"Zmierzch" Żeromskiego.

Temat: PEJZAŻ SŁOWEM MALOWANY WE FRAGMENCIE OPOWIADANIA S.ŻEROMSKIEGO Pt. ZMIERZCH. ANALIZUJĄC I INTERPRETUJĄC TEKST WYKORZYSTAJ DEFINICJE IMPRESJONIZMU ORAZ KONTEKSTY MALARSKIE I LITERACKIE.

I wersja

Stefan Żeromski jako jeden z twórców końca XIX wieku odzwierciedlał w swych dziełach założenia nurtu impresjonistycznego . Polegał on na uchwyceniu czy też dążeniu do oddania ulotnych momentów , uciekających chwil. Nazwa kierunku ?Impresjonizm? została nadana przez jednego z francuskich dziennikarzy na podstawie dzieła Claude'a Moneta "Impresja, wschód słońca". Impresjonizm nadawał sytuacji niepowtarzalny urok. W malarstwie za pomocą barw i działania światłem natomiast w literaturze poprzez nacechowanie i nasycenie opisu przyrody środkami stylistycznymi. Wcześniej niezauważalne środowisko otaczające ludzi ? natura, nareszcie została wyniesiona na piedestał. I to w jakiej krasie.
Świetnym przykładem związków naturalizmu z impresjonizmem w twórczości Żeromskiego jest opowiadanie pt Zmierzch. Autor posługiwał się naturalizmem podczas tworzenia wielu prac (min. Opowiadanie Zapomnienie) był on wcielony w styl artysty ,a nie jak dotychczas używany jako literackie narzędzie ulepszające prace. I choć fabuła utworu jest uboga ,a opowiadanie krótkie, nie zmienia faktu ,że stanowi okazję do wykorzystania impresji jako głównego środka wyrazu. Pierwszy akapit jest to opis przyrody oddziaływujący na wyobraźnie czytelnika. Gdy słowa Żeromskiego pozwalają nam już wyobrazić sobie tło , krajobraz malowany najpiękniejszymi barwami , wypełniony światłem ? Ukazują się ludzie . Chłopi , ciężko pracujący za niewielkie pieniądze ,którzy nie pasują do obrazka. Przedstawieni ludzie wręcz szpecą stworzony przez autora krajobraz. Żeromski udziela nam w tym momencie lekcji moralności. Zostawia sprawę chłopów nierozwiązaną. Opuszcza ich . Pokazuje nam jak zapadająca noc i mgła wstępująca z doliny ogarnia w swej wilgoci Walkową. Żeromski opisuje strach towarzyszący chłopce. Posługuje się zasadą kontrastu.

II wersja
ZMIERZCH. S. ŻEROMSKI

Impresjonistycznie przyrodę przedstawił w swoich opowiadaniach ?Zmierzch? i ?Zapomnienie? Stefan Żeromski. W tych krótkich utworach opisy natury zajmują znaczące miejsce, a na ich tle przedstawione są losy bohaterów.
Opowiadanie ?Zmierzch? zaczyna się od impresjonistycznego opisu przyrody. Żeromski używa wielu epitetów- ?miedziany blask?, ?szare kłęby?, ?cień fioletowy?, czy ?przejrzysty kurz?, które tworzą nastrój, zmieniające się barwy podkreślają ulotność chwili. Nie ma tu wyraźnie zarysowanych granic, pod wpływem opadających mgieł wszystko się stapia tworząc spójną całość. Pojawiają się porównania (?rude plamy jak kawałki szyb przepalonych?) i onomatopeje (?świstem skrzydeł?, ?dudniący lot?, ?pogwizdywanie kulików?). Kolejny opis dotyczy ?tytułowego? bohatera utworu- zmierzchu . Żeromski pisze: ?Od tych punktów świecących odbijają się małe i nikłe płomyki, wpadają w głębokie pustki, jakie tworzy pośród przedmiotów ciemność niezupełna, wibrują w nich, łamią się, drżą przez mgnienie oka i gasną, gasną po kolei?- jest to opis bardzo dynamiczny, a ponadto kontrasty światła i mroku nadają mu wybitnie impresjonistyczne rysy. Uwagę czytelnika zwraca również melodyjność tekstu- spowodowana nagromadzeniem synonimów, powtarzalnością pewnych fragmentów zdania. Pisarz zastosował więc piękny, muzykalny, charakterystyczny dla poezji język i środki stylistyczne. Wszystko to sprawia, że opowiadanie zyskuje charakter liryczny, emocjonalny.
Poprzez taki sposób przedstawienia przyrody- subtelny, impresjonistyczny, poetycki- autor podkreśla nieludzki wysiłek jaki w swą pracę wkładają bohaterowie opowiadania. Obraz zmierzchu tworzy dysonans z opisem katorżniczej pracy Gibałów. W pewnym momencie natura zaczyna oddziaływać na bohaterów. Opisywane przez Żeromskiego nadejście nocy ?kiedy rozlewa się nad powierzchnią gruntu szara próżnia, zagląda w oczy i uciska serce jakąś nieznaną zgryzotą?, ma wyraźny wpływ na przeżycia Walkowej. Wieczór, który zawsze dla chłopów oznaczał czas zakończenia pracy i dawał nadzieję na odpoczynek budzi w kobiecie zagłuszony przez wyczerpującą pracę instynkt macierzyński. Poetycki opis przyrody bardzo wyraźnie kontrastuje z sytuacją chłopów, dla których natura przestała być wyznacznikiem rytmu życia, a noc i dzień przestały oddzielać czas pracy od odpoczynku. Liryczny nastrój opisów przyrody w opowiadaniu dodatkowo autor zaakcentował pojawiającym się na końcu symbolem- gwiazdą, która ?w głębinie niebios (?) płonie i ciska w poprzek mroków ubogie swoje światełko?. Tak jak ona pragnie świecić mimo zapadającej ciemności, tak wbrew wszelkim prawom natury na ziemi pracują bohaterowie utworu

Zarówno w ?Zmierzchu? jak i w ?Zapomnieniu? przyroda opisana jest w bardzo podobny sposób- za pomocą poetyckich środków stylistycznych, które tworzą piękne, impresjonistyczne obrazy. Mają one na celu uwypuklenie cierpienia człowieka, który jest bezradny wobec losu. Opowiadania zbudowane na zasadzie kontrastu, wpływają na emocje czytelnika, pobudzają go do refleksji, zastanowienia się nad życiem bohatera. W obu przypadkach wnioski nasuwają się same- praca biedaka i przeznaczone mu nieszczęścia są nieuniknione, a umieszczona w ich tle piękna przyroda opisana wyszukanym, poetyckim językiem tym dobitniej podkreśla prozę codziennego życia ludzi.

Żeromski naturalistą
Naturalizm u Stefana Żeromskiego nie jest wyrazem literackiej mody. Żeromski nie był również prekursorem tego kierunku w literaturze. Można rzec, że uciekał się do metod naturalistycznego obrazowania, kiedy były one już dość okrzepłe i znane powszechnie szerokiemu kręgowi czytelników. Nie musiał więc Żeromski przecierać nieznanych szlaków, tak jak to czynili jego wielcy europejscy i polscy poprzednicy. Stąpał po dobrze oznaczonych już ścieżkach. Nie ma więc w jego wykorzystaniu naturalizmu żadnego twórczego błądzenia. Widać dokładnie zamiar autora, towarzyszący sięganiu po to narzędzie i realizację jego zamysłów.
Trzeba jednak raz jeszcze podkreślić, że naturalizm u Żeromskiego występuje jako integralna część jego pisarskiego stylu. Dla Żeromskiego naturalizm nie był wyzwaniem, któremu należało sprostać. Naturalizm dla Żeromskiego to zwykłe narzędzie, którym posługuje się wprawnie, niczym wytrawny rzeźbiarz dłutem.
Żeby zrozumieć, skąd czerpie źródła naturalizm Stefana Żeromskiego i dlaczego jest on w jego stylu tak oczywisty, należy przyjrzeć się problematyce, jaką podejmował w swych utworach ten wielki pisarz Młodej Polski i następującego po niej dwudziestolecia międzywojennego.
Świetnym przykładem związków naturalizmu z impresjonizmem w twórczości Żeromskiego jest opowiadanie pt. "Zmierzch". Fabuła utworu jest uboga. Stanowi ona tylko pretekst do wykorzystania właśnie impresji jako głównego środka artystycznego wyrazu. Oto ubogi chłop wraz z żoną wynajmują się za nędzną opłatą do wywożenia szlamu z osuszanego zbiornika. Nadchodzi zmierzch. Jednak do palika, który wyznacza kres ich pracy na ten dzień, pozostało im jeszcze trochę mułu do wybrania. Chłop popędza szorstko żonę, którą podnosząca się mgła i nadchodzący zmierzch napawają nieuzasadnioną obawą o pozostawione samotnie w chacie dziecko. Opowiadanie kończy się wschodem na niebie pierwszej wieczornej gwiazdy

A ?Zmierzch?, krótkie opowiadanie Żeromskiego, czyż nie jest one obrazkiem rodzajowym godzącym w mieszczańską ?moralność nie zauważania? ? Tutaj dokonuje pisarz niezwykle ciekawego zabiegu - pierwsze kilka linijek, to piękny, impresjonistyczny opis przyrody. Opis kunsztowny i oddziaływujący na wyobraźnię czytelnika. I kiedy czytelnik wyobrazi sobie już to tło, niczym z sielanki, nagle pojawiają się ludzie. Ludzie, którzy wręcz tą przyrodę szpecą swoją obecnością. Mąż i żona - chłop i chłopka, którzy za dwadzieścia groszy dziennie zgadzają się niemal przestać być ludźmi. Tu Żeromski moralizuje w nieco inny sposób. Nie tworzy już żadnego wzoru - Judyma, który wyciągnie do nich rękę. Nie. Zostawia ich samych. Na oczach czytelnika rozgrywa się ten dramat dwojga ludzi - dwojga ofiar niemoralnego przełomu wieków. I pozostawia ich Żeromski bez rozwiązania, tak jak pozostawił ich świat. Kto wie, czy to nie najpiękniejsza lekcja moralności, a właściwie wykład o jej braku, jakiej można udzielić. Sytuacja jest tak zwyczajna, tak codzienna dla człowieka początku XX wieku, że aż staje się straszna. Bo Żeromski wywleka niewygodną prawdę na światło dzienne. Tym samym daje nie tylko dowód swojej wrażliwości, ale jednocześnie rzuca światu w twarz oskarżenie. Oskarża - nie tylko bezpośrednio, ich pracodawcę, który obniża im płacę poniżej jakichkolwiek norm, ale pośrednio oskarża także wszystkich tych, którzy żyją obok nich i nie zauważają ich problemu. Zmusza do rachunku sumienia - i stwierdzenia faktu: że oto zatracone zostały normy moralne, zachowały się zaś tylko pozory moralności. A Żeromski wypowiada tym pozorom wojnę. I znów potwierdza to tezę - Żeromski największy autorytet moralny odrodzonej Polski. Autorytet - bo jako piewca prawdziwej, a nie pozorowanej moralności musi cieszyć się uznaniem i szacunkiem.

Najbardziej charakterystyczną cechą malarstwa i rzeźby impresjonistycznej było dążenie do oddania zmysłowych, ulotnych momentów - "złapania uciekających chwil". Nazwa kierunku została ironicznie nadana przez krytyka sztuki, oraz dziennikarza Louisa Leroya i pochodzi od tytułu obrazu Claude'a Moneta "Impresja, wschód słońca".