Proces krasowienia i biegi rzeki

Do skał rozpuszczalnych pod wpływem wody należą: wapienie, dolomity, gipsy i sole kamiennie. Są to skały porowate, występuję w nich szczeliny, więc wody opadowe i powierzchniowe dostają się w głąb, rozpuszczając skały. Rozpuszcza je jedynie woda krasowa, zawierająca dwutlenek węgla i azotu. Na powierzchni i pod ziemią tworzą się różnorodne formy, a proces powodujący powstawanie tych form to krasowienie.
Formy krasowe dzielimy na powierzchniowe i podziemne. Do form powierzchniowych należą: żłobki, żebra i lejki powstałe wskutek rozpuszczania skał, kotły zapadliskowe powstałe wskutek ich zapadania się i polja powstałe z połączenia wielu lejów krasowych. Wody rzek i potoków wpływają pod ziemię ponorami, w wypływają wywierzyskami.
Do najciekawszych i typowych form krasu podziemnego należą: jaskinie, groty i pieczary, studnie i kominy krasowe. W wielu jaskiniach z przesączających się wód krasowych wytrąca się węglan wapnia, tworząc różne formy naciekowe takie jak stalagmity i stalaktyty. W ciepłych i wilgotnych klimatach procesy krasowienia zachodzą tak intensywnie, że tworzą się bardzo strome wapienne wzgórza ostańcowe- mogoty (Jamajka, Kuba, poł-wsch Azja w Chinach, Wietnam i Wyżyna Krakowsko-Częstochowska). Najbardziej znane obszary krasu w Europie to zbudowane z wapienia Góry Dynarskie, Jura i Tatry.
W Polsce kras występuje w Tatrach, na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, w Górach Świętokrzyskich i Sudetach. Najdłuższa jaskinia w Polsce-Jaskinia Miętusia (9 km) a na świecie Jaskinia Mamutowa w USA- 500km.

Wody płynące do głównych czynników rzeźbotwórczych powierzchni Ziemi. Efekty tej działalności zależą od spadku rzeki, uwarunkowanego ukształtowania terenu, ilości płynącej wody oraz budowy geologicznej podłoża. Na podstawie wielkości spadku wyróżnia się 3 odcinki biegu rzeki: bieg górny, środkowy i dolny.
W górnym biegu rzeki spadek jest największy. Przeważa silna erozja wzgłębna. Rzeka bardzo silnie żłobi skały, pogłębiając koryto i tworząc strome doliny w kształcie litery V. Istnieje głębokość, do której rzeki mogą wcinać swe doliny tzw. podstawa erozyjna. Dla rzek głównych jest nią poziom morza, a dla dopływów- poziom rzeki głównej w miejscu ujścia dopływu. Podstawa erozyjna może ulegać zmianom pod wpływem ruchów tektonicznych i obniżenia się lub podnoszenia się poziomu wody w zbiorniku wodnym, do którego uchodzi rzeka. Wzmaga się wtedy erozja wzgłębna, rzeka wcina się głębiej w dno doliny, a resztki dawnego dna tworzą się terasy rzeczne(erozyjne). Na niektórych odcinkach akumulacji rzeki, gdzie wcina się ona w swoją pokrywę akumulacyjną, powstają terasy akumulacyjne. Szybkość erozji rzecznej zależy od rodzaju skał. Im skały są twardsze, odporniejsze, tym procesy erozyjne zachodzą wolniej. Różnice w odporności skał podłoża, po którym płynie rzeka, powodują, że powstają progi, bystrza i wodospady. Prędkość rzeki nie jest jednakowa na całej szerokości koryta. Najszybciej płynie ona nad najgłębszym miejscem swojego koryta- w nurcie. Nurt przerzuca się z jednej strony koryta na drugą, niszcząc podmywanie przez siebie brzegi- jest to erozja boczna. Rzeka transportuje bardzo dużo luźnego, grubego materiału skalnego ze zboczy i z wyerodowanego koryta.
W środkowym biegu rzeki spadek maleje. Rzeka prowadzi większą ilość wody. Nad erozją wzgłębną zaczyna przeważać transport drobniejszego materiału skalnego. Zaczyna dominować erozja boczna- tworzą się meandry. Rzeka zaczyna płynąć charakterystycznymi zakolami. Ponieważ zakola stałe się powiększają, dochodzi do ich przerwania i rzeka prostuje swój bieg. Odcięta zaś część starego zakola staję się jeziorem, zwanym starorzeczem. W środkowym biegu rzeki zaczynają się powolne procesy akumulacji.
W dolnym biegu rzeki przepływ wody jest bardzo duży, a spadek bardzo mały. Rzeka coraz wolniej transportuje niesiony materiał, akumulując go na równinie zalewowej lub przy ujściu.
Głębokość zbiornika wodnego, do którego uchodzi rzeka, w dużej mierze decyduje o rodzaju ujścia rzeki. Również duży wpływ na rodzaj ujścia mają pływy morskie.
Ujścia lejkowe(estuaria) tworzą się, gdy zbiornik wodny jest głęboki i występują znaczne amplitudy pływów. Podczas przypływów woda morska wnika głęboko w ujściowy odcinek doliny rzecznej, niszcząc i rozszerzając jego brzegi. Tworzy się ujście o charakterystycznym kształcie lejka. Estuaria są typowe dla rzek zachodniej Europy i wschodniego wybrzeża Ameryki Północnej.
Ujścia deltowe tworzą się gdy dno zbiornika wodnego, do którego uchodzi rzeka, obniża się łagodnie i nie występują w nim silne ruchy wody (pływy). Rzeka płynie bardzo powoli, dzieląc się na szereg ramion i akumulując niesiony materiał w postaci stożka napływowego-delty. Największe delty świata tworzą rzeki: Amazonka (100 tys.km2), Ganges i Brahmaputra(86 500 km2), Nil (22 tys. km2), Dunaj (3500 km2). Bardzo często delty rzek płynących na równinach łączą się, tworząc ogromne niziny nadmorskie no Hung-ho i Jangcy utworzyły równinę nadmorską o powierzchni prawie 400 tys.km2. Delty w zależności od ilości niesionego przez rzeki materiału rosną z różną szybkością no. Delta rzeki Pad powiększa się rocznie o około 70m, a delta Missisipi o około 80 m rocznie.