papieża, w Egipcie nastąpił rozłam i powstały: posłuszna cesarzowi i soborowi chalcedońskiemu część melchicka oraz rodzima koptyjska, która wraz z hegemonią grecką odrzuciła także uchwały Chalcedonu.
Następnym ważnym wydarzeniem było opanowanie Egiptu przez Arabów w 641 r. Muzułmanie, powszechnie uznawani za mało tolerancyjnych w kwestiach religijnych, pozwolili Kościołowi koptyjskiemu na spokojne funkcjonowanie. Podobno Mahomet, którego jedna żona była Egipcjanką, powiedział do swych żołnierzy: ?Gdy zdobędziecie Egipt, bądźcie uprzejmi dla Koptów, ponieważ są oni mymi protegowanymi, znajomymi i krewnymi?. Dzięki temu przez następne cztery wieki Koptowie mogli w spokoju wykonywać praktyki religijne, pod warunkiem, że płacili specjalny podatek zwany ?Gezya?, który ich kwalifikował jako ?Ahl Zemma?, czyli protegowanych. Chociaż pod rządami dynastii Abbasydów, w latach 750 - 868 oraz 905 - 935 narzucono Koptom prawo ?przeciw zbytkowi?, Kościół prosperował bardzo dobrze. W tamtym okresie język koptyjski był powszechnie używany w Egipcie aż do połowy XI w., czyli do czasu, gdy pojawiły się pierwsze dwujęzyczne koptyjsko-arabskie rękopiśmienne teksty liturgiczne. Jeden z pierwszych kompletnych arabskich tekstów jest datowany na XIII wiek. Jest to tekst autorstwa Awlaad El-Assal?a zawierający szczegółowe prawa, normy kulturalne i tradycje Koptów w 500 lat po podboju Egiptu przez muzułmanów.
Z początkiem drugiego tysiąclecia zmienił się stosunek Muzłumanów do Koptów. Chrześcijanie mieli coraz większe trudności z płacenie ?Gezyi?, a władze państwowe zaczęły ograniczać zezwolenia na remonty starych kościołów i zakazywać budowy nowych. Ponad to zaczęto dyskryminować Koptów ograniczając ich prawa cywilne, zmuszając do noszenia strojów odróżniających ich od muzułmanów, stwarzając przeszkody prawne w przypadku adopcji, dziedziczenia i publicznego kultu. Te zmiany wpłynęły na strukturę państwa w Egipcie. Zaczęła dominować ludność muzułmańska, a Koptowie byli w mniejszości.
W czasach nowożytnych Kościół Katolicki próbował doprowadzić do pojednania z Koptami. Najwcześniejsze próby datuje się na koniec XVI w. W 1761 r. Klemens XIII utworzył koptyjski wikariat apostolski. Od tego czasu datuje się linia koptyjskich wikariuszy apostolskich. Obecnie, po różnych reorganizacjach, koptyjski Kościół katolicki liczy ok. 150 tysięcy wiernych. Niestety, do pełnego pojednania nie doszło. Natomiast w XIX w. sytuacja Koptów w Egipcie poprawiła się. Pod panowaniem tolerancyjnej dynastii Muhammada Ali w 1855 r. wspólnota koptyjska przestała być traktowana jako odrębna grupa, a bycie Koptem nie oznaczało już niższego statusu społecznego. Wówczas też podatek ?Gezya? został zniesiony, a Koptowie zostali zrównani w prawach z resztą ludności do tego stopnia, że zaczęli służyć w armii egipskiej. W 1919 r. na skutek rewolucji egipskiej zostali zrównani wszyscy obywatele.
W XX w. Kościół Koptyjski aktywnie brał udział w ruchu ekumenicznym. Jest członkiem Światowej Rady Kościołów, Afrykańskiej Rady Kościołów i Bliskowschodniej Rady Kościołów. Rozmowy prowadzone z Kościołem katolickim doprowadziły w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia do uznania, że Kościół koptyjski nie jest monofizycki. Rozmowy na temat chrystologii prowadzono aż do 1988 r. i zakończono je deklaracją, zatytułowaną ?Tajemnica Wcielonego Słowa?.

Kościół Koptyjski dzisiaj

Różne źródła podają, że dzisiaj Koptów jest od 5 do 10 milionów. Na czele Kościoła stoi rezydujący w Kairze patriarcha Szenuda III, noszący tytuł ?Papieża Aleksandrii i Patriarchy Stolicy św. Marka?.
Struktura kościelna jest następująca:
- Papież
- ponad sześćdziesiąt biskupów sprawujących władzę w diecezjach (37 w Egipcie, 2 w Sudanie, 1 w Kenii, 1 w Jerozolimie, a także inne diecezje na całym świecie (m.in. w USA, Kanadzie i Europie) zrzeszające Koptów żyjących w diasporze)
- zwyczajni duchowni; u Koptów istnieje zwyczaj, że ojca (kierownika) duchowego wybiera się dla całej rodziny
- są także dwie specjalne instytucje:
a) pierwsza, założona w 1883 r., złożona z laików ma za zadanie utrzymywanie
łączności między Kościołem a rządem,
b) druga, powstała w 1928 r., nadzoruje zgodność praw Kościoła Koptyjskiego z cywilnymi prawami państwowymi

Koptowie nadal zachowują wczesnochrześcijańskie tradycje. Sprawują trzy rodzaje Liturgii św. - Liturgię św. Bazylego Biskupa Cezarei, Liturgię św. Grzegorza z Nazjanzu Biskupa Konstantynopola, oraz Liturgię św. Cyryla - 24 Papieża Kościoła Koptyjskiego. Chociaż wszystkie te trzy Liturgie po dziś dzień są sprawowane w Kościele Koptyjskim, to jednak najczęściej odprawia się Liturgię św. Bazylego. Język koptyjski, jedno z tzw. osiągnięć Koptów jest dzisiaj już tylko językiem liturgicznym. Celebrowanych jest siedem świąt większych i siedem mniejszych. Większe święta to: Zwiastowanie N.M.P., Boże Narodzenie (obchodzone 7 stycznia), Objawienie Pańskie (Trzech Króli), Niedziela Palmowa, Wielkanoc (zwykle przypada na drugą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca), Wniebowstąpienie Pańskie, i Zesłanie Ducha Świętego (Zielone Świątki). Z 365 dni roku, aż 210 dni to dni postu, kiedy to nie wolno spożywać żadnych produktów zwierzęcych (mięsa, drobiu, ryb, mleka, jajek, masła, itp.) Ponadto, żaden pokarm albo napój nie może być spożywany między świtem i zachodem słońca. Wielki Post jest wyjątkowo skrupulatnie przestrzegany przez wszystkich Koptów. Trwa on 40 dni, a kończy się Wielkim Tygodniem, którego kulminację stanowi Wielki Piątek, dzień, w którym Zbawiciel został ukrzyżowany. Ten czas postu i smutku, kończy się radosnym dniem Wielkanocy (Paschy). Inne posty Kościoła Koptyjskiego to okres Adwentu, Post św. Apostołów, Post Najświętszej Dziewicy Maryi i Post Niniwy.
Ze względu na to, że większość Koptów mieszka w Afryce i na Bliskim Wschodzie praktyki religijne nie mogą być sprawowane zbyt otwarcie. Chrześcijanie nadal narażeni są na ataki islamskich ekstremistów. Na szczęście jest ich coraz mniej. Również położenie wpływa na szerzące się zjawisko prozelityzmu, polegające na działalności misyjnej Kościoła katolickiego. Jest ono odbierane przez Koptów negatywnie, jako chęć pozyskania wyznawców z innych wspólnot chrześcijańskich poprzez przekupstwo, zastraszenie czy zewnętrzny przymus.
Nadal prowadzony jest dialog ekumeniczny na temat całkowitego pojednania
Kościoła Koptyjskiego i Katolickiego, aczkolwiek nic w tej sprawie nie zostało jeszcze ustalone.