Motyw śmierci w literaturze

Motyw śmierci w literaturze główni przedstawiciele i cechy od średniowiecza do czasów współczesnych.

Śmierć oznacza kres życia i z tego powodu jest czymś szczególnym, z czym trudno nam się pogodzić. Na przestrzeni dziejów była ona różnie interpretowana i opisywana.

W średniowieczu dominował kult rycerza. W słynnym utworze pochodzącym z końca XI wieku „Pieśń o Rolandzie” w sposób legendarny opisano postać rycerza frankońskiego króla Karola Wielkiego, który zginął w bitwie w Pirenejach. Tenże rycerz w utworze stał się postacią szlachetną, wyjątkową, o nadludzkiej sile, odwadze i męstwie. Jego głównym celem w życiu była wierność, służenie na śmierć i życie swemu władcy, poświęcenie wszystkich sił dla jego chwały i sławy. Oddanie życia dla króla było dla niego punktem honoru i poświęcenia. Roland był w średniowieczu postacią bardzo popularną i wzorem do naśladowania.

W Polsce takim rycerzem „bez skazy i zmazy” był Zawisza Czarny. Jego wyjątkowe cechy rycerskie prawość, szlachetność, wierność, poświęcenie legły u podstaw przysłowia „polegaj jak na Zawiszy”. Zginął w wojnie z Turkami w 1428 r. Postać bardzo popularna do dnia dzisiejszego jako wzór do naśladowania. Znalazło to odbicie w pieśniach i utworach literackich, a nawet w Prawie Harcerskim.

Epoka odrodzenia wyrażała pochwałę i radość z życia doczesnego człowieka. Poezja Jana Kochanowskiego tę radość wyrażała. Lecz nagła śmierć niespełna trzyletniej córeczki Urszuli postawiła pod znakiem zapytania sens życia. W cyklu dziewiętnastu utworów – trenów autor wyraża swój ból i żal z powodu tego nieszczęścia. Poeta widział w swojej córeczce osobę doskonałą, dojrzałą, wprost idealną, mającą przed sobą ogromne perspektywy. Jej nagła śmierć uczyniła pustkę. Niewiedząc dlaczego los mu zgotował takie nieszczęście poeta przeżywał stan zwątpienia w wartość życia ludzkiego, ale próbował go przezwyciężyć poprzez znalezienie sensownych argumentów w celu uzyskania równowagi wewnętrznej, które sprawią że będzie można zachować się godnie i po ludzku. To przesłanie poety ma wartość ponadczasową.

W epoce baroku nastąpił niebywały wzrost zainteresowania wiarą i religią. Ludzkie życie koncentrowało się na wartościach pozaziemskich i pozagrobowych. Znalazło to wyraz w literaturze. Ogromnym powodzeniem cieszyły się wówczas żywoty świętych szczególnie autorstwa Piotra Skargi. Głównym przesłaniem owych biografii pełnych legend, wyrzeczeń, poświęcenia, ubóstwa było wskazanie wiernym drogi jaką powinni kroczyć by uzyskać zbawienie po śmierci. Śmierć za wiarę była wartością najwyżej cenioną.

Epoka romantyzmu przedstawiła bohatera buntującego się przeciwko zastanej rzeczywistości, fanatyka którego przesłaniem stało się „mierz siły na zamiary” takim typem wspaniałego samotnika, buntownika gotowego cierpieć i działać za ojczyznę, jej wolność był Gustaw z trzeciej części „Dziadów” Adama Mickiewicza. Jego poświęcenie i prowadzona walka realizowana samotnie nie mogła przynieść dobrych rezultatów. Ponadto w poezji Adama Mickiewicza znajduje się wiele pięknych postaci, które poświęcają wszystkie swoje siły dla dobra Polski łącznie z ofiarą życia. Do takich postaci zaliczyć możemy Emilię Plater, Grażynę i Kapitana Ordona.

Literatura w okresie pozytywizmu była pisana z myślą „ku pokrzepieniu serc”. Nawiązywała ona do lat świetności Polski Piastów i Jagiellonów. Henryk Sienkiewicz w powieści „Krzyżacy” wskrzeszał tradycję rycerską. Dzielny i szlachetny Zbyszko z Bogdańca, bohaterskie zastępy rycerstwa polskiego w bitwie pod Grunwaldem doprowadziły do wspaniałego zwycięstwa oręża polskiego nad Krzyżakami. Miła, młoda, wątła Danusia zostaje porwana przez Krzyżaków więziona, maltretowana z chwilą uwolnienia w drodze do domu umiera. Dobroć, szlachetność, niewinność przegrywa z brutalna przemocą.

„Pan Wołodyjowski” – szlachetny, prawy, wierny królowi i Polsce. Wiele wspaniałych scen walki, pojedynków. Wreszcie dramatyczna decyzja podjęta w momencie oblegania przez Turków twierdzy krzemnickiej o wysadzeniu się obrońców, niewidzących szansy dalszej walki w obronie polskości. Oto najwyższy dowód poświęcenia dla dobra ojczyzny.

Wojna, okupacja hitlerowska, masowy terror, niewolnicza praca, obozy zagłady, masowe rozstrzeliwania – oto śmiertelne niebezpieczeństwa dla narodu polskiego. W tych mrocznych latach okupacji w głębokiej konspiracji tworzyli polscy literaci.

Krzysztof Kamil Baczyński należał do młodych utalentowanych jego twórców. Wątły fizycznie, chory na astmę, a mimo tego przystąpił do zbrojnej konspiracji, walczył w Szarych Szeregach i Powstaniu Warszawskim. Zginął śmiercią żołnierza w okolicach Placu Teatralnego. Fakty te są dowodem zrozumienia przez poetę historycznej chwili i wynikające stąd konieczności walki z wrogiem za wszelką cenę.

Jego poezja jest smutnym opisem tego nieludzkiego świata, świata „kainowych zbrodni”, „mrocznych dni”, w których nie było miejsca na rzeczy szlachetne w wierszu „Rzeczy niepokoju” pisał:
„Więc idź chociażbyś wiedział że zmierzasz do grobu,
Bo nie w tobie jest trwoga, ale ty przez trwogę”.

Podobnie problematykę czasów okupacji hitlerowskiej w Polsce przedstawia Jarosław Iwaszkiewicz w utworze pod tytułem „Ikar” w niej przedstawione są losy młodego warszawiaka aresztowanego przez gestapo.

Dla nas wojna jest czymś odległym, niepojętym, z grunty złym, dlatego należałoby robić wszystko, aby do niej nigdy nie doszło, by nie musieli ginąć niewinni ludzie, lecz na świecie nadal dzieje się wiele zła: terror, fanatyzm, wojna w Iraku, nasze zaangażowanie po stronie Stanów Zjednoczonych, śmierć kilkudziesięciu naszych żołnierzy … Czy tak musi być ? ? ?