Wody lądowe Polski

Wody lądowe

Wody powierzchniowe i podziemne stanowią ważny składnik środowiska przyrodniczego kraju, a ich występowanie jest współzależne z rzeżbą, budową geologiczną i klimatem.

Wody lądowe dzielimy na:
- powierzchniowe
* rzeki
* jeziora
* bagna i mokradła
- podziemne
* przypowierzchniowe ( zaskórne)
* gruntowe
* wygłębne (artezyjskie)
* głębinowe

Zasoby wód w Polsce

Sieć hydrograficzna Polski, którą tworzą: rzeki, jeziora, bagna, wody podziemne i źródła, została ukształtowana w południowej Polsce w trzeciorzedzie, a w północnej w czwartorzędzie.

Na podstawie badań i obserwacji hydrologicznych można określić zasoby wód. W tym celu sporządza się bilans wodny, czyli zestawienie ilości wody przybywającej i ubywającej w ciągu roku hydrologicznego. Rok hydrologiczny to okres odpowiadający długością roku kalendarzowego, ale rozpoczynający się od umówionej daty. W Polsce rozpoczyna się 1 listopada. Okres ten obejmuje pełny cykl zjawisk wodnych. Bilans wodny dla obszarów Polski zależy od wielu czynników. Do najważniejszych należą:
- roczna suma opadów atmosferycznych na obszarze kraju,
-wielkość odpływu i dopływu wód spoza granic Polski,
- intensywność, wielkość parowania w ciągu roku.

W bilansie wodnym Polski co roku następuje zmiana jego wartości składowych. Występują wiec lata suche, np. 1992 r. i lata wilgotne 1997 r. Na bilans wodny duzy wpływ wywiera szata roślinna, która spełnia rolę retencyjną zatrzymując nadmiar wody. Retencyjną funkcję spełniają też: pokrywa śnieżna, bagna, mokradła i wody podziemne. Zbiorniki retencyjne w Polsce mają w sumie małą pojemność i mogą zatrzymywać tylko 6% rocznego odpływu naszych wód. Nie zapewnia to dostatecznej ochrony przed powodzią lub suszą.

Polska należy do państw zasobnych w wodę. Są regiony w naszym kraju, gdzie występuje deficyt wód. Dotyczy to przede wszystkim obszarów:
- o stosunkowo małej sumie opadów rocznych (Pojezierze Kujawskie),
- położonych na dziele wodnym (Łódź)
- położonych na obszarach krasowych (Wyżyna Kielecki- Sandomierska)
- o dużej koncentracji ludności i przemysłu (GOP, Warszawa)

Deficyt wód w Polsce wzrasta z każdym rokiem. Przyczyniają się do tego: ciepłe i suche lata, osuszenie bagien i mokradeł, nieprzemyślane i nie oszczędne gospodarowanie wodą, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych.

Mieszkaniec Polski zużywa ok. 1.5 tys. m3 wody rocznie. Daje to nam 23 miejsce w Europie. Zasoby wód kurczą się w miarę wzrostu liczby ludności kraju, polepszenia standardu życia ludności, jak również w miarę rozwoju gospodarczego kraju. Wiele wody zużywa przemysł, rolnictwo i gospodarka komunalna. Coraz częściej sięga się więc do zasobów wód podziemnych lub do wód powierzchniowych, często odległych. Na przykład wodę dla Łodzi doprowadza się ze Zbiornika Sulejewskiego na Pilicy, dla GOP-u ze Zbiornika w Goczołowicach na Wiśle, a dla Krakowa ze Zbiornika Dobczyckiego na Rabie.

Wody podziemne

Stanowią powszechne źródło zaopatrzenia ludności w wodę pitną oraz mają duże znaczenie w gospodarce. Na obszarze Polski wyróżniamy wody: zaskórne, gruntowe, głębinowe i artezyjskie. Do najbardziej zasobnych obszarów w wodę podziemną zaliczamy: góry, pojezierza i doliny dużych rzek.
Wody zaskórne leżą w zasięgu parowania i zman temperatury, toteż mają małe znaczenie użytkowe.

Wody gruntowe leżą głębiej i nie podlegają bezpośrednim wpływom warunków atmosferycznych. Są filtrowane przez warstwy skał, co umożliwia ich wykorzystanie do celów żywnościowych i komunalnych. Wody gruntowe powstają z opadów atmosferycznych. Intensywne i długotrwałe opady powodują podnoszenie się poziomu wód gruntowych , susze natomias przyczyniają się do ich obniżenia.

Wody głębinowe są czyste dobrze przefiltrowane, mają stałą temprature, ponieważ zalegają w głębokich warstwach litosfery.
Wody krasowe płyną podziemnymi korytarzami, tworząc podziemne rzeki i jeziora. Obszary krasowe są zatem ubogie w wody powierzchniowe.
Wody artezyjskie występują w Polsce na Nizinie Mazowieckiej i Wyżynie Lubelskiej.

Wody podziemne wpływają samoczynnie na powierzchnię tworząc źródła. Dają one początek rzekom. Woda źródlana jest wykorzystywana do celów konsumpcyjnych lub uzdrowiskowych.

Wydajność źródeł zależy od:
- ilości i intensywności opadów atmosferycznych,
- przepuszczalności skał i układu warst skalnych,
- ilości i wielkości spękań oraz szczelin w skałach.

Duże znaczenie dla zdrowia i gospodarki mają źródła mineralne i cieplice.

Wody o temperaturze, która jest wyższ od średniej rocznej temperatury powietzra atmosferycznego regiony, to cieplice, czyli termy. Występowanie ich związane jest ze zjawiskami powulkanicznymi. Temperatura źródeł jest zróżnicowana.

Obszary źródliskowe większości rzek polskich
- góry : Karpaty i Sudety- stąd wypływają wisła i większość lewobrzeżnych dopływów Odry
- wyżyny : tu biorą początek duże dopływy głównych rzek- Warta i Pilica ( Wyżyna Krakowsko- Częstochowska), Wieprz ( Roztocze), Bug ( obszar poza Polską , Gołogóry na Podolu w Ukrainie)
- pojezierza : Pomorskie ( Drawa, Gwda, Brda, Wda, Wierzyca, Łeba, Łupawa, Słupia, Wieprza, Parsęta, Rega) oraz Mazurskie ( Osa, Drwęca, Wkra, Orzyc, Omulew, Pisa, Guber, Pasłęka); rzeki te zasilają dorzecza Wisły i odry lub bezpośrednio wpadają do morza.

Rzeki

Stan wód i wielkość przepływu rzek kształtuje się pod wpływem:
- opadów atmosferycznych związanych z klimatem,
- przepuszczalność skał,
- wielkość odpływu i parowania wód powierzchniowych związanych z ukształtowaniem powierzhni i klimatem.

Do głównych rzek w Polsce oprócz Wisły i Odry należą rzeki pobrzeżne Bałtyku: Rega, Wieprza, Słupia, Łupawa, Łeba, Radunia, Pasłęka. Rzeka główna ze swymi dopływami tworzy system rzeczny. Największe systemy rzeczne w Polsce tworzy Wisła i Odra. Rzeki te, wraz ze swymi dopływami, tworzą też największe dorzecza zajmując odpowiednio 54% i 33,9% powierzchni Polski.
- Wisła jest najdłuższą rzeką- 1047 km. Wypływa z Baraniej Góry w beskidach jako Czarna Wisełka (1106 m.n.p.m.) i Biała Wisełka (1080 m n.p.m.). Ponad 87% dorzecza Wisły znajduje się w Polsce. Jej średni przepływ przy ujściu to 1080 m3/sek. Najwiekszymi dopływami są: Soła, Raba, Dunajec, Wisołka, San, Bug, Drwęca, Pilica, Bzura, Brda.
- Odra wypływa z Gór Oderskich w Czechach. Długość jej wynosi 854 km, w tym w granicach Polski 742 km. Źródła Odry leżą na wysokości 634m n.p.m. Jej średni przepływ przy ujściu- 575 m3/sek. Największe dopływy Odry to:P Nysa Kłodzka, Bystrzyca, Kaczawa, Nysa Łużycka, Barycza, Warta.

Asymetria dorzeczy największych rzek Polski
Lewe części dorzeczy Wisły i Odry mają ponad dwukrotnie mniejszą powieżchnie niż prawe (Wisła 20:73, Odra 30:70). Spowodowane jest to nachyleniem obszaru Polski w kierunku północno- zachodnim, jak również kształtowaniem się rysów sieci rzecznej we wcześniejszych epokach geologicznych, np. powstanie plejstoceńskich pradolin, które są dzisiaj wykorzystane w całości lub częściowo przez rzeki Niżu Polskiego ( Warta, Odra, Noteć, Narew). Dzięki temu rzeki na niektórych odcinkach płyną równoleżnikowo- mają schodkowy układ.

Ustrój rzek Polski

Ustrój rzek Polski jest złożony, deszczowo- śnieżny. Wysokie stany wód (wyżówki) występują wiosną w czasie topnienia śniegów oraz latem podczas maksymalnych opadów. Niskie stany wód (niżówki) notuje się zimą (wody związane w postaci śniegu i lodu) oraz na przełomie sierpnia i września (wysokie parowanie związane z wysoką temperaturą).

Zlewisko to obszar, z którego spływają wody do jednego morza. Obszar Polski należy głównie do zlewiska Morza Bałtyckiego. Zajmuje ono 99,7% powierzchni kraju. Pozostałe 0,3% powierzchni Polski zajmują rzeki wychodzące w systemy zlewisk Morza Czarnego. Obszar zlewisk Bałtyku oddzielony jest od zlewiska Morza Północnego głównym kontynentalnym (europejskim) działem wodnym, natomiast dorzecze Wisły i Odry oddziela dział I-go rzędu.
Działy wód , czyli linie dzielące dorzecza w przeważającej części polski leżą nisko.

Niskie położenie działów wód, duża gęstość sieci rzecznej, wielkość i asymetria dorzeczy tworzą spójność sieci hydrograficznej Polski sprzyjającą budowie kanałów.
Reżim rzeki czyli ustrój wodny to ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji przebieg zasilania rzeki, bierze się pod uwagę: retencję wód gruntowych, ilość i intensywność opadów, okresy i ilość stopionego śniegu oraz wydajność źródła rzeki.

Najdłuższe rzeki Polski

Jeziora

Do ważnych elementów sieci hydrograficznej Polski należą jeziora. Jest ich najwięcej w Polsce Północnej na obszarze ostatniego zlodowaacenia. W porównaniu z innymi państwami Europy Polska należy do państw mało zasobnych w jeziora. Prawie połowa polskich jezior jest zgromadzona na Pojezierzu Mazurskim, 36% na Pojezierzu Pomorskim, a 12% na Pojezierzu Wielkopolskim. Polska ma w sumie 9 tys. jezior o powierzchni większej niż 1 ha.

Jeziora o największej powierzchni

Najgłębsze jeziora

Jeziora w Polsce mają różną genezę, toteż można wydzielić kilka typów jezior:
- Polodowcowe- rynnowe o wydłużonym kształcie, stromych brzegach, niewyrównanym dnie z licznymi przegłębieniami i wyspami, powstałe w wyniku erozji wód płynących pod lodowcem, np. Jeziorak, Gopło, Miedwie, Wigry, Hańcza, Nidzkie. Jeziora moreny dennej (morenowe)- o dużych powierzchniach i urozmaiconej lini brzegowej, np. Śniardwy, Mamry, Nigocin, Wielimie. „Oczka polodowcowe” – jeziorka wytopiskowe zwykle o małej powierzchni- Sasek Mały ( na Pojezierzu Olsztyńskim).
- Krasowe- powstałe w miejscach zapadania się skał gipsowych i wapiennych, np. w Niecce Nidy, na Pojezierzu Łęczycko- Włodawskim.
-Starorzecza- powstają w wyniku odcięcia meandrów od rzeki macierzystej, np. Jezioro Czerniakowskie w Warszawie.
-Wydmowe- misa jezierna powstała przez otoczenie terenu wydmami (w nieckach deflacyjnych), występują np. w międzyrzeczu Warty i Noteci.
-Deltowe- są fragmentami dawnych zatok morskich: Drużno, Dąbie.
- Nadbrzeżne- powstają w wyniku odcięcia dawnych zatok : Wicko, Bukowo, Sarbsko.
-Górskie- powstałe w wyniku działalności lodowców górskich. Charakteryzują się zazwyczaj stromymi brzegami, owalnym kształtem i duzą głębokością. Wyróżniamy wśród nich: jeziora cyrkowe( karowe), powstałe na miejscu dawnych pól firnowych: Morskie Oko, Czarny Staw pod Rysami, Czarny Staw Gąsienicowy w Tatrach, Wielki Staw w karkonoszach, Smerczyński Staw w Tatrach oraz jeziora morenowe powstałe w wyniku zatarasowania dolin wałami morenowymi- Toporowy Staw.
- Sztuczne zbiorniki wodne- utworzone przez człowieka powstają najczęściej poprzez przegrodzenie biegu rzeki zaporą wodną. W Polsce jest około 100. Do najwiekszych zbiorników należą:

Największe sztuczne zbiorniki wodne w Polsce

Oznaczenie funkcji: E- energetyczna, R- rekreacja, W- zaopatrzenie ludności w wodę, Z- zaopatrzenie w wodę przemysłu i rolnictwa, RP- retencyjno- przeciwpowodziowa, Ż- żegluga, Rb- rybactwo.

Bagna (mokradła, moczary ) w Polsce

Bagna zajmują ok. 4,1% powierzchn kraju Ich największe skupiska znajdują się na obszarach:
- nadmorskich- głównie w okolicy: Zalewu szczecińskiego i jeziora Dąbie, jeziora Jamno i Bukowo, jeziora Łebsko i w Pradolinie Redy- Łeby oraz delcie Wisły ( głównie w rejonie jeziora DruZno);
- pojezierzy- są to głównie bagna typu limnologicznego (pojeziornego);
- sandrów, utworów wodno- lodowcowych o małym nachyleniu (np. Równina Kurpiowska, zachodnia czesć Wysoczyzny Ciechanowskiej);
- pradolin- Narwi i Biebrzy (największy w Polsce kompleks Bagien Biebrzyńskich – ok. 1000 km2), Toruńsko- Eberswaldzkiej, Warszawsko- Berlińskiej, Wiebrza i Krzny;
- o trudnym przypuszczalnym podłożu- Polesie Lubelskie, zbudowane m.in. z osadów marglisto- ilastych;
- kotlin podgórskich- np. Nowotarska, Sandomierska.