1. Pedagogika wczesnoszkolna jako dyscyplina pedagogiczna - miejsce PW wśród dyscyplin pedagogicznych
Aktywność własna jest podstawą poznania, rozwoju. Wyzwalanie aktywności własnej dziecka. Należy uwzględnić warunki w jakich odbywa się działalność wychowawcza, treści, środowiska, różne problemy wychowawcze.
Subdyscypliny: dydaktyka, teoria wychowania, historia wychowania, andragogika, pedeutologia, pedagogika przedszkolna, pedagogika wczesnoszkolna
Pedagogika wczesnoszkolna - subdyscyplina pedagogiczna; zajmuje się wychowaniem, nauczaniem i uczeniem się dzieci w młodszym wieku szkolnym. W części ogólnej zajmuje się ustaleniem mechanizmów. Część szczegółowa pedagogiki wczesnoszkolnej dotyczy nauczania poszczególnych przedmiotów.
Podmiotem badań pedagogiki wczesnoszkolnej jest uczeń w młodszym wieku szkolnym (7 - 10lat)
Przedmiotem badań pedagogiki wczesnoszkolnej jest proces nauczania, wychowania
2. Argumenty na to, że PW jest dyscypliną naukową:
- Ma swój przedmiot badań (proces nauczania i wychowania oraz kształtowania osobowości, uwarunkowania procesu dydaktyczno - wychowawczego, uczeń w młodszym wieku szkolnym i jego rozwój)
- Ma swoją teorię nauczania i uczenia się (nauka czytania i pisania przebiega w specyficzny sposób)
- Określa swoje cele i treści kształcenia
- Ma ściśle określony proces nauczania i uczenia się (ścisły tok postępowania na zajęciach)
- Ma ściśle określone formy pracy
- Ma specyficzne środki dydaktyczne (proste, duże pomoce)
- Ma odrębne planowanie pracy (rozkład programu nauczania)
- Ma określony teren badań (szkoła, rodzina, środowisko)
- Spełnia funkcje dyscypliny naukowej: 1) poznawczą - okrywa, tłumaczy fakty występujące na tym szczeblu kształcenia, ustala związki, uogólnienia, wnioski; 2) utylitarną - PW dostarcza nauczycielom, rodzicom i instytucjom wychowawczym zbioru przepisów, reguł i norm postępowania z dzieckiem
3. Cele i zadania pedagogiki wczesnoszkolnej
Zadania PW:
- Przygotowanie dziecka do życia zgodnego z samym sobą (tworzenie sytuacji i warunków do kształtowania możliwości poznawczych uczniów, doskonalenie zmysłów, które dają dziecku możliwość różnorodności postrzegania zjawisk i procesów przyrodniczych i społecznych, aby uczniowie mogli przejść od dziecięcego do uporządkowanego, dorosłego rozumienia świata). Kształtowanie dojrzałości emocjonalnej, która pozwoli na kierowanie swoim postępowaniem. Wyrabianie wrażliwości w kontaktach z działami kultury i zjawiskami przyrody. Rozwijanie i przekształcanie spontanicznej motywacji poznawczej w motywację świadomą (wewnętrzną). Przygotowanie do podejmowania dłuższych wysiłków intelektualnych i fizycznych. Rozbudzanie i stymulowanie wrażliwości i zdolności dziecka. Kształtowanie umiejętności precyzyjnego wyrażania swoich myśli w mowie i piśmie. Kształtowanie aktywności umysłowej i logicznego myślenia. Tworzenie sytuacji sprzyjających poznaniu siebie, swoich potrzeb, możliwości intelektualnych, psychicznych i fizycznych. Tworzenie sytuacji do samokontroli i samooceny. Kształtowanie potrzeby dbania o swoje zdrowie i sprawność fizyczną.
- Przygotowanie dziecka do życia przyjaznego zgodzie przyjaznego innymi (socjalizacja dziecka) - stwarzanie przyjaznego klimatu w szkole, pomaganie mu w dobrym funkcjonowaniu w szkole. Tworzenie sytuacji i warunków do kształtowania poprawnych relacji (uczeń – uczeń, dziecko – rodzice, uczeń – nauczyciel, dziecko – człowiek dorosły, dziecko – kraj), tworzenie warunków do współpracy w zespole, kształtowanie poczucia współodpowiedzialności, wdrażanie do zrozumienia innych, uważnego słuchania, kulturalnego prowadzenia rozmowy, kształtowanie emocjonalnego i racjonalnego stosunku do ojczystego języka, wdrażanie do dbałości o kulturę wypowiedzi, orografii i stylu, kształtowanie poczucia przynależności do narodu, uczenie empatii i rozbudzanie wrażliwości na drugiego człowieka, zaznajamianie normami współżycia społecznego i wdrażanie do ich przestrzegania
- Przygotowanie do życia z przyrodą - poprzez tworzenie sytuacji do kontaktów z przyrodą. Wyrabianie potrzeby poszanowania przyrody, kształtowanie postaw proekologicznych, wdrażanie do aktywnego działania na rzecz ochrony środowiska, odpowiedzialność za środowisko, budzenie zainteresowań przyrodniczych
- Przygotowanie do korzystania z zasobów informacyjnych cywilizacji - tworzenie sytuacji do posługiwania się podstawowymi nośnikami informacji (słowo), odbieranie i przekazywanie informacji gestem, ruchem, barwą, tempem wypowiedzi; odbieranie i przekazywanie informacji poprzez mówienie, mimikę, pantomimę, czytanie, pisanie malowanie, śpiewanie, schematy rysunkowe, symbole matematyczne; zapoznanie z metodami i technikami uczenia się; rozwijanie własnych strategii uczenia się; posługiwanie się przyborami szkolnymi, podstawowymi urządzeniami informacyjnymi i technicznymi
4. Funkcje pedagogiki wczesnoszkolnej
- Opiekuńcza - dbałość najbliższego zdrowie, bezpieczeństwo, należyty rozwój fizyczny
- Diagnostyczno - prognostyczna - możliwie wszechstronne poznanie dzieci i najbliższego związku wynikami rozpoznania - projektowanie najbardziej odpowiednich dróg rozwoju
- Kompensacyjno - usprawniająca - wiąże się najbliższego funkcją prognostyczno - diagnostyczną - eliminowanie, łagodzenie lub rekompensowanie takich odchyleń od normy jak: wady wzroku, słuchu, wymowy; funkcja realizowana jest przez szkołę w kontakcie psychologiem, logopedą
- Poznawcza - wyposażanie uczniów w odpowiedni zasób wiadomości poprzez właściwą realizację wszystkich kierunków edukacji
- Kształcąca - ściśle związana najbliższego funkcja poznawczą, głównie polega na rozwijaniu ogólnych operacji myślowych uczniów, sposobów racjonalnego uczenia się, zdolności koncentracji i podzielności uwagi, pamięci logicznej
- Wychowawcza - związana najbliższego realizacją wszystkich funkcji zadań edukacji najbliższego klasach 1 - 3; wspomaganie wszechstronnego rozwoju dziecka i kształtowanie postaw społeczno - moralnych
5. Sfera najbliższego rozwoju - konieczność jej uwzględnienia w pracy z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym
Aby sprawdzić stan emocjonalny dziecka należy zapoznać się ze sferą najbliższego rozwoju. (Wysocki). Na pewnym poziomie znajdują się aktualne zdolności dziecka. Nie można dawać zadań które są poniżej jego zdolności. Jeżeli zaś wysokie dziecko i tak nie rozwiąże zadania(niska samoocena).
Różnice między potencjalnymi a aktywnymi możliwościami to SNR.
Potencjał możliwości
Wykonanie części zad. Wspólnie z nauczycielem
Rozwiązanie zad. Analogicznego
Konkretne czynności
Instrukcja, naprowadzenie, sugestia
Aktualne możliwości
Musimy rozpoznać dziecko, poziom operacyjny, poziom rozw. Poznawczego i emocjonalnego.
SNR to różnica między aktywnymi a potencjalnymi możliwościami dziecka. określa poziom rozwoju dziecka przez nauczyciela.
Przez pierwsze 3 lata w szkole ma miejsce proces interioryzacji, zaczyna się myślenie operacyjne.
Interioryzacja czynna - przechodzenie od czynności konkretnych do materialnych.
- Czynności konkretne: materialne (rzecz, przedmioty), zmaterializowane
- czynności percepcyjne
- czynności wykonywane w mowie głóśnej np. jakieś konkretne zadanie odnośnie samochodów czyli opowiadanie o kolejności wykonywanych zadań.
- czynności intelektualne (wszystko w pamięci)
Interioryzacja - to proces przchodzenia od czynności konkretnych do umysłowych.
6. Psychologiczna charakterystyka rozwoju dziecka w wieku młodszym szkolnym
Rozwój pamięci i myślenia.
- dziecko powinno mówić, wypowiadać się pełnymi zdaniami
- powinno prawidłowo artykułować głoski
- powinno budować poprawne zdania pod względem logicznym i gramatycznym
- powinno zaprzestać seplenienia
- słownik czynny - zasób słów którymi posługuje się, słownik bierny - słowa które znamy ale nie posługujemy się nimi
- nie jest potrzebna im werbalizacja
- myślenie konkretno - obrazowe (liczy na palcach)
- zna i potrafi przewidzieć skutki swojego działania
- podejmuje samodzielnie decyzje
- proces decentracji Piageta (3 osoby)
- decentracja (egocentryczna teoria dziecka)
- decentracja - zdolność do przyjęcia czyjegoś punktu widzenia
- nie są mu potrzebne już konkrety
Uwaga:
- zdolność do koncentracji
- zwiększa się przezorność, nie zmienia często tematu rozmowy
7. Formy pracy uczniów klasach 1 - 3:
- Zbiorowa (każdy ma jednakowy dostęp do informacji)
- Grupowa (jednolita, zróżnicowana - jeśli chodzi o zadania)
- Indywidualna (jednolita - każdy pracuje samodzielnie i ma te samo zadanie jak inni, zróżnicowana)
Dojrzałość szkolna - jest to gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki, zależna od poziomu jego ogólnego rozwoju, zwłaszcza zdrowia i zdolności przystosowania się do nowego środowiska (M. Kwiatkowska)
8. Zadania szkoły na poziomie edukacji wczesnoszkolnej
- Zapewnienie opieki i wspomaganie rozwoju dziecka w przyjaznym, bezpiecznym i zdrowym środowisku
- Uwzględnienie indywidualnych potrzeb dziecka, troska o zapewnienie równych szans, umocnienie wiary we własne siły
- Stwarzanie warunków do rozwoju samodzielności, dążenia do osiągania celów, podejmowanie odpowiedzialności za siebie i najbliższe otoczenie
- Rozwijanie wrażliwości moralnej, stwarzanie warunków indywidualnego i grupowego działania na rzecz innych dzieci
- Wzmacnianie poczucia tożsamości moralnej, historycznej, narodowej i etnicznej dziecka
- Kształtowanie umiejętności obserwacji, ułatwienie zrozumienia zjawisk zachodzących w dostępnym doświadczeniu dziecka, otoczeniu przyrodniczym, społecznym, kulturowym, technicznym
- Rozbudzanie ciekawości poznawczej, zachęcanie do aktywności badawczej, wyrażania własnych myśli i przeżyć
- Rozwijanie wrażliwości estetycznej, tworzenie warunków do rozwoju wyobraźni, fantazji oraz ekspresji plastycznej, muzycznej i ruchowej
9. Zadania wychowawcy klas 1 - 3
- podejmowanie zadań zapewniających dobre samopoczucie fiz i psych wszystkich dzieci
- prowadzenie zabiegów profilaktycznych, wyrównawczych, terapeutycznych
- udzielenie pomocy w ułożeniu właściwych stosunków rodzinnych
- kształtowanie w osobowości dziecka dyspozycji moralnych
- uczenie i wdrażanie dzieci do samowychowania
- organizowanie działalności wychowawczej w różnorodnych zespołach zainteresowań
- rozwijanie funkcji intelektualno - poznawczych
- kształtowanie u u uczniów pożądanych motywów uczenia się
- rozwijanie różnorodnych szerokich zainteresowań, zaciekawień intelektualnych
10. Związek PW z wych przedszkolnym
pw
- ed zdrowotna i ruchowa
- ed polonistyczna, matem i środowiskowo społeczna
- ed śr społ i polonistyczna
- ed śr społeczna
- ed muzyczna
- ed techniczna i plastyczna
wychowanie przedszkolne
- wych zdrowotne
- wych umysłowe
- wych moralne
- wych społeczne
- wych estetyczne
- wych techniczne
11. Współpraca z rodzicami - formy współpracy, pedagogizacja rodziców
Podstawowe zasady współpracy:
- zasada pozytywnej współpracy
- zasada partnerstwa
- zasada jakości oddziaływań
- zasada systematycznej współpracy
Warunki:
- do nauczyciela należy pierwszy ruch w kierunku dobrej współpracy
- nauczyciel musi odrzucić uprzedzenia i być gotowy na kontakt z każdym rodzicem
- przekonanie że efektywność współpracy zależy od obu stron
- przyznanie rodzicowi takich samych praw jakie sami chcemy mieć
- tworzenie przyjaznej atmosfery
- angażowanie do współpracy wszystkich rodziców
- krytykę ze strony rodziców przyjmować i spokojnie analizować
- zmieniać co się da zmienić, pomagać, być otwartym na nowe propozycje
- zasady dobrej komunikacji
12. Sylwetka nauczyciela - wychowawcy klas 1 - 3
- przygotowany metodycznie i merytorycznie(umie definiować cele, metody, dobrać śr dyd, opanowane różnorodne metody prowadzenia zajęć, posiada wiedzę którą ma przekazać uczniom, chęć podnoszenia kwalifikacji, umiejętność poznawania uczniów i integracji klasy, indywidualne podejście do ucznia, odpowiedzialny przewidujący, twórczy, tolerancyjny,
- w relacjach z rodzicami - regularnie inf o postępach lub problemach dziecka, dostosowanie jęz do poziomu rodziców(społ, kult) traktowanie partnerskie, umiejętność negocjowania z rodzicami
- dobry obserwator
- nie poniża i nie wyróżnia dzieci
- umie przyznać się do niewiedzy, błędu
13. Podejście edukacyjne w procesie aktywizowania uczniów klas 1 - 3
a) podejście zadaniowe :
- percepcyjno - odtwórczy charakter uczenia się,
- wiedza typu "wiem że"
- aktywność zewnętrznie sterowana,
b) projektowanie okazji edukacyjnych:
- percepcyjno - wyjaśniający charakter uczenia się
- wiedza typu "wiem dlaczego",
- aktywność własna motywowana,
c) podejście sytuacyjne:
- percepcyjno - innowacyjny charakter uczenia się,
- umiejętności ucznia jako rezultat jego własnej aktywności,
- aktywność twórcza,
14. Formy integracji w szkole
- Zajęcia zintegrowane
- blok przedmiotowy
- ścieżka edukacyjna
15. Budowa programu:
- zgodny z podstawą programową
- musi być dopuszczony do użytku(być na liści MEN)
- składa się ze zbioru celów do zrealizowania, treści, obszary tematyczne, podręcznik dla ucznia, ćw dla ucznia, zestaw sprawdzianów.
16. Modele programów nauczania
- Program jako wykaz treści nauczania odpowiada na pytanie, „czego uczyć?” a nie „jak uczyć?”
- Jako rejestr doświadczeń - rozpatrywany z punktu widzenia uczącego się a nie z pozycji nauczyciela. Zawiera to, czego uczeń się faktycznie nauczył a nie to, czego miał się nauczyć
- Program jako zestaw planowanych czynności pedagogicznych ucznia i nauczyciela
- Program jako kompletny zestaw zaplanowanych czynności edukacyjnych
- Program jako zestaw, wykaz jednostkowych zadań dla uczącego się
17. Kryteria doboru i układu treści kształcenia
Kryteria doboru treści kształcenia (wg Komorowskej):
- Kryterium selekcji - związane z dyscypliną podstawową (dobiera się najistotniejsze, podstawowe, elementarne treści z dziedziny konkretnej)
- Kryterium trwałości wiedzy (wybiera się treści, które zachowują szczególna trwałość i nie ulegają częstym zmianom). Zapoznaje się uczniów z podstawowym kanonem wiedzy, który trzeba opanować. Treści powinny stanowić jasna, klarowną całość, być spójne i niesprzeczne. Treści realistyczne dla danej grupy wiekowej.
- Kryterium przydatności - jest to kryterium praktyczne i pragmatyczne. Dobiera się treści, które będą przydatne w przyszłości. Kryterium to ma walory motywacyjne ze względu na atrakcyjność dla uczących się, kryterium dość kontrowersyjne.
- Kryterium potrzeb uczących się - związane oczekiwaniami uczących się, poziomem ich motywacji i zainteresowań. Ma walory motywacyjne.
Kryteria układu treści kształcenia:
- Kryterium struktury dyscypliny akademickiej
- Kryterium przydatności (najwcześniej powinne być nauczane, ponieważ jest najpotrzebniejsze na dalszych etapach nauki)
- Kryterium motywacyjne (umożliwia szeregowanie treści według atrakcyjności ich dla ucznia)
- Kryterium przyswajalności (stopniowanie trudności od najprostszych do najtrudniejszych)
Rodzaje układu treści programowych:
- Liniowy - kolejność treści nauczania z góry ustalona i przestrzegana, zachwianie układu (pominięcie materiału) może spowodować dalsze uczenie się; omawiamy partię materiału, nie wracamy do nich, ciąg wzajemnie warunkujących się ogniw
- Koncentryczny - te same zagadnienia pojawiają się wielokrotnie z przerwami, za każdym razem wzbogacane o nowe informacje (stopniowe dawkowanie szerszej wiedzy np. przyroda
- Spiralny - uczniowie zapoznają się z problemami wyjściowymi i stopniowo rozszerzają zakres informacji związanych z problemem wyjściowym, systematycznie pogłębiają jego treść, nie ma przerw w przyswajaniu zagadnienia
18. Warunki dopuszczenia programu nauczania do użytku szkolnego:
- Program powinien zawierać cele edukacyjne kształcenia i wychowania
- Materiał nauczania związany z celami edukacji (treści nauczania)
- Procedury osiągania celów (metody, techniki, formy organizacyjne pracy uczniów na lekcjach)
- Opis złożonych osiągnięć ucznia i propozycję metod ich oceny;
- Przydatność dydaktyczna - do napisanego programu powinny być dołączone 2 recenzje (jedna napisana przez osobę z 5 - letnim stażem pracy na konkretnym etapie edukacyjnym i druga przez nauczyciela mianowanego)
- Poprawność merytoryczna
19. Kryteria oceny programów
- Zgodność z podstawami programowymi - program powinien zawierać całość podstawy, zawierać dodatkowe treści spójne z treściami podstawowymi
- Poprawność konstrukcyjna - musi zawierać charakterystykę (opis, dla kogo jest przeznaczony), cele nauczania, wykaz treści programowych, opis procedur, osiągnięcia ucznia, ocenę ucznia
- Poprawność merytoryczna - zgodność z ustaleniami danymi w dyscyplinie naukowej, treści muszą być zgodne, prawdziwe, najistotniejsze, spójne, najnowsze tendencje i osiągnięcia w danej dziedzinie
- Poprawność dydaktyczna - materiał przystępny dla ucznia (grupy wiekowej), uwzględniać powinien zainteresowania i potrzeby uczniów, stopniowanie treści, powinien umożliwiać indywidualizację nauczania
20. Program nauczania z punktu widzenia:
- Nauczyciela - umożliwia pracę z uczniami, rozwijanie u uczniów kompetencji i umiejętności, indywidualizację pracy w klasie, zróżnicowanie zakresu nauczania, wybór podręczników i książek programowych
- Ucznia - musi być przydatny w praktyce, zrozumiały, umożliwiający własną pracę
21. Obudowa programu
Podręcznik dla ucznia
Ćwiczenia dla ucznia
Podręcznik metodyczny dla nauczyciela
Zestaw środków i pomocy dydaktycznej
22. Model podręcznika dla klas 1 - 3, kryteria jego oceny
Podręcznik powinien - ułatwić zrozumienie przedmiotu, uwzględniać stopniowe trudności w materiale merytorycznym w rozwoju operacji umysłowych.
Bogacić język ucznia, zapewniać indywidualne tempo pracy.
Korelować z treściami innych podręczników i stwarzać w ten sposób możliwości całościowego uczenia się i poznawania.
Zawierać syntezy i materiały do powtórzeń
Podzielony na mniejsze jednostki strukturalne, takie jak lekcje oraz jednostki treściowo metodyczne.
23. Ocena opisowa w edukacji wczesnoszkolnej
Ocena opisowa powinna zawierać rzetelną obserwację ucznia:
- jego zdolność do przyswajania wiadomości
- koncentracji uwagi
- rozwój myślenia logicznego
- rozwój wyobraźni
Funkcje oceny opisowej:
- motywacyjna
- informacyjna
- podsumowująca
24. Kryteria oceny osiągnięć edukacyjnych dzieci
Kryteria doboru (oceny)treści programowych:
kryt. selekcji związane z dyscypliną podstawową
(dobiera się najistotniejsze treści z konkretnej dziedziny)
kryt. trwałości wiedzy
(wybiera się treści które zachowują szczególną trwałość i nie ulegają częstym zmianom)
kryt. przydatności
(kryterium praktyczne i pragmatyczne. Dobiera się treści które będą przydatne w przyszłości.)
kryt. potrzeb uczących się
(związane z oczekiwaniami uczących się, poziomem ich motywacji i zainteresowań. Ma wlory motywacyjne)
25. Metody nauczania w klasach 1 - 3
- podające - przyswajanie przez uczniów gotowej wiedzy
- poszukujące czyli problemowe - np. eksperyment, drama i giełdy pomysłów
- praktyczne - dzieci działając uczą się projektowania, planowania, doboru narzędzi i posługiwania się nimi, podejmowania decyzji
- waloryzacyjne(nauczanie przez przeżywanie) - sytuacje w których uczniowie obserwują, odtwarzają, wytwarzają a także przezywają określone wartości o charakterze społecznym. moralnym, estetycznym
26. Trudności i niepowodzenia uczniów - rodzaje, przyczyny, sposoby terapii
niepowodzenia:
- niskie stopnie
- drugoroczność
- odsiew szkolny
- odpad szkolny (z przyczyn losowych)
przyczyny:
- biopsychiczne(uwarunkowania środowiskowe) takie które tkwią w uczniu w biologicznej(zaburzenia w obszarze motoryki małej i dużej, choroba, niepełnosprawność) i psychicznej(nadpobudliwość, ADHD, choroby psychiczne, obniżony rozwój intelektualny) części:
- społeczno ekonomiczne - społeczne(status rodziny zarobki, wykształcenie, sposoby spędzania wolnego czasu), ekonomiczne(dochód rodziny, warunki mieszkaniowe, możliwości inwestowania w dziecko)
- dydaktyczne - nauczyciel(nie potrafi inspirować, przekazywać wiedzy, złe podejście do ucznia, rutyna, nieumiejętność w stosowaniu metod nauczania,środków dyd, niekorzystne cechy osobowościow.) szkoła(przestrzała struktura organizacyjna, przepełnione klasy, stare budynki, brak kół zainteresowań, brak pomocy i śr dyd, brak życia szkoły poza zajęciami) program(brak właściwego poziomu merytorycznego i metodycznego, błedy merytoryczne w podręcznikach)
27. Formy doskonalenia zawodowego nauczycieli klas 1 - 3
Nauczyciel - trzeba mieć wyższe studia ped + blok ped lub kurs ped.
Naucz stażysta - naucz kontraktowy - naucz mianowany - naucz dyplomowany - profesor oświaty
Kursy doskonalące, studia kwalifikacyjne lub dokształcające, studia podyplomowe, warsztaty, szkolenia.